Ο Αλέξανδρος Καψοκαβάδης είναι μια ολοκληρωμένη μουσική προσωπικότητα, βιρτουόζος της κλασικής και ακουστικής κιθάρας αλλά και πολλών παραδοσιακών νυκτών εγχόρδων οργάνων, συνθέτης ενορχηστρωτής, ερμηνευτής και διδάκτωρ μουσικολογίας του ΕΚΠΑ (και παράλληλα καθηγητής μουσικής στη Μέση Εκπαίδευση!) και αυτό φαίνεται στον όχι μόνο με εκτίμηση αλλά και σεβασμό τρόπο που μιλούν για εκείνον άξιοι ομότεχνοί του.
Ιδρυτικό μέλος αρχικά των Ματ σε Δύο Υφέσεις και στη συνέχεια των Polis Ensemble και με αναρίθμητες δισκογραφικές και συναυλιακές συνεργασίες με πολύ σημαντικά ονόματα από όλους τους χώρους της ελληνικής μουσικής, στις αρχές της χρονιάς κυκλοφόρησε το πρώτο προσωπικό βιβλίο - CD του «Το Πικρό», μια από τις πραγματικά καλύτερες εργασίες του 2019.
Συνδυάζοντας την παραδοσιακή μουσική μας με αρκετά άλλα ιδιώματα, γράφοντας ο ίδιος και τους στίχους και αναλαμβάνοντας το μεγαλύτερο τμήμα της ερμηνείας στον δίσκο αυτό -και στα τριάντα οκτώ του- ο Αλέξανδρος Καψοκαβάδης καταθέτει μιαν ώριμη, κατασταλαγμένη, «ήρεμα» καινοτόμα και εντέλει απολύτως προσωπική μουσική πρόταση υψηλής αισθητικής και αξίας.
* Είσαι από τους λίγους που, ενώ ξεκίνησαν με κλασική μουσική παιδεία, συνέχισαν με μιαν εξίσου στέρεα παιδεία στην παραδοσιακή μουσική μας. Αισθάνεσαι ότι ανήκεις περισσότερο στο ένα ιδίωμα ή το άλλο, εξίσου σε αμφότερα ή σε κανένα από τα δύο;
Τις θεωρητικές σπουδές μου στη δυτικοευρωπαϊκή μουσική δεν τις άφησα ποτέ. Ακόμα και σήμερα εξακολουθώ τυπικά να είμαι σπουδαστής σύνθεσης. Την κλασική κιθάρα την άφησα το 2000, και μάλιστα στο πτυχίο, για χάρη των μουσικών οργάνων της Ανατολής. Ομολογώ πως, για κάποια χρόνια, είχα επικεντρωθεί στην «ανατολική» μουσική περισσότερο. Ξέρεις, ο όρος «παραδοσιακή» είναι τόσο γενικός όσο και περιοριστικός όταν συνοδεύεται με τον τοπικό προσδιορισμό ελληνική. Ο δάσκαλός μου στο Μουσικό Σχολείο Ιλίου, ο Νίκος Γράψας, από τις Δυνάμεις του Αιγαίου, και ο τρόπος που προσέγγιζε την «παράδοση» με έσπρωξε, μετά το λύκειο, στον Ross Daly, στον Haig Yazdjian και στον κορυφαίο εκτελεστή του σάζι Περικλή Παπαπετρόπουλο. Από τον Νίκο έμαθα να αντιλαμβάνομαι την ελληνική λαϊκή και παραδοσιακή μουσική χωρίς να τη βλέπω μέσα από τα μάτια των δυτικοευρωπαίων συνθετών αλλά ως τμήμα μιας ευρύτερης μουσικής κουλτούρας. Έτσι συνέχισα τις σπουδές μου δίπλα σε μεγάλες μορφές της world music η οποία, στα φοιτητικά μου χρόνια, ήταν και «της μόδας». Όταν ωστόσο κλήθηκα να γράψω μουσική, η αρμονία (προϊόν του δυτικού μουσικού πολιτισμού και μόνον) μου άνοιξε περισσότερους δρόμους από τα μακάμια...
* Λειτουργούσες διαφορετικά όταν έγραφες τραγούδια για τους Ματ σε Δύο Υφέσεις από ό,τι στη συνέχεια και ιδιαίτερα σε αυτόν, τον πρώτο προσωπικό δίσκο σου; Ή είναι ο ίδιος πάντα τρόπος που, βέβαια, ωριμάζει και εξελίσσεται;
Δεν χρησιμοποίησα τυχαία τη φράση «κλήθηκα να γράψω μουσική». Το σχήμα το φτιάξαμε το 1999, απόφοιτοι του Μουσικού Σχολείου Ιλίου, και σχεδόν αμέσως αποφασίσαμε ότι το ρεπερτόριό μας θα ήταν δικό μας πρωτότυπο υλικό. Έπρεπε λοιπόν να γράψω και εγώ, όλοι γράφαμε. Μπήκα στη διαδικασία τού να συνθέτω μιμούμενος κομμάτια που μας άρεσε να παίζουμε. Πάντα, τότε και τώρα, έγραφα περισσότερο τεχνικά και πολύ λιγότερο συναισθηματικά. Δεν περίμενα, δηλαδή να έρθει η έμπνευση, πιο πολύ έψαχνα ένα ρυθμικό μοτίβο, μια μελωδική φράση, μια πρωτότυπη ενορχήστρωση για να πατήσω επάνω της και να φτιάξω κάτι δικό μου. Μπορώ να πω με ακρίβεια τι έχω «δανειστεί» και από πού σε καθεμία από τις συνθέσεις μου.
* Με ποια σειρά θα έβαζες τις ιδιότητές σου (συνθέτης, ενορχηστρωτής, εκτελεστής, ερμηνευτής και δάσκαλος μουσικής) από την περισσότερο μέχρι τη λιγότερο σημαντική για εσένα;
Συνθέτης είναι η πρώτη και ερμηνευτής η τελευταία, τα άλλα μπορείς να τα ανακατέψεις. Δεν ήταν πάντα έτσι όμως τα πράγματα. Η γνωριμία και συνεργασία μου με τον Νίκο Μαμαγκάκη που διήρκεσε από το 2008 μέχρι τον θάνατό του το 2013 άλλαξε τη σειρά, δεδομένου ότι από μικρός μαγευόμουν από τα όργανα. Ακόμα αγοράζω συνέχεια, ανταλλάσσω, τους πειράζω τα κουρδίσματα και πειραματίζομαι μαζί τους. Ο Μαμαγκάκης μου κόλλησε το μικρόβιο της σύνθεσης, αν και ήδη σκάρωνα μελωδίες. Μετά τον Μαμαγκάκη όμως άρχισα να γράφω στην κυριολεξία. Μου είχε πει κάποτε: «Καψοκαβαδάκο, να γράφεις τη μουσική σου. Γιατί το χαρτί λέει αλήθειες που δεν λέει το αυτί»!
* Ως συνθέτης, θα έλεγες ότι βασίζεσαι κυρίως στην παραδοσιακή, στη λαϊκή μουσική μας ή σε έναν δικό σου συνδυασμό και «μείγμα» αμφοτέρων;
Συνήθως ξεκινώ από τη διαδοχή των αρμονιών και στη συνέχεια προσαρμόζω τη μελωδία, όχι πάντα αλλά τις περισσότερες φορές. Η παράδοση αποτελεί πάγιο εργαλείο έμπνευσής μου. Παράδοση όμως δεν είναι μόνον η δημοτική ή η -ανώνυμη ή επώνυμη- λαϊκή μουσική αλλά ακόμα και ο... Elvis Presley, οτιδήποτε σου παραδόθηκε. Όποιος θέλει να λέγεται συνθέτης υποχρεούται να γνωρίζει σε βάθος όσους προηγήθηκαν. Ο Μπαχ ήξερε απέξω κι ανακατωτά τον Μπουξτεχούντε, ο Paul McCartney ποτέ δεν έκρυψε ότι επηρεάστηκε από τον Elvis, αλλά είμαι βέβαιος ότι και ο Νικολόπουλος γνωρίζει πολύ καλά το έργο του Τσιτσάνη.
* Με ποιο κριτήριο αποφασίζεις αν μια σύνθεσή σου θα είναι οργανική ή θα γίνει τραγούδι; Και πόσο διαφορετικό είναι το να γράφεις τραγούδια σε στίχους άλλων από το να είναι και αυτοί δικοί σου; Τι σε έκανε να αποφασίσεις για πρώτη φορά να κάνεις το δεύτερο στο «Το Πικρό»;
Στο ενενήντα εννέα τοις εκατό των περιπτώσεων γράφω τη μουσική και μετά ταιριάζω τους στίχους. Οι περισσότεροι από τους στιχουργούς με τους οποίους συνεργάζομαι γράφουν πάνω σε μελωδίες που τους στέλνω τραγουδισμένες πρόχειρα με «λαλαλά». Κάποιες από αυτές μπορούν να σταθούν ως ανεξάρτητες και τις κάνω οργανικά κομμάτια. Στίχους αποφάσισα για πρώτη φορά να γράψω σε αυτόν τον δίσκο. Ζορίστηκα, διάβασα δεκάδες ποιητικές συλλογές και λογοτεχνικά περιοδικά, όχι για να κλέψω λέξεις ή ρίμες αλλά για να δανειστώ εικόνες. Δεν ξέρω αν θα το ξαναεπιχειρήσω, η επόμενη δουλειά μου πάντως θα είναι πάλι σε στίχους φίλων. Πριν από αυτό το άλμπουμ είχαν υπάρξει τραγούδια μου σε στίχους άλλων και μάλιστα ηχογραφημένα, τα οποία παρέμειναν στον σκληρό δίσκο του υπολογιστή μου και προσεχώς, στο επόμενο άλμπουμ μου δηλαδή, θα βγουν από εκεί.
* Γιατί άργησες τόσο να κυκλοφορήσεις τον πρώτο προσωπικό δίσκο σου και γιατί έπρεπε να είναι βιβλίο - CD και όχι μόνο το δεύτερο, ή αλλιώς ποιον ρόλο έπαιξε ο Σάμης Γαβριηλίδης στην κυκλοφορία του;
Ήταν θέμα αυτοπεποίθησης. Προηγήθηκαν δύο άλμπουμ και ένα EP με τους Ματ σε Δύο Υφέσεις, το instrumental project Cumin Blue μαζί με τη σύζυγό μου Έφη Ζαϊτίδου, που είναι δεξιοτέχνις στο κανονάκι και το πρώτο CD των Polis Ensemble. Ενδιάμεσα κυκλοφόρησαν τα «Αηδονάκι Μου» της Αρετής Κετιμέ, «Βλέμμα Χαμηλά» του Μάνου Σύριου και «Λουλουδάκι του Γκρεμού» του Θοδωρή Μέρμηγκα, όλα με δικά μου τραγούδια σε στίχους κυρίως του Μαρίνου Καρβελά. Ο Σάμης Γαβριηλίδης με προέτρεψε να βρω το θάρρος που μου έλειπε για να υπογράψω όχι μόνον ένα προσωπικό βιβλίο - CD αλλά και ένα κανονικό βιβλίο, ενάμιση χρόνο πριν. Σημειωτέον ότι συνδημιουργός του «Το Πικρό» είναι ο γλύπτης και ζωγράφος Γιώργος Χατζάκης, που επιμελήθηκε την εικονογράφηση των στίχων.
* Έκανες τις ενορχηστρώσεις έχοντας κατά νου τους συγκεκριμένους μουσικούς που έπαιξαν στο άλμπουμ ή τις διαμόρφωσες οριστικά αφού εξασφάλισες τη συμμετοχή όλων τους;
Και τα δύο ταυτόχρονα, καθώς με τους περισσότερους είμαστε μόνιμοι συνεργάτες και έχουμε κάνει δεκάδες ηχογραφήσεις μαζί. Τη συμμετοχή αρκετών καθόρισαν συγκυρίες. Το σημαντικό είναι πως όλοι ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά μου με διάθεση και ευαισθησία.
* Με ποιο κριτήριο επέλεξες καθέναν από τους όχι πολλούς που συμμετέχουν ερμηνευτικά στον δίσκο, καθώς την ερμηνεία την ανέλαβες ο ίδιος;
Πάντα ήθελα να συνεργαστώ δισκογραφικά με την Κατερίνα Παπαδοπούλου και, αφού καθυστερούσε, πήρα την κατάσταση στα χέρια μου και αποφάσισα να της δώσω ένα τραγούδι που πίστευα ότι της ταίριαζε απόλυτα· σίγουρα θα υπάρξει συνέχεια αυτής της συνεργασίας. Η Μαρία Αναματερού και ο Haig Yazdjian είναι άνθρωποι της καθημερινότητάς μου. Ακόμα και αν δεν τους άρεσαν τα τραγούδια που τους πρότεινα, ήξερα ότι δεν θα μου έλεγαν όχι, οπότε δεν μπορούσα να μην εκμεταλλευτώ την ευκαιρία. Με τη Μαρία παίζουμε σταθερά από το 2012 ενώ με τον Haig έχουμε σχεδόν συγγενική σχέση - η Έφη και εγώ τον φωνάζουμε «θείο», «πάρε τον θείο τηλέφωνο που σε έψαχνε», «το βράδυ παίζουμε με τον θείο» κ.λπ. (γέλια)
* Οφείλω να πω ότι το αγαπημένο μου τραγούδι από τον δίσκο είναι το ομότιτλο που ταυτόχρονα είναι και, αν όχι και το πιο παράξενο, σίγουρα εκείνο το οποίο διαφέρει από όλα τα υπόλοιπα. Κατ’ αρχάς πώς και από πού σου προέκυψε αυτή η jazz μελωδική προσέγγιση και κυρίως ενορχήστρωση; Δεύτερον, πώς σκέφτηκες να αναθέσεις την ερμηνεία συγκεκριμένα αυτού στη θεία σου, την Κλειώ Δενάρδου, η οποία πρέπει να πω ότι κυριολεκτικά εντυπωσιάζει όχι μόνο με την ποιότητα και την έκταση της παρά την ηλικία της, αλλά και με το ηχόχρωμα και την τοποθέτηση της φωνής της, τα οποία είναι εντελώς διαφορετικά από οτιδήποτε είχε ερμηνεύσει ως τώρα;
Η συμμετοχή της θείας μου (αληθινής σε αυτή την περίπτωση!) ήταν ένα παιδικό όνειρό μου, έπρεπε όμως να ωριμάσουν οι συνθήκες, όπως λένε. Για να αποφασίσω να της γράψω ένα τραγούδι όφειλα να βάλω τα δυνατά μου. Πιστεύω πως έκανα ό,τι περνούσε από το χέρι μου, άκουσα όλο το ρεπερτόριό της και διάλεξα ένα τραγούδι που με συγκλόνισε («Αγάπη μου Άνοιξε να μπω» των Κώστα Καπνίση σε στίχους Ντίνου Δημόπουλου) και, κατά τη συνήθη πρακτική μου, προσπάθησα να φτιάξω κάτι παρεμφερές. Όσον αφορά την ενορχήστρωση, δεν θα αποκρύψω ότι πάτησα πολύ στην εκτέλεση της Diana Krall του «Cry me a river». Η ερμηνεύτρια έκανε μια πρώτη ηχογράφηση, εγώ και ο ηχολήπτης μείναμε εκστατικοί και της είπα «Έλα έξω». Όταν το άκουσε, με παρακάλεσε να το πει άλλη μια φορά και κρατήσαμε αυτούσιο αυτό το δεύτερο take, ούτε κουρδίσαμε και ούτε επιδοθήκαμε στη γνωστή «κοπτοραπτική» - μοναδική εμπειρία! Η Κλειώ Δενάρδου εκπροσωπεί μια γενιά ερμηνευτών-ιών με ταλέντο, κατάρτιση και ήθος η οποία δυστυχώς εξαφανίζεται.
* Υπάρχει κάποιο τραγούδι του δίσκου που προτιμάς ή τουλάχιστον ξεχωρίζεις από τα υπόλοιπα και, αν ναι, για ποιον λόγο;
Θα έλεγα το «Πίσω απ’ το τζάμι». Πρόκειται για μια παραδοσιακή μελωδία από τη Θράκη, που μου την είχε τραγουδήσει κάποτε η Γιώτα Βέη, το είχε ερμηνεύσει με τον τίτλο «Της απαρνημένης» στον δίσκο της «Παραλογές». Με «τσάκισε» αυτή η μελωδία, αποφάσισα λοιπόν να τη διασκευάσω... γενναία και να την κάνω δική μου, αντικαθιστώντας τους αυθεντικούς στίχους με δικούς μου.
* Από όλα τα σχήματα στα οποία είσαι μέλος, ποιο είναι το σημαντικότερο για σένα και γιατί;
Όλα τα σχήματα στα οποία συμμετείχα υπήρξαν σχολεία, τόσο από καλλιτεχνικής πλευράς όσο και από αυτήν της κοινωνικοποίησης. Η στενή συνεργασία με άλλους ομότεχνούς μου και μάλιστα υπερταλαντούχους με βοήθησε να βελτιωθώ μουσικά, με έμαθε να υποχωρώ και με έκανε σοφότερο ως προς τις ανθρώπινες σχέσεις. Αυτόν τον καιρό έχω αφοσιωθεί στο Polis Ensemble, είμαι υπερήφανος για αυτό το project και θα πρότεινα ανεπιφύλακτα στους μουσικόφιλους να μας ακούσουν!
* Και ποια είναι τα πιο άμεσα σχέδιά σου, τόσο τα προσωπικά όσο και με τα σχήματα στα οποία συμμετέχεις;
Αρχικά, αν είναι υγιής και διαθέτω κάποια χρήματα, σκοπεύω να κυκλοφορήσω διαδικτυακά μια εργασία με έργα που έγραψα στο πλαίσιο των σπουδών μου στη σύνθεση, κάποια από αυτά έχουν ανέβει ήδη στο YouTube. Παράλληλα, τους επόμενους μήνες, ευελπιστώ να ολοκληρώσουμε το δεύτερο άλμπουμ των Polis Ensemble.
Μια από τις ελάχιστες περιπτώσεις που θα περιμένουμε με ανυπομονησία, καθώς είμαστε εκ των προτέρων σίγουροι για το πόσο καλό θα είναι το αποτέλεσμα...
