Live τώρα    
13°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
13 °C
8.6°C14.6°C
1 BF 87%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αυξημένες νεφώσεις
12 °C
8.1°C13.5°C
1 BF 66%
ΠΑΤΡΑ
Αυξημένες νεφώσεις
15 °C
11.0°C14.9°C
2 BF 73%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
11 °C
10.8°C15.8°C
2 BF 71%
ΛΑΡΙΣΑ
Σποραδικές νεφώσεις
7 °C
6.9°C10.2°C
0 BF 100%
Ολοκληρωτισμός: Η βία ως πράξη και θέαμα
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ολοκληρωτισμός: Η βία ως πράξη και θέαμα

Χίτλερ και Ρίφενσταλ: Μετά τον πόλεμο η δημιουργός του "Θριάμβου της θέλησης" θα προσπαθήσει συστηματικά να υποβαθμίσει τη στενή σχέση που είχαν.

Όταν η Χρυσή Αυγή εισήλθε ορμητικά στη δημόσια σφαίρα, δεν ήταν απλώς μια υπόσχεση βίας. Ήταν η ίδια η βία, ως πράξη και θέαμα. Ξεκινώντας από το κατώφλι του Αγίου Παντελεήμονα, προπηλακίζοντας μετανάστες, αλλά ακόμη και τον φιλάνθρωπο παπά της εκκλησίας... Η δολοφονία του Σαχζάτ Λουκμάν έλαβε χώρα σε έναν έρημο δρόμο των Άνω Πετραλώνων στις 5 τα ξημερώματα: εδώ το "μήνυμα" ("κάθε μετανάστης είναι κρέας για τις λεπίδες μας") υποσκελίζει το θέαμα. Οι κλωτσιές και το αναποδογύρισμα πάγκων σε μια λαϊκή αγορά μπροστά σε κάμερες, το χαστούκι του Ηλία Κασιδιάρη στη Λιάνα Κανέλλη σε ζωντανή τηλεοπτική μετάδοση, με τη βουδιστική παρουσία ενός υποψήφιου Προέδρου της Δημοκρατίας. Και το μελετημένο σχέδιο της δολοφονίας του Παύλου Φύσσα εν μέση οδό, στην Αμφιάλη. Το "φόντο" ήταν ένα άλλο θέαμα, ο ποδοσφαιρικός αγώνας που θα λειτουργούσε ως άλλοθι, ώστε να καλυφθεί το αίμα του αντιφασίστα νέου...

Οι ανθρωπολόγοι χαρακτηρίζουν τη βία "ολικό κοινωνικό γεγονός" με την έννοια ότι διαπερνά, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, όλες τις πτυχές του κοινωνικού ιστού, ενώ ο Γκι Ντεμπόρ στα "Σχόλια πάνω στην κοινωνία του θεάματος" (1988) επισημαίνει ότι η "νέα κατάσταση" του θεάματος είναι διττή: από τη μια μεριά το θέαμα διαχέεται παντού, από την άλλη η "συγκέντρωση" που το χαρακτηρίζει υποδεικνύει ένα αθέατο κέντρο ελέγχου...

Η "εικόνα" του ολοκληρωτισμού είναι συμπαγής, χωρίς αμφισημίες, κατανοητή σε στοιχειώδες επίπεδο ανάγνωσης. Ενώ το "σχέδιο" δρομολογεί τον παραλογισμό και τη βία, την ίδια στιγμή πρέπει να εμφανίζεται ως επαγγελία κάποιας απόλυτης τάξης και "επιστροφής" σε ένα εξιδανικευμένο παρελθόν... Και μπορεί η "σπορά των ηττημένων του 1945" να εμφανίστηκε στην Ελλάδα με ένα επίχρισμα βαλκανικής γλίτσας, το "μοντέλο" όμως είναι απείρως πιο συγκροτημένο και εκεί πρέπει να στραφούμε αν θέλουμε να κατανοήσουμε τους βαθύτερους μηχανισμούς και να προετοιμαστούμε, γιατί στο μέλλον θα έρθει μια νέα γενιά τεράτων, σαν την αναπόφευκτη επιστροφή της συμβολικής πανούκλας του Αλμπέρ Καμύ...

"Ο θρίαμβος της θέλησης"

Ο Αδόλφος Χίτλερ είχε χαρακτηρίσει την ταινία "έναν ολοκληρωτικά μοναδικό και ασύγκριτο ύμνο στην ομορφιά και τη δύναμη του κινήματός μας": πρόκειται για τον διαβόητο "Θρίαμβο της θέλησης", κινηματογραφικό δοξαστικό της Λένι Ρίφενσταλ για το συνέδριο του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος στη Νυρεμβέργη το 1934. Εκτός από τον Χίτλερ και την κουστωδία του, η κάμερα της Ρίφενσταλ εστιάζει συστηματικά σε γυμνασμένα κορμιά νέων που έχουν φτάσει στη Νυρεμβέργη για να παρακολουθήσουν το συνέδριο. Οι νεαροί εθνικοσοσιαλιστές είναι ωραίοι, γυμνασμένοι, τους βλέπουμε να πλένονται, να παίζουν σαν μικρά παιδιά, ενώ όταν πέφτει το σκοτάδι συγκροτούν μεγαλειώδεις πομπές με δαυλούς σε σχηματισμούς που θυμίζουν ρωμαϊκές λεγεώνες.

Το 1939, στην εισβολή της Βέρμαχτ στην Πολωνία, η Ρίφενσταλ είναι παρούσα, φορώντας στρατιωτική στολή, και καθοδηγεί το κινηματογραφικό της συνεργείο στην αποτύπωση της νικηφόρας εκστρατείας. Παραδόξως, το φιλμ που τράβηξε αυτό το συνεργείο έχει εξαφανιστεί και, με δεδομένη την εμμονή της Ρίφενσταλ να διαχειρίζεται η ίδια το υλικό της, μπορεί βάσιμα να υποθέσει κανείς ότι φρόντισε η ίδια να το "αποσύρει" μετά τη συντριβή της Γερμανίας.

Μεταπολεμικά, η Ρίφενσταλ καλλιέργησε συστηματικά τον μύθο της ανεξάρτητης κινηματογραφίστριας, που γύριζε τις ταινίες της παρά τα εμπόδια που συναντούσε από τον Γκαίμπελς... Πρόκειται βέβαια για μύθευμα. Ο Γκαίμπελς χρησιμοποίησε τον κινηματογράφο για συστηματική, ενορχηστρωμένη προπαγάνδα μεγάλης κλίμακας.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’70, η Λένι Ρίφενσταλ είχε σχεδόν επανενταχθεί στον "δυτικό κανόνα" και είχε επιστρέψει στο προσκήνιο του θεάματος: φωτογράφιζε διασημότητες όπως ο Μικ και η Μπιάνκα Τζάγκερ για μεγάλης κυκλοφορίας έντυπα, τα πολυτελή φωτογραφικά λευκώματά της για τους Νούβιους ή για τις υποβρύχιες εξερευνήσεις της κυκλοφορούσαν παντού, μαζί με την ογκώδη αυτοβιογραφία της, αποσπώντας εγκωμιαστικά σχόλια για το έργο της από διασημότητες όπως ο Άντι Γουόρχολ, ο Χέλμουτ Νιούτον, καθώς και συμπάθεια για τις "δυσκολίες" που είχε αντιμετωπίσει στην καριέρα της και τη "δυσάρεστη" συσχέτιση της δουλειάς της με ιδεολογικά ζητήματα. Οι ταινίες της, για την Ολυμπιάδα του 1936 στο Βερολίνο ή ακόμη και ο "Θρίαμβος της θέλησης", παρουσιάζονταν σε αξιοσέβαστα ιδρύματα σύγχρονης τέχνης, όπως το ΜοΜΑ, και συνοδεύονταν με εγκωμιαστικές αναλύσεις.

Τη δρομολογημένη αυτή "κανονικοποίηση" της ναζιστικής αισθητικής στον δυτικό κόσμο, που είχε ξεκινήσει από τη δεκαετία του ’50, στην κορύφωση του Ψυχρού Πολέμου, κλόνισε το 1975 η Σούζαν Σόνταγκ, με μια καταλυτική παρέμβαση, δημοσιεύοντας το δοκίμιο “Fascinating Fascism”, όπου αποκρυπτογραφεί το έργο της Ρίφενσταλ και αναδεικνύει τη στενή σχέση τής αισθητικής της με τον ολοκληρωτισμό. Η Σόνταγκ κατανόησε πλήρως αυτό που οι υπόλοιποι αρνούνταν να διακρίνουν, ότι σήμερα, περισσότερο ακόμα και από τα χρόνια του Τρίτου Ράιχ, το αισθητικό έχει στενούς δεσμούς με το πολιτικό. Όποιος νομίζει ότι ξεμπερδέψαμε με τα τέρατα είναι βαθιά γελασμένος.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL