Της Κατερίνας Μπρέγιαννη
Η βορειοδυτική Χίος είναι ένας τόπος μαγευτικός και παράξενος. Στην περιοχή της Αμανής ο χρόνος μοιάζει να γυρνά αντίστροφα προς τα πίσω καθώς περνάς ένα - ένα τα ορεινά χωριά της. Η τουριστική «ανάπτυξη» του νησιού άφησε τον τόπο αναλλοίωτο, απροσπέλαστο, απάτητο. Ολόκληρα χωριά -ζωντανά μουσεία- στέκουν ηρωικά, σαν άπαρτα κάστρα. Στον Μελανιό, τον τόπο της μεγάλης θυσίας των Χιωτών το 1822, η επαφή με την ιστορική μνήμη σε γεμίζει δέος.
Το Άγιο Γάλας είναι το πιο απομακρυσμένο χωριό της βορειοδυτικής Χίου. 67 ολόκληρα χιλιόμετρα το χωρίζουν από την πόλη και είναι ολόκληρο ταξίδι να φτάσεις εκεί. Παράξενο ότι η ανθρώπινη παρουσία στο νησί ξεκίνησε από εκεί, καθώς κατοικήθηκε ήδη από το 5.800 π.Χ., όπως μαρτυρά το σπήλαιό του. Απόλυτη η αντίθεση με σήμερα, που οι ελάχιστοι κάτοικοι του χωριού μέχρι που ενοχλούνται αν τύχει και περάσει επισκέπτης από εκεί.
Το σπήλαιο εκτείνεται σε τρία επίπεδα και στο εσωτερικό του βρίσκονται δύο εκκλησίες, η Παναγιά η Αγιογαλούσαινα και η Αγία Άννα (13ο αι., 14ο αι.) Ο μύθος αφηγείται την ιστορία ενός βυζαντινού βασιλιά που εξόρισε την κόρη του επειδή έπασχε από λέπρα. Το καράβι όμως που την μετέφερε εγκατέλειψε την κοπέλα στην παραλία. Εξαντλημένη εκείνη αποκοιμήθηκε και ονειρεύτηκε μια μαυροφορεμένη γυναίκα (η Παναγία), η οποία τη συμβούλεψε να πλυθεί στο νερό που έσταζε από τους σταλακτίτες στο εσωτερικό του σπηλαίου. Το κορίτσι πλύθηκε και θεραπεύτηκε. Οι σταλακτίτες απ' όπου ρέει το «Άγιο Γάλας», που έδωσε και το όνομά του στο χωριό και την Εκκλησία μοιάζουν με γυναικείο στήθος.
Και εδώ είναι που η ιστορία εμπλέκεται με τον μύθο, καθώς στο σπήλαιο αυτό, στο Άγιο Γάλας, εναπόθεταν τους λεπρούς του νησιού, οι οποίοι έβρισκαν ανακούφιση από το νερό που έσταζε από τα ασβεστολιθικά πετρώματα των δύο σταλαγμιτών. Δεν είναι πολύ γνωστό ότι το πρώτο λεπροκομείο -πριν τη Σπιναλόγκα- που λειτούργησε στην Ελλάδα ήταν στη Χίο και χτίστηκε από Γενουάτες.
Βαδίζοντας στο εσωτερικό του ναού, ο επισκέπτης θα συναντήσει έναν πραγματικά καλά κρυμμένο θησαυρό: το ξυλόγλυπτο τέμπλο του, που φιλοτεχνήθηκε το 1721 από τους αδερφούς Χατζή Δημήτρη και Λιονή. Η Χίος ήταν ένα νησί με μεγάλη παράδοση στην ξυλογλυπτική τέχνη και οι δύο καλλιτέχνες με γενναιοδωρία άφησαν το εντυπωσιακό αποτύπωμα της τέχνης τους στο τέμπλο αυτό.
Έχει περίτεχνο διάκοσμο με στοιχεία μπαρόκ, οργιαστική βλάστηση και εντυπωσιακές μορφές. Κιονίσκοι, κιονόκρανα, γυμνές αντρικές φιγούρες, σκηνές από την Παλαιά Διαθήκη με τους Πρωτόπλαστους, η εικόνα της Παναγίας, οι Ευαγγελιστές, αλλά το πιο εντυπωσιακό στοιχείο απ’ όλα είναι τα αγγελάκια που εγκυμονούν!
Οι πανάρχαιοι θεοί της γονιμότητας με τα σύμβολά τους δεν θα μπορούσαν να λείπουν από τον διάκοσμο των λαϊκών καλλιτεχνών που ήθελαν να υμνήσουν τη γυναίκα, την Παναγία, την ευζωία, και να αποτίσουν φόρο τιμής στη γονιμότητα και τη ζωή, το μέλλον και την ελπίδα...
Εκεί, στην περιοχή της Αμανής, που τα μυστικά χάνονται στα βάθη του χρόνου, η φύση οργιάζει, τα κίτρινα πέπλα των σπαρτών εναλλάσσονται με τα πεύκα και τα αρώματα σε κατακλύζουν.
Σε αυτό τον τόπο μαρτυρίου και ελευθερίας, σε πείσμα κάτι μαύρων ιερέων που δεν χάνουν ευκαιρία να διαμηνύουν το μίσος τους για τους ανθρώπους, τα αγγελάκια μπορούν να κυοφορούν το φως προαναγγέλλοντας τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό, στο νησί του Κοραή.
Πλησίασα να δω από κοντά αυτές τις άφυλες, ωστόσο εγκυμονούσες αγγελικές μορφές που μας κοιτούν περήφανα από τα κιονόκρανα του τέμπλου.
Η μάχη κατά του πουριτανισμού έρχεται από πολύ παλιά, μου είπαν, αλλά η τέχνη δεν έχει όρια... Είναι η ίδια η μορφή της ελευθερίας!
