Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
24 °C
22.0°C24.8°C
3 BF 39%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
22 °C
21.0°C24.2°C
2 BF 52%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
19 °C
18.8°C20.5°C
4 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
20 °C
19.3°C19.8°C
5 BF 60%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
22.9°C24.0°C
3 BF 33%
Ποτέ κοινότοπος, ποτέ βαρετός
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ποτέ κοινότοπος, ποτέ βαρετός

Του Γιάννη Ανδρουλιδάκη

Λιγότερο από μισό χιλιόμετρο από το Α’ Νεκροταφείο της Αθήνας, εκεί όπου χιλιάδες άνθρωποι αποχαιρέτησαν τη Δευτέρα τον Θάνο Μικρούτσικο σε μια πολιτική τελετή, αψηφώντας τον χιονιά και την επίμονη βροχή, στέκει δεσποτικό και γιγάντιο το Παναθηναϊκό Στάδιο. Προσπαθούμε συχνά να το ξεχάσουμε ή να το υποτιμήσουμε, αλλά ένα μεγάλο μέρος του νεοελληνικού πολιτισμού είναι συνυφασμένο με αυτή τη φαραωνική κατασκευή στη μέση της Αθήνας.

Πρόκειται γι’ αυτό το τμήμα του που συνδέεται με ένα είδος εθνικού και κρατικού γιγαντισμού, με τη νεοελληνική κρίση μεγαλείου που συνοδεύεται κατά κανόνα με το κακό γούστο. Υποδοχές πρωταθλητών και ολυμπιονικών, χοροστατούντος και του εκάστοτε αρχιεπισκόπου, φιλανθρωπικά γκαλά, χρυσοποίκιλτες τελετές έναρξης ή λήξης -θα φλερτάραμε ίσως με την υπερβολή αν προσθέταμε και τις χουντικές γιορτές που φιλοξενήθηκαν εκεί.

Ένα μεγάλο μέρος των μουσικών που με το έργο τους συνόδευσαν περισσότερο ή λιγότερο την κίνηση μιας διαφορετικής κουλτούρας στο εσωτερικό της ελληνικής κοινωνίας δεν κατάφερε (ή δεν το είχε εξαρχής σκοπό) να αντισταθεί στην κρυφή γοητεία αυτού του γιγαντισμού κι ακόμα λιγότερο σε αυτήν την κρίση μεγαλείου.

Αν η απώλεια του Θάνου Μικρούτσικου, την οποία ο ίδιος μας είχε προειδοποιήσει να αναμένουμε, δημιούργησε μια τόσο μεγάλη συγκίνηση, μια τόσο πελώρια φόρτιση, αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με την αξία, τη διάρκεια και το αποτύπωμα του έργου του.

Σχετίζεται επίσης με το γεγονός ότι ο Θάνος Μικρούτσικος διήνυσε μια πορεία 45 χρόνων στη μουσική χωρίς ποτέ να αναζητήσει την ξεκούραση στον πολιτισμό της φιέστας, χωρίς να διεκδικήσει από κανέναν να τον αντιμετωπίζει ως τοτέμ και εξακολουθώντας να διακινδυνεύει το τσαλάκωμα της εικόνας του, το τσαλάκωμα αυτό που είναι πάντα πιθανό σε κάθε άνθρωπο που ανησυχεί γι’ αυτά που συμβαίνουν γύρω του.

Ο Θάνος Μικρούτσικος έφυγε από τη ζωή κατακτώντας με τον θάνατό του έναν «τίτλο» που δεν διεκδίκησε ποτέ: αυτόν του πιο επιδραστικού, του σημαντικότερου υπ’ αυτή την έννοια μουσικοσυνθέτη της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Το αποτύπωμα που αφήνει η μουσική του, σε κοινωνικό και σε πολιτιστικό επίπεδο, για μισό σχεδόν αιώνα, μπορεί να συγκριθεί μόνο με εκείνο του Μάνου Λοΐζου, ο οποίος είχε βέβαια την ατυχία να ζήσει και να δημιουργήσει για μια πολύ μικρότερη χρονικά περίοδο.

Πολιτιστικός κομμουνισμός

Το έργο του Θάνου Μικρούτσικου είχε μια τέτοια διαλεκτική στο εσωτερικό του ώστε σε πολλά σημεία παρέπεμπε στον Μπρεχτ, τον οποίον ο Μικρούτσικος μελετούσε πολύ και βέβαια του αφιέρωσε και την περίφημη Μουσική σπουδή του, έστω και αν, σε αντίθεση με αυτόν, χρειάστηκε να δανειστεί τις λέξεις από αλλού. Εκκινώντας από την εμβατηριακή μουσική, που υπήρξε τυπική στην πολιτιστική Αριστερά πριν και μετά τη δικτατορία, τις έδωσε νέες φόρμες που έτειναν από μόνες τους να την ξεπεράσουν.

Ακούγοντας σήμερα τον Μικρόκοσμο από τα Πολιτικά Τραγούδια του 1975 ή την Μπαλάντα του ξεσηκωμού από τη Φουέντε Οβεχούνα του 1977, δεν έχουμε την αίσθηση ότι ακούμε έναν ύμνο ή ένα εμβατήριο, ακόμα κι αν στην εποχή τους τα τραγούδια αυτά κατατάχθηκαν σε αυτό το τμήμα της στρατευμένης μουσικής.

Τα τραγούδια του είχαν πάντοτε ταυτόχρονα μια διάσταση κλασική και μια διάσταση μαζική, ανακατεμένες τόσο ώστε στο τέλος της μέρας και οι δύο αυτοί όροι να έχουν συντριβεί. Το ίδιο συνέβη και με την «ιδιοκτησία» των τραγουδιών του.

Συνεργαζόμενος με τους σημαντικότερους στιχουργούς της εποχής του, ιδιαίτερα με τον Άλκη Αλκαίο και τον Κώστα Τριπολίτη, μελοποιώντας μερικούς από τους πιο σπουδαίους ποιητές -και όχι μόνο Έλληνες- ο Μικρούτσικος κατάφερε με έναν θαυμαστό τρόπο να καταγράφει τα τραγούδια του ως «δικά του» χωρίς να τα οικειοποιείται ποτέ. Ανήκαν την ίδια στιγμή πάρα πολύ σε αυτόν, πάρα πολύ στον στιχουργό τους και πάρα πολύ στον ερμηνευτή τους.

Καθώς μάλιστα υπήρξαν αυτά που αναμφισβήτητα τραγουδήθηκαν περισσότερο από οποιαδήποτε άλλα στις παρέες των νέων και των λιγότερο νέων ανθρώπων (με αυτά του Νίκου Καββαδία να έχουν ένα σταθερό προβάδισμα ως προς αυτό), κατέληξαν να μην έχουν κανέναν απολύτως ιδιοκτήτη. Αυτός ο θαυμαστός πολιτιστικός κομμουνισμός ήταν ακριβώς η κουλτούρα του Θάνου. Μια δημιουργία που έσπαγε εντελώς τους φραγμούς ανάμεσα στην τέχνη και τη ζωή, τον καλλιτέχνη και το κοινό, ένα φαινόμενο εξόχως σπάνιο σε διεθνές επίπεδο και εντελώς μοναδικό αν σταθούμε στην ελληνική εμπειρία. Η πολύτιμη και πάντα ανεκπλήρωτη κοινοκτημοσύνη του ανθρώπινου έργου.

Στο πλευρό της ζωής και της δημιουργίας

Ο Θάνος Μικρούτσικος άλλαξε πολλές φορές απόψεις και φυσικά θα ήταν αδύνατο -και ούτε καν επιθυμητό- να συμφωνεί κανείς πάντα μαζί του. Δεν άφησε όμως ούτε για μια στιγμή την παραμικρή αμφιβολία ότι βρισκόταν στην από εδώ πλευρά του κόσμου και ότι η στάση του εκκινούσε πάντα από μια ειλικρινή αγωνία για την κοινωνία και την Αριστερά.

Απέφυγε ωστόσο, σε κάθε περίοδο της ζωής του, την καταβύθιση σε δύο από τις πιο συχνές ασθένειες της ελληνικής Αριστεράς, που κάθε άλλο παρά άφησαν ανέγγιχτη την πολιτιστική της διάσταση: τον «εναλλακτικό» εθνικισμό και τη λαγνεία της ήττας, της απώλειας και του θανάτου. Παρέμενε πάντα με τρόπο φυσικό στο πλευρό της ζωής και της δημιουργίας. Το έκανε αυτό ακόμα και ανακοινώνοντας τον επερχόμενο και αναπότρεπτο θάνατό του, στον οποίον έδωσε μια παιγνιώδη διάσταση, αυτήν της επιμονής για ζωή.

Οι τελευταίες του συναυλίες απείχαν πολύ από το να είναι δοξαστικοί αποχαιρετισμοί, ήταν εικόνες μιας αγέρωχης ανθρωπινότητας, μιας φιγούρας που αδυνάτιζε χωρίς να χάνει τίποτε από το πάθος της καθώς κρυβόταν πίσω από το πιάνο της και το πυρπολούσε με μανία.

Ο Θάνος Μικρούτσικος ανήκει σε αυτό το σπάνιο είδος ανθρώπων που τους διαμόρφωσε η εποχή τους και αυτοί της το ανταπέδωσαν αναδιαμορφώνοντάς την με τη σειρά τους.

Επαναστατικός και μελαγχολικός όταν χρειάστηκε, βαθύς και ελαφρύς την ίδια στιγμή, ποτέ κοινότοπος, ποτέ βαρετός, έζησε τη ζωή του ως ένα πρόπλασμα του ανθρώπου που αντιλαμβάνεται την καλλιέργεια ως κάτι τόσο φυσικό όσο η καθημερινή ζωή και όχι ως μια επίκτητη ειδίκευση που αξιώνει τιμές. Του ανθρώπου δηλαδή τον οποίον οραματίστηκαν όλες οι σύγχρονες απελευθερωτικές ουτοπίες.

Ο άνθρωπος αυτός δεν είναι μεταφυσικός. Έχει σάρκα, οστά και δημιουργεί. Ενίοτε είναι και μια μεγαλόσωμη μαυροντυμένη φιγούρα πίσω από ένα πιάνο. Όπως ο ακριβός σύντροφος που αποχαιρετήσαμε τη Δευτέρα.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL