ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΚΑΡΕΛΑ
ALAIN SUPIOT, Το πνεύμα της Φιλαδέλφειας. Η κοινωνική δικαιοσύνη απέναντι στην ολοκληρωτική αγορά, μτφρ. Ευάγγελος Δ. Αγγελόπουλος, Επιθεώρησις Εργατικού Δικαίου, σελ. 178
Στο τελευταίο του βιβλίο, Governance by Numbers (2019), o Alain Supiot αναπτύσσει την θεωρία του σχετικά με την σύγχρονη κοινωνία, στην οποία, αν και ακόμα σκεφτόμαστε με όρους Κράτους, Νόμου, Δημοκρατίας, Θεσμών, εκείνη προγραμματίζεται και προσδιορίζεται βάσει ενός αρκετά παλαιού ονείρου, ότι η Αρμονία βασίζεται στον Υπολογισμό. Ο Supiot την ανάγει και την παρομοιάζει με έναν τεράστιο μηχανικό-ωρολογιακό μηχανισμό (βλ. Metropolis), που διέπει και ρυθμίζει την οικονομικά ενεργή κοινωνία, ολοκληρωτικά, πρακτικά αλλά και θεωρητικά (αφού πηγάζει από το φαντασιακό της βιομηχανικής εποχής, και το επιστημονικο-κοινωνικό της πλαίσιο το οποίο φτάνει να προσδιορίζει ιδεολογίες), όμως, εν τέλει, μάταια.
Η θεωρία αυτή ξεκινά ήδη στο βιβλίο που παρουσιάζει εδώ η Επιθεώρηση Εργατικού Δικαίου με τον υπαινικτικό τίτλο Το πνεύμα της Φιλαδέλφειας. Αν και το θέμα του βιβλίου δεν είναι η γνωστή συνθήκη του 1944 (της Διεθνούς Διάσκεψης Εργασίας), η οποία προβλέπει τους εξής, θεμελιώδεις στόχους:
α) η εργασία δεν είναι εμπόρευμα,
β) η ελευθερία του λόγου και του συνεταιρίζεσθαι είναι απαραίτητος όρος σταθεράς προόδου,
γ) η πενία οπουδήποτε και αν υπάρχει αποτελεί κίνδυνο για την ευημερία πάντων, και, τέλος,
δ) ο αγώνας κατά της ανάγκης «δέον να διεξάγεται μετ’ ακάμπτου σθένους εις έκαστον έθνος και δια συνεχούς συλλογικής διεθνούς προσπαθείας εις την οποία οι αντιπρόσωποι των εργαζομένων και των εργοδοτών, συνεργαζόμενοι ισοτίμως μετά των αντιπροσώπων των κυβερνήσεων, συμμετέχουν σε ελεύθερες συζητήσεις και σε αποφάσεις δημοκρατικού χαρακτήρα προς προαγωγήν του κοινού αγαθού» (από το κείμενο της συνθήκης).
Θέμα και διακύβευμα του βιβλίου είναι η κοινωνική αλληλεγγύη σε μια εποχή που η αγορά είναι πλέον ολοκληρωτική. Πέρα από το πνεύμα της ίδιας της συνθήκης, ο Supiot υποστηρίζει ότι η παγκοσμοιοποίηση των αγορών είναι πλέον τέτοια, που μας έχει κάνει να ξεχάσουμε τα διδάγματα των δύο Παγκοσμίων πολέμων, που μας είχαν οδηγήσει στη λήψη αποφάσεων και μέτρων προστασίας της λεγόμενης κοινωνικής αλληλεγγύης. Πράγματα δηλαδή που ξέρουμε και που μας απασχολούν από το 1944-45.
Από το σημείο αυτό, η εξέλιξη της αγοράς/κοινωνίας, εν μέσω των ψευδαισθήσεων της ποσοτικοποίησης, έχει να επιλέξει τον ταιηλορισμό ή τη χρεωκοπία. Το επιχείρημα του Supiot είναι ότι αυτό δεν είναι παρά το δίλλημα, μιας όχι μόνο ανιστόρητης αλλά και απλά επιλήσμονος κοινωνίας.
Κάπως έτσι φτάνουμε και στην αντίληψη του ανθρώπου ως αριθμού, αντίληψη η οποία συναντάται (ανάγεται....) και στον ταιηλορισμό, αλλά και στον σοβιετικό προγραμματισμό. Συγχέουμε όμως την αξιολόγηση με την μέτρηση, αμελούμε δηλαδή την “αναφορά του μέτρου σε μια αξιολογική κρίση που θα του προσδώσει όνομα” και αναπόφευκτα θα χάσουμε την ίδια αυτή την αίσθηση του μέτρου. Πράγματα που τα σύγχρονα συστήματα μοιάζουν να έχουν λησμονήσει: «Να χρησιμοποιείς τους αριθμούς όσο λιγότερο μπορείς. [...] Να σκέφτεσαι και να πράττεις βάσει δεδομένων αληθειών και αρχών, και να θεωρείς τους αριθμούς μόνον ως τρόπο για να τις εκφράσεις. [...] Ο καλά εκπαιδευμένος και έμπειρος λογιστής της σήμερον δεν είναι ένας απλός άνθρωπος των αριθμών» Αναφέρομαι στον Supiot, που αναφέρεται στον D. Boyle 2000i, που αναφέρεται στον James Anyon (19ος) που αναφέρεται στον random λογιστή.
Οι ισορροπίες λεπτές, αλλά άκρως σημαντικές, και ο Supiot τις διαχειρίζεται με κομψότητα αλλά και επιστημονική εγκυρότητα. Ισορροπίες που γίνονται προσβάσιμες στον αναγνώστη χάρη στο υποδειγματικό κείμενο του κυρίαρχου Supiot. Και ακόμα: ο ίδιος ωθεί τον αναγνώστη να κάνει μερικά βήματα πέρα από το δικό του κείμενο, του ανοίγει το δρόμο και τον εφοδιάζει έτσι ώστε να διερωτηθεί ο ίδιος ένα ακόμα «τί σημαίνει αυτό», ένα επιπλέον «τί συνεπάγεται αυτό», να αφήσει το βιβλίο με περισσότερη επαγρύπνηση, να βουτήξει στα νερά της λόγιας αμφισβήτησης του οικονομικού συστήματος των ολοκληρωτικών αγορών, σύστημα μέσα στο οποίο, είτε το ξέρουμε είτε όχι, εργαζόμαστε όλοι.
Η εξαιρετική μετάφραση από τα γαλλικά κάνει την ανάγνωση ενός τόσο πυκνού, τόσο τεχνικά αλλά και ιστορικά ενήμερου βιβλίου, απλή απόλαυση. Η εισαγωγή συνοδεύει επιτυχώς τον κάθε εγγράμματο αλλά όχι απαραίτητα ειδικό αναγνώστη του Supiot, σε τεχνικούς όρους, θεωρίες εργατικού δικαίου, ιστορικές αναφορές, χωρίς να προδώσει σε τίποτα την αυστηρότητα του επιστημονικού πονήματος. Τέλος, η επιμέλεια της έκδοσης που έχουμε στα χέρια μας αποτελεί απλά παράδειγμα προς μίμηση, μας αφήνει δε να αναμένουμε τις επόμενες εκδόσεις της εκδοτικής ομάδας.
* Η Κατερίνα Καρέλα είναι δρ Φιλοσοφίας
i The Tyranny of Numbers
