Κείμενο - φωτογραφίες:
ΘΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ
Ινδία, 200 π.Χ. Σχεδόν χίλια χρόνια μετά την κατάκτηση της ινδικής υποηπείρου από τους Άριους εισβολείς, οι Νόμοι του μυθικού Μανού συμπυκνώνονται στο κείμενο Μανουσμρίτι. Με αυτό ρυθμίζονται ποινικά, οικογενειακά, εμπράγματα και ενοχικά ζητήματα της καθημερινότητας των Ινδών και παγιώνεται το σύστημα των τεσσάρων κύριων καστών: Βραχμάνων (ιερείς), Κσατρίγια (πολεμιστές, ευγενείς, άρχοντες), Βαϊσίγια (έμποροι, επαγγελματίες, βιοτέχνες), Σούντρα (χειρώνακτες). Οι υπόλοιποι, είναι οι παρίες, που θεωρούνται ακάθαρτοι. Στα πιο "ακάθαρτα" επαγγέλματα περιλαμβάνονται νεκροθάφτες, καθαριστές και βυρσοδέψες, αφού επεξεργάζονται δέρματα νεκρών ζώων.
Αθήνα, 424 π.Χ. Στα Λήναια ο Αριστοφάνης διδάσκει τους "Ιππής", πρώτη κωμωδία που ανεβαίνει με το όνομά του, αποσπώντας το πρώτο βραβείο. Το έργο καταπιάνεται με τον δημαγωγό της εποχής Κλέωνα, προσωπικό εχθρό του Αριστοφάνη, τον οποίον αναφέρει ως Παφλαγόνα. Οι πολιτικοί του αντίπαλοι επιχειρούν να τον αντικαταστήσουν με έναν πιο διαφθαρμένο δημαγωγό, θεωρώντας πως όσο πιο φαύλος ο πολιτικός, τόσο πιο αποτελεσματικός. Και στη συγκεκριμένη περίπτωση χρειάζονται δημαγωγό να πείσει τους Αθηναίους για την αναγκαιότητα ειρήνευσης. Βρισκόμαστε στην περίοδο του Πελοποννησιακού Πολέμου, και μόνο αυτή μπορεί να σώσει την Αθήνα από την καταστροφή. Οι δύο πιο φαύλοι υποψήφιοι που ανταγωνίζονται είναι ένας αλλαντοποιός (Αγοράκριτος) και ένας δούλος βυρσοδέψης (Κλέων).
Τίρανα, 18ος αιώνας. Εδώ και έναν αιώνα, από την εποχή του Αλβανού στρατηγού και Οθωμανού διοικητή Σουλεϊμάν Πασά Μουλέτι για τους Αλβανούς (από την πατρίδα του, Μουλέτ) ή Μπερκινζάντε Σουλεϊμάν Πασά για τους Τούρκους, τα Τίρανα αποτελούν εμπορικό, πολιτιστικό και θρησκευτικό κέντρο. Σύμφωνα με τον αστικό μύθο, ο πρώην γενίτσαρος Σουλεϊμάν Πασάς, που ίδρυσε το 1614 τα Τίρανα στη νέα τους τοποθεσία, τα ονόμασε έτσι, από την Τεχεράνη καθώς στην Περσία πολέμησε για λογαριασμό των Οθωμανών εναντίον των Σαβαφιδών. Η στρατηγική θέση τους σε άμυνα και εμπόριο τα καθιστά κόμβο. Έτσι, διανοίγονται δρόμοι, όπως αυτός που τα συνδέει με την ημιορεινή Δίβρη, τη Δήβορο των Ελλήνων και Ντέμπαρ της Βόρειας Μακεδονίας του 21ου αιώνα, κοντά στα αλβανικά σύνορα, με τους Αλβανόφωνους να αποτελούν τα τρία τέταρτα του πληθυσμού. Ο δρόμος ονομάζεται Ρούγα Σεντζέρτζ, από την πόλη Σεντζέρτζ ("Άγιος Γεώργιος") ανάμεσα σε Τίρανα και Ντέμπαρ, συνδέοντας την πρώτη με τα υψίπεδα στα ανατολικά. Το κρύο στα υψίπεδα αναγκάζει τους κτηνοτρόφους να κατεβαίνουν με καραβάνια στα πεδινά κοντά στα Τίρανα. Ο δρόμος περνά από τον ποταμό Λάνα και έτσι κατασκευάζεται η Ούρα ε Ταμπάκεβε, η "Γέφυρα των Ταμπάκηδων", των επαγγελματιών εκδοροσφαγέων βυρσοδεψών. Μεγαλύτερες φαμίλιες ταμπάκηδων στα Τίρανα είναι οι Τζελέτι και οι Κούκα. Διαμένουν κοντά στη γέφυρα, περιμένοντας στο τέλος του φθινοπώρου τους βουνίσιους να κατέβουν με τα ζώα που θα αγοράσουν για να πουλήσουν κρέας και δέρμα. Η γειτονιά ονομάζεται Ταμπακάνα και ο κυριότερος δρόμος της Οδός των Ταμπάκηδων.
Τίρανα, δεκαετία 1930. Εκσυγχρονισμός της Αλβανίας και αστικοποίηση, οδηγούν σε εκτροπή του Λάνα. Η Γέφυρα των Ταμπάκηδων περιπίπτει σε αχρηστία, όμως η αρχιτεκτονική της εξακολουθεί να μαρτυρεί τη μεθοδικότητα και μαστοριά των κτιστών του 18ου αιώνα και η ονομασία της τη μαστοριά των βυρσοδεψών ήδη από τον 14ο αιώνα, όταν οι Βενετοί έφερναν υφάσματα από τη Δυτική Ευρώπη για βαφή. Οι βυρσοδέψες απέκτησαν όνομα μετά το 1415, όταν η Αλβανία κατέστη "σαντζάκι" (από το τουρκικό sancak, αρχικά στρατιωτικό λάβαρο, ακολούθως στρατιωτική μονάδα της οποίας ηγείτο ο σαντζάκ - μπέης και, τέλος, περιφέρεια από όπου η μονάδα αυτή στρατολογείτο) προτού ακόμη υπαχθεί το 1479, μετά την πτώση της Σκόδρας, σε πλήρη οθωμανικό έλεγχο.
Τίρανα, δεκαετία 1990. Οι αρχές αποκαθιστούν τη γέφυρα και καθαρίζουν τη γύρω περιοχή, παραδίδοντάς την στους πεζούς Τιρανούς. Σταδιακά, αποκαλύπτονται οι βάσεις της και δημιουργείται τεχνητή δεξαμενή γύρω της.
Σεπτέμβριος 2019. Επισκεπτόμενος τα Τίρανα, αναζητώ με τη βοήθεια χάρτη τη Γέφυρα των Ταμπάκηδων. Ρυμοτομία και γεωμορφολογικές ιδιαιτερότητες παραπλανούν πολλούς τουρίστες που την προσπερνούν χωρίς να την προσέξουν, παρότι βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της Λεωφόρου Ζαν ντ' Αρκ, 100 μέτρα από το εφετείο και 150 από το υπουργείο Περιβάλλοντος. Με τον χάρτη εντοπίζω και ό,τι έχει διασωθεί από το Τζαμί των Ταμπάκηδων του 17ου αιώνα σε μικρή απόσταση, 70 με 80 μέτρα απέναντι από την παλιά κοίτη του ποταμού και στα αριστερά. Οι πέτρες της γέφυρας είναι λείες και απαιτείται προσοχή. Δείχνει μικρή, δεν ξεπερνά τα 20 μέτρα μήκος, αλλά καλαίσθητη, με δύο καμάρες. Αναρωτιέμαι πώς πήρε το όνομα συντεχνίας που από παλαιοτάτων χρόνων ασχολείτο με δραστηριότητα θεωρούμενη "ακάθαρτη" ώς και τα βυζαντινά χρόνια, όταν τα επαγγέλματα του βυρσοδέψη, του αλλαντοποιού και του ψαρά εθεωρούντο ευτελή. Σκέφτομαι πως ίσως η επίδραση του Ισλάμ μέσω των Οθωμανών μεσολάβησε για μια ουσιαστική αποκάθαρση από προκαταλήψεις, αφού ο ίδιος ο Μωάμεθ είχε νυμφευθεί βυρσοδέψη, την πρώην σύζυγο του γιου του, Ζαϋνάμπ μπιντ Τζας. Ίσως πάλι να συνετέλεσαν τα "κολλέγια", οι συντεχνίες όπου ήταν οργανωμένοι από την ρωμαϊκή εποχή οι χειρώνακτες, και ειδικά αυτή που που περιελάμβανε λωροτόμους (έκοβαν από επεξεργασμένα δέρματα λουριά για τις κρατικές ανάγκες), μαλακαταρίους (επεξεργάζονταν βύρσες προοριζόμενες για πέδιλα) και τους πιο "παρακατιανούς" βυρσοδέψες, που μαζί με κεραμείς και βαφείς υποχρεούντο να χτίζουν τα καμίνια τους μακριά από κατοικημένη περιοχή και σε απόσταση το ένα από το άλλο. Όπως και να έχει, η ονομασία της γέφυρας αποκαθιστά την αξία ενός επαγγέλματος που κίνησε και αυτό το διεθνές εμπόριο.
Η αρχιτεκτονική της γέφυρας εξακολουθεί να μαρτυρεί τη μεθοδικότητα και μαστοριά των κτιστών του 18ου αιώνα και η ονομασία της τη μαστοριά των βυρσοδεψών ήδη από τον 14ο αιώνα, όταν οι Βενετοί έφερναν υφάσματα από τη Δυτική Ευρώπη για βαφή
