"Η Αντιγόνη θέλει να θάψει τον αδελφό της κι εμείς στην Ισπανία θέλουμε να βρούμε τους αγνοουμένους του εμφυλίου και να τους θάψουμε. Έτσι συλλέγουμε ιστορίες που συνήθως δεν έχουν ειπωθεί παραμένοντας άγνωστες», ομολογούν τρεις καλλιτέχνες από τη Μαγιόρκα που ερευνούν τον μύθο της Αντιγόνης ιδωμένο υπό το πρίσμα των πολιτικών καταλοίπων σύγχρονων δικτατοριών ανά τον κόσμο και που στο πλαίσιο της έρευνάς τους επισκέφθηκαν πρόσφατα και την Αθήνα. Η ηθοποιός, συγγραφέας και παραγωγός Aina de Cos, ο συγγραφέας Jaume Miro και η παραγωγός Jenny Vila παρουσίασαν από 15 έως και 22 Σεπτεμβρίου ένα μικρό μέρος της έρευνάς τους στη Μονεμβασιά, στο πλαίσιο της φιλοξενίας τους από το Between the Seas, τον μεσογειακό οργανισμό υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση της Ακτίνας Σταθάκη για την προώθηση των ανταλλαγών και των συνεργασιών μεταξύ ανερχόμενων καλλιτεχνών από όλο τον κόσμο των οποίων η δουλειά επικεντρώνεται στον χώρο της Μεσογείου.
Οι τρεις Ισπανοί, στο πλαίσιο της έρευνάς τους για τις «Αντιγόνες» και του θεάτρου -ντοκουμέντο που υπηρετούν-, έχουν εκτός από την Ισπανία, δουλέψει με αντίστοιχους καλλιτέχνες στη Χιλή, την Αργεντινή και την Αυστραλία, ενώ ετοιμάζονται για τον Λίβανο. «Το θέατρο στη Μαγιόρκα ασχολείται πάρα πολύ με θέματα ταυτότητας και ρίζας καθώς τις τελευταίες δεκαετίες το νησί έχει δει να χάνεται η γλώσσα του, η ταυτότητά του, και το θέατρο μπορεί να τα διασώσει», διευκρινίζουν.
Η ιδέα ξεκίνησε, όπως εξηγεί η Jenny Vila (αριστερά στη φωτο), από τη διοργάνωση ενός φεστιβάλ στη Μελβούρνη της Αυστραλίας, όπου, στο πλαίσιο ενός εργαστηρίου για σκηνοθέτες, συμμετείχε η Aina de Cos (στο κέντρο της φωτο) με το project της Αντιγόνης. Ανάμεσα στους συμμετέχοντες ήταν μια Ιταλοχιλιανή ηθοποιός που η γιαγιά του φίλου της ακόμα αναζητά τον αγνοούμενο γιό της στη Χιλή. Στη συνέχεια, ένας Αυστραλός σκηνοθέτης μίλησε για την κλεμμένη γενιά των Αβορίγινων, περίπου 300.000 άτομα, όταν οι αποικιοκράτες άρπαζαν μικρά παιδιά ιθαγενών και τα έδιναν για υιοθεσία σε βρετανικές οικογένειες προκειμένου να μεγαλώσουν με τις δυτικές συνήθειες και να κοπεί η ρίζα με τον αρχαίο αυτό πολιτισμό. Όταν η Jenny Vila τον ρώτησε πώς ο μύθος της Αντιγόνης «ακουμπά» την κλεμμένη γενιά, απάντησε πως διακόπηκε η συνέχεια του πολιτισμού και κυρίως χάθηκαν τα παραδοσιακά έθιμα ταφής. Έτσι, ο μύθος της Αντιγόνης είναι ένας τρόπος να τιμηθούν οι νεκροί που έμειναν άταφοι και να ανασυρθούν από τη λήθη οι ταφικές τελετές.
«Το να εξετάζουμε τη δικτατορία σε μιαν άλλη χώρα αποτέλεσε έναν τρόπο να σκεφτούμε για τη δική μας και λειτουργώντας ως ένας καθρέφτης να καταλάβουμε τι έγινε. Πρόσφατα στον Λίβανο αναζητήσαμε πρόσωπα που σχετίζονται με τον εκεί δεκαπεντάχρονο εμφύλιο όπου έχουν εξαφανιστεί 70.000 άνθρωποι".
Η ιδέα είναι κάθε χώρα να έχει το δικό της αυτόνομο έργο, που θα προκύπτει από τα τοπικά και ιστορικά χαρακτηριστικά. Μπορεί επίσης να υπάρχουν μικρότερες εκφράσεις του κάθε έργου που θα μπορούν να παρουσιαστούν ως ενιαία παράσταση και να ταξιδεύουν στον κόσμο.
Στην Ελλάδα, όπως αποκαλύπτει ο Jaume Miro (δεξιά στη φωτό), παρατήρησαν πως ο Εμφύλιος είναι ακόμη ταμπού κι ότι οι άνθρωποι διστάζουν να μιλήσουν γι' αυτόν. «Έτσι ήταν και στη Μαγιόρκα όταν ξεκίνησα να κάνω θέατρο - ντοκουμέντο, αλλά μετά από λίγο καιρό οι άνθρωποι μιλούν πιο ανοιχτά. Η Αντιγόνη θέλει να θάψει τον αδελφό της επιθυμώντας να αποδώσει δικαιοσύνη και τιμή μέσω της ταφής. Ο στόχος είναι να δοθεί ένα τέλος, να κλείσει ένας κύκλος για όλους αυτούς που ακόμα αναζητούν τους ανθρώπους τους και θέλουν να αποδώσουν δικαιοσύνη με το να τους ενταφιάσουν. Ήρθαμε εδώ θέλοντας να διερευνήσουμε τη δικτατορία αναλογικά με την Ισπανία αλλά καταλάβαμε μιλώντας με κόσμο και διαβάζοντας πως πρέπει να ξεκινήσουμε από τον Εμφύλιο, καθώς καταλάβαμε ότι υπάρχει μια συνέχεια, ακόμα και μέσα από τους τόπους εξορίας, μια συνέχεια πολιτική και ιστορική. Την Ιστορία πάντα την γράφουν οι νικητές αλλά η ισορροπία θα επέλθει όταν ακουστεί και η φωνή των ανθρώπων που έχασαν τους δικούς τους και όταν τους θάψουν. Γι' αυτό η Αντιγόνη είναι τόσο σημαντική, γιατί είναι η ρίζα, το θεμέλιο της ιστορίας που θέλουμε να πούμε».
Για το πόσο καθοριστική υπήρξε η Ιστορία της χώρας τους για να στραφούν στη συγκεκριμένη έρευνα και μελέτη τόσο ως καλλιτέχνες όσο και ως πολίτες, οι τρεις Ισπανοί είναι αποκαλυπτικοί:
«Προέρχομαι από ένα πολύ μικρό χωριό, το επώνυμό μας είναι το μοναδικό στην περιοχή κι αναζητώντας στοιχεία ανακάλυψα ότι ανάμεσα στους αγνοουμένους υπήρχε κι αυτό το επώνυμο. Ήθελα λοιπόν να αρχίσω να μαθαίνω για να καταλάβω πιο πολύ πού κατοικώ", λέει ο Jaume. "Το θέατρο μπορεί να φέρει στην επιφάνεια την Ιστορία στο σύνολό της. Κι όχι μόνο την Ιστορία των νικητών, αλλά και την Ιστορία των ηττημένων. Είναι σαν ένας τρόπος να αντισταθμίζει και να εξισορροπεί κανείς τη σιωπή που υπάρχει γύρω από αυτά τα θέματα”.
H Aina de Cos ξεκίνησε να γράφει για τον ισπανικό εμφύλιο όταν ανακάλυψε την ιστορία μιας γυναίκας, ηγετικού στελέχους του κομμουνιστικού κόμματος, που σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια του εμφυλίου. «Ζούσε στη Μαγιόρκα, χωρίς ωστόσο να είναι πολύ γνωστή η ιστορία της, και έτσι άρχισα να ψάχνω κι αυτό με οδήγησε να ενδιαφερθώ περισσότερο και να αναζητήσω στοιχεία για τον εμφύλιο κι ανακάλυψα στην πορεία ότι τα σώματα αυτής της γυναίκας όπως και του αδελφού της βρέθηκαν σε ομαδικούς τάφους στη Μαγιόρκα. Ο ομαδικός τάφος της Πορέρα ήταν ο πρώτος που ανοίχτηκε το 2016. Συνέχισα να ερευνώ το θέμα των ομαδικών τάφων και στην πορεία ανακάλυψα το έργο του Σαλβαδόρ Εσπρίου, ενός Καταλανού συγγραφέα ο οποίος έχει γράψει για την Αντιγόνη σε σχέση με τους ομαδικούς τάφους στην Ισπανία. Έτσι κατάλαβα ότι αυτός είναι ο δρόμος μου για να προσεγγίσω το θέμα καλλιτεχνικά, αφού η Αντιγόνη θέλει να θάψει τον αδελφό της κι εμείς στη Μαγιόρκα και την υπόλοιπη Ισπανία πρέπει να θάψουμε τους δικούς μας αγνοουμένους. Κατά τη διάρκεια της έρευνας βρήκα τα ίχνη και του δικού μου παππού, που ήταν ανάμεσα στους αγνοουμένους του εμφυλίου».
Η Jenny Vila λέει πως πάντα προσπαθούσε να προσεγγίσει την Ιστορία από την αφανή της πλευρά. «Υπάρχει μια επίσημη εκδοχή της Ιστορίας που μαθαίνουμε στο σχολείο, αλλά εμένα με ενδιέφερε να βρω αυτά που δεν μας έλεγαν. Ο λόγος για τον οποίο κάνω αυτό το project είναι γιατί θέλω να συνεισφέρω κι εγώ στο να ειπωθούν ιστορίες οι οποίες συνήθως δεν λέγονται».
Ωστόσο και οι τρεις θέλουν να μιλήσουν και για τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των χωρών ως προς το τι συνέβη μετά. «Π.χ. στη Χιλή υπάρχει μουσείο μνήμης, αναγνώριση ότι υπήρξε δικτατορία και οι άνθρωποι έπεσαν θύματά της, γίνονται ακόμα δίκες και μια επίφαση ότι αποδίδεται δικαιοσύνη. Στην Ισπανία δεν υπάρχει αναγνώριση της δικτατορίας, παρότι υπήρξε από τις πλέον μακρόχρονες και η χώρα είναι η δεύτερη στον κόσμο σε ομαδικούς τάφους μετά την Καμπότζη», σχολιάζουν.
