Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
21.1°C25.3°C
3 BF 46%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.2°C24.2°C
2 BF 48%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
19 °C
18.8°C21.0°C
3 BF 64%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
22 °C
19.3°C21.8°C
2 BF 68%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
25 °C
24.5°C24.5°C
3 BF 40%
Εν τω σπηλαίω
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Εν τω σπηλαίω

Ο Ναός της Γεννήσεως όπως φαίνεται από την Πλατεία Φάτνης της Βηθλεέμ.

Κείμενο - φωτογραφίες:

ΘΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

Ξημέρωμα Δευτέρας 18 Φεβρουαρίου 2019, Παλαιά Πόλη της Ιερουσαλήμ. Στην αφετηρία των υπεραστικών λεωφορείων, απέναντι από την Πύλη της Δαμασκού, ψάχνω για το λεωφορείο 321 με προορισμό τη Βηθλεέμ. Στη στάση αναγράφεται ακόμη ο παλαιός αριθμός της γραμμής, το 21, ενώ η πινακίδα δεν αναφέρει πουθενά ως προορισμό "Βηθλεέμ", παρά μόνο το προάστιό της, "Μπέιτ Τζάλα". Βλέποντας αρκετούς Ευρωπαίους στην ουρά απευθυνόμενους με απορημένο ύφος στον οδηγό, υποψιάζομαι, και σωστά όπως θα αποδειχθεί, ότι από εδώ αναχωρεί το λεωφορείο για τον "Οίκο του Άρτου", αυτό σημαίνει στα εβραϊκά το Μπετ Λέχεμ.

Η απόσταση μπορεί να είναι κοντινή, μόλις 9,5 χιλιόμετρα. Ωστόσο η διάρκεια της διαδρομής είναι πάνω από 40', το δε διαβατήριο είναι απαραίτητο. Όλοι οι επιβάτες θα πρέπει να αποδείξουμε στον έλεγχο ότι δεν είμαστε Ισραηλινοί, που τους απαγορεύεται η είσοδος στην ευρύτερη περιοχή της Βηθλεέμ. Η τιμή του εισιτηρίου είναι λογική: 5,80 σέκελ, ακριβώς 1,50 ευρώ.

Φτάνοντας στο τέρμα συμβουλεύομαι τον χάρτη για να φτάσω στη Βασιλική της Γεννήσεως. Διανύοντας απόσταση μόλις 100 μέτρων επί της Χεβρώνος, συναντώ την Πάπα Παύλου ΣΤ', όπου στρίβω αριστερά. Περπατώ επί μία ώρα για απόσταση μικρότερη των 20 λεπτών, καθώς σταματώ στο παζάρι και για φωτογραφίες. Περνώντας από κάποιους στενούς γραφικούς δρόμους φτάνω στην Πλατεία Φάτνης, όπου δεσπόζει επιβλητικό το συγκρότημα του ναού.
 


Η είσοδος που οδηγεί στο Σπήλαιο της Γεννήσεως.

H "Θύρα της Ταπεινότητος"

Εισερχόμενος στον ναό σκύβω υποχρεωτικά καθώς η πέτρινη θύρα είναι αρκετά χαμηλή για το ανάστημα ενός μέσου ανθρώπου. Αυτός είναι και ο λόγος που ονομάζεται "Θύρα της Ταπεινότητος". Όπως συμβαίνει και με τον ναό της Αναστάσεως 9,5 χιλιόμετρα βορειότερα, έτσι και εδώ έχει θεσπιστεί το ιδιότυπο ιδιοκτησιακό καθεστώς πολλαπλής υπαγωγής του ναού σε τρεις εκκλησίες, την Ελληνορθόδοξη, την Αρμενική Αποστολική και τη Ρωμαιοκαθολική, με τη Συριακή και την Κοπτική να διατηρούν έναν περιορισμένο αριθμό δικαιωμάτων. Η πολλαπλή αυτή υπαγωγή γίνεται αισθητή με το που εισέρχομαι στον ναό, καθώς αριστερά βρίσκεται το ιερό των Αρμενίων και δεξιά των Ελληνορθοδόξων.

Στους 17 αιώνες που πέρασαν από το 325, όταν ξεκίνησε η ανέγερση από την Αγία Ελένη, ο ναός γνώρισε αναρίθμητες μεταβολές. Μεγεθύνθηκε ανακατασκευασμένος από τον Ιουστινιανό, καταστράφηκε τον 6ο αιώνα από πυρκαγιά, προστέθηκαν με την επισκευή του ψηφιδωτά, ο Μανουήλ Α' Κομνηνός αποκατέστησε τον 12ο αιώνα φθαρμένα μέρη του, τον 16ο αιώνα προστέθηκαν καμάρες, ακολούθησαν νέα έργα αποκατάστασης, ανανέωση των ξύλινων υλικών, πρόσθετη μολύβδωση της στέγης και ασβεστώματα τον 17ο αιώνα, αντικατάσταση της οροφής τον 19ο αιώνα, ακολούθως επιμαρμάρωση, ώσπου να φτάσουμε στην αποκάλυψη των ψηφιδωτών τον 21ο αιώνα.

Την επιβλητικότητα ενισχύουν το χρυσαφί και το ασημί χρώμα. Αργυρόχρωμοι οι πολυέλαιοι, ασημένιες οι επιτοίχιες εικόνες στο ξυλόγλυπτο, στολισμένες με πρόσθετα φύλλα χρυσού στο τέμπλο, ασημένιες και οι φορητές εικόνες μπροστά τους.
 


Ψηφιδωτό του 12ου αιώνα στον τοίχο του ναού. Αποκαλύφθηκε εννέα αιώνες μετά, χάρη στις εργασίες συντήρησης.

Τα ψηφιδωτά του 12ου αιώνα

Σε σύγκριση με την πρώτη φορά που είχα επισκεφθεί τον σταυρόσχημο ναό, η αρχική εντύπωση καθώς εισέρχομαι είναι διαφορετική. Χάρη στις εργασίες συντήρησης, έχουν αποκαλυφθεί όσα από τα μωσαϊκά μπορούσαν να διασωθούν. Χρυσαφί, φωτεινό πράσινο, έντονο μπλε και ισορροπημένη χρήση θερμών και ψυχρών χρωμάτων πάνω στο λευκό φόντο του τοίχου αιχμαλωτίζουν αμέσως τη ματιά. Ξεχωρίζουν επτά ψηφιδωτοί άγγελοι, καθένας ανάμεσα σε μονόλοβα παράθυρα, και ο Αναστάς Χριστός ανάμεσα σε δύο πεντάδες μαθητών, με τον Θωμά να αγγίζει τα σημάδια της σταύρωσης υπό την επιγραφή "PAX VOBIS", τη λατινική απόδοση του "Ειρήνη υμίν", ένα υπέροχο ψηφιδωτό του 12ου αιώνα. Υπάρχουν όμως και επιδαπέδια ψηφιδωτά, τα οποία αποκαλύφθηκαν το 1965, όταν ανασκαφές αποκάλυψαν το πραγματικό δάπεδο του ναού. Η βασιλική είναι πεντάκλιτη και διαθέτει τέσσερις κιονοστοιχίες, με συνολικά 48 επιβλητικούς κίονες κορινθιακού ρυθμού, ύψους 5,50 μέτρων ο καθένας.

Στη βόρεια πλευρά, δίπλα στο καθολικό τού διαστάσεων 30x26 μέτρων ναού, βλέπω μια αμφιθεατρική σκάλα με πέντε σκαλιά από κοκκινωπό μάρμαρο. Κατεβαίνοντάς τα περνάω ανάμεσα από δύο ζεύγη λευκών ψευδοκιόνων που καταλήγουν και αυτοί, όπως και των κιόνων του κυρίως ναού, σε κορινθιακά κιονόκρανα. Συνεχίζοντας την κάθοδο στο κλιμακοστάσιο κατεβαίνω συνολικά 15 σκαλιά για να βρεθώ μπροστά στο Άγιο Σπήλαιο της Γεννήσεως του Χριστού. Αυτό είναι διαστάσεων 12x4 και ύψους τριών μέτρων. Η ατμόσφαιρα είναι υποβλητική. Το να βρίσκεσαι στο Σπήλαιο της Γεννήσεως είναι μια ανεπανάληπτη εμπειρία για πιστούς, βεβαίως, αλλά και μη, η δε σπουδαιότητα της εμπειρίας τονίζεται ακόμη περισσότερο από τον κατανυκτικό φωτισμό, αποκλειστικά από καντήλια. Συνολικά αυτά είναι 53 πάνω από το ακριβές σημείο της Γεννήσεως, εκ των οποίων 19 των Ορθοδόξων, 17 των Καθολικών και 17 των Αρμενίων.

Την πρώτη φορά που είχα έλθει εδώ ήμουν μόνος μου στο σπήλαιο. Σήμερα έχουν φτάσει πλήθη τουριστών από όλες τις ηπείρους. Στέκομαι τυχερός καθώς για κάποιον αδιευκρίνιστο λόγο μεσολαβούν ελάχιστα λεπτά της ώρας χωρίς να έρχονται γκρουπ τουριστών, κάτι ασυνήθιστο αν κρίνω από τις διηγήσεις για δίωρες και τρίωρες αναμονές τις "κανονικές" ημέρες και για πολύωρες ατελείωτες ουρές την περίοδο των Χριστουγέννων. Το ακριβές σημείο της Γεννήσεως υποδεικνύεται από ένα ασημένιο άστρο στο δάπεδο με 14 ακτίνες. Ο συμβολισμός είναι πολλαπλός. Το "Άστρο της Βηθλεέμ" δεν βρίσκεται ψηλά, αντίθετα χρειάζεται να σκύψεις για το δεις, σε μια σχέση αμφίδρομης ταπεινοφροσύνης ανθρώπινου και θείου. Οι 14 ακτίνες συβολίζουν τις 14 γενεές από τον Αβραάμ ώς τον Δαυίδ, τις 14 γενεές από τον Δαυίδ ώς την βαβυλώνια αιχμαλωσία και τις 14 γενεές από την βαβυλώνια αιχμαλωσία ώς τη γέννηση του Χριστού.



Το ασημένιο αστέρι με τις 14 ακτίνες υποδεικνύει το ακριβές σημείο όπου γεννήθηκε ο Χριστός.

Το προσκύνημα του"άστρου της Βηθλεέμ"

Οι πιστοί που καταφτάνουν λίγο αργότερα έχοντας σχηματίσει μια τεράστια ουρά σκύβουν, γονατίζουν στο δάπεδο και προσκυνούν με τη σειρά το αστέρι που υποδεικνύει το σημείο της Γεννήσεως. Σταδιακά φτάνουν και άλλα γκρουπ τουριστών και προσκυνητών. Τους παρακολουθώ απόμερος σε μια γωνία, προσπαθώντας στο σκοτάδι να σχεδιάσω, έστω πρόχειρα, το σπήλαιο. Γίνεται ένα πανδαιμόνο, το οποίο βρίσκεται σε αντιστρόφως ανάλογη σχέση με το κατανυκτικό κλίμα που επικρατούσε μόλις προ ολίγων λεπτών. Οι άνθρωποι του ναού προσπαθούν να επιβάλουν μια τάξη και κυρίως να συντομεύσουν οι επισκέπτες το προσκύνημά τους. Με εκατοντάδες ανθρώπους να περιμένουν στην ουρά, η αναζήτηση ενός πιο "προσωπικού" βιώματος στο σημείο της Γεννήσεως για τον καθένα αποδεικνύεται άπιαστο όνειρο. Κρίμα για όσους ανέμεναν για χρόνια αυτήν τη στιγμή προσδοκώντας την υλοποίηση ενός ονείρου ζωής... Την ίδια ώρα, οι περισσότεροι από όσους ήδη προσκύνησαν το σημείο της Γεννήσεως, ανεξαρτήτως ηλικίας ή εθνικότητας, απαθανατίζουν την παρουσία τους στο σπήλαιο με τα κινητά τους.

Στο δεξιό μέρος του σπηλαίου το οποίο ανήκει στους Ορθοδόξους βρίσκεται η Αγία Φάτνη, όπου, κατά την παράδοση, η Παναγία τοποθέτησε το Θείο Βρέφος στα άχυρα για να ζεσταθεί και η οποία ανήκει στους Καθολικούς.

Πολύ ιδιαίτερο είναι και το Σπήλαιο του Αγίου Ιωσήφ, ελάχιστα μέτρα πριν το σημείο της Γεννήσεως. Εδώ οι άγγελοι εμφανίστηκαν στον Ιωσήφ συμβουλεύοντάς τον να διαφύγει στην Αίγυπτο και σε αυτό έχει στηθεί ένα ιερό μοντέρνου στιλ, σε σχέδια του Φραγκισκανού καλλιτέχνη Αλμπέρτο Φαρίνα, με ανάλογους μοντερνισμούς στο ύφος του βωμού, του αγάλματος πάνω σε αυτόν και της εικονογράφησης στον τοίχο. Ο λιτός, σχεδόν μινιμαλιστικός πέτρινος βωμός είναι χτισμένος στα θεμέλια τείχους της εποχής του Μεγάλου Κωνσταντίνου και σε μια ακόμη αρχαιότερη αψίδα, του 1ου αιώνα. Εδώ θάβονταν ακόμη σημαντικά πρόσωπα της χριστιανικής ιεροσύνης. Μπροστά από τον βωμό έχουν χαραχτεί λατινικές επιγραφές, και στις δύο πλευρές του τίτλοι του Ιησού. Στα αριστερά "O sapientia, O Adonai, O radix Jesse" και στα δεξιά "O Oriens, O rex Gentium, O Emmanuel, Venite ad Salvandum nos".
 


Ο βωμός στο Σπήλαιο του Αγίου Ιωσήφ.

Η Σφαγή των Νηπίων

Η επίσκεψη στον τόπο όπου γεννήθηκε ο Χριστός δεν περιορίζεται ασφαλώς στον ναό και τα δύο συγκοινωνούντα σπήλαια. Δίπλα στη βασιλική της Γεννήσεως βρίσκεται το σπήλαιο όπου μετά τη Σφαγή των Νηπίων ετάφησαν τα λείψανα των νεογέννητων θυμάτων του Ηρώδη. Το σπήλαιο λειτούργησε στη συνέχεια ως τόπος προσευχής και άσκησης και αργότερα ετάφησαν ιερωμένοι που εσφάγησαν το 614 από τούς Πέρσες. Κάτι που μνημονεύουν ιερείς και ξεναγοί είναι πως όταν, τη χρονιά εκείνη, οι Πέρσες ισοπέδωσαν τους χριστιανικους ναούς της Βηθλεέμ, ο μοναδικός που έμεινε άθικτος ήταν της Γεννήσεως. Λέγεται ότι ο ναός σώθηκε επειδή μια εικόνα του παρουσίαζε τους Τρεις Μάγους που προσκύνησαν τον Χριστό, καθώς ήταν Πέρσες, ομοεθνείς των βανδάλων επιδρομέων. Αναρίθμητα κρανία και οστά συνθέτουν ένα αποτρόπαιο θέαμα που εντείνεται καθώς τα σχεδόν ομοιόχρωμα τοιχώματα φαίνονται σαν επέκτασή τους. Σε μια ξύλινη προθήκη, μέσα από το προστατευτικό τζάμι, ελληνική επιγραφή εξηγεί το έκθεμα: "ΙΕΡΑ ΛΕΙΨΑΝΑ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΝΗΠΙΩΝ ΤΩΝ ΥΠΟ ΗΡΩΔΟΥ ΑΝΑΙΡΕΘΕΝΤΩΝ".

Κολλητά στο βορεινό μέρος του Ναού της Γεννήσεως βρίσκεται η εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης. Αυτή ανήκει στους Καθολικούς και διοικείται από τον Λατίνο Πατριάρχη Ιεροσολύμων, ο οποίος ιερουργεί εδώ τα μεσάνυχτα των Χριστουγέννων. Αυτή λειτουργεί και ως εκκλησία και ως μοναστήρι Φραγκισκανών.

Εξερχόμενος του ναού, ψάχνοντας για ταξί που να με πάει στη Μεγίστη Λαύρα του Αγίου Σάββα στην Έρημο της Ιουδαίας, ο κόσμος συνεχίζει να συρρέει κατά εκατοντάδες σε ένα προσκύνημα - "ταξίδι ζωής".

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL