Live τώρα    
15°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
15 °C
12.0°C16.5°C
1 BF 69%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
14 °C
11.5°C16.0°C
0 BF 65%
ΠΑΤΡΑ
Αραιές νεφώσεις
14 °C
7.0°C15.5°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
12.8°C15.8°C
2 BF 80%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
5 °C
4.9°C12.9°C
0 BF 100%
Η εκκλησιά - σύμβολο της ΕΟΚΑ
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Η εκκλησιά - σύμβολο της ΕΟΚΑ

Ο ναός πήρε την σημερινή του μορφή το 1911

Κείμενο - φωτογραφίες:

ΘΑΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

Παρασκευή 9 Μαρτίου 1956, ώρα 14:00. Παραμονή Ψυχοσάββατου. Ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος Γ' φθάνει στο αεροδρόμιο Λευκωσίας προκειμένου να αναχωρήσει για Αθήνα. Σύμφωνα με το πρόγραμμα, θα συναντηθεί με τον εδώ και 155 ημέρες πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο οποίος την προηγούμενη ημέρα, ανήμερα Τσικνοπέμπτης, γιόρτασε τα 49α γενέθλιά του. Ο Μακάριος γνωρίζει καλά τις απόψεις του Καραμανλή για το Κυπριακό. Ελάχιστες ημέρες πριν τον θάνατο του Αλέξανδρου Παπάγου, είχε καταφερθεί σε συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου κατά της πολιτικής του προκατόχου του, θεωρώντας την μαξιμαλιστική, υπό την έννοια ότι στο ορατό μέλλον είναι αδύνατη η πλήρης αυτοδιάθεση και η Ένωση. Ως μόνο εφικτό καθεστώς ο Σερραίος πολιτικός θεωρεί εκείνο που κατοχυρώνει τα βρετανικά συμφέροντα, ενώ και οι ΗΠΑ τάσσονται κατηγορηματικά εναντίον της ελληνικής πολιτικής διεθνοποίησης του θέματος.

Η συνάντηση δεν θα πραγματοποιηθεί εν τέλει. Ο Μακάριος δεν θα φτάσει στην Ελλάδα. Καθώς βγαίνει από το αυτοκίνητό του αντικρίζει έναν Βρετανό αξιωματικό, ο οποίος τον οδηγεί σε ένα αεροπλάνο της RAF κυκλωμένο από Βρετανούς στρατιώτες. Καθώς επιβιβάζεται, γνωρίζει πως έχει πέσει θύμα απαγωγής. Θα μεταφερθεί κατ' εντολήν της βασίλισσας Ελισσάβετ εξόριστος στις Σεϋχέλλες.

Ο στρατολόγος παπα-Σταύρος

Μαζί με τον αρχιεπίσκοπο συλλαμβάνονται, και παίρνουν μαζί του τον δρόμο της εξορίας, άλλοι τρεις άνδρες, ένας λαϊκός και δύο κληρικοί. Πρόκειται για τον γραμματέα της Μητρόπολης Κυρηνείας δημοσιογράφο και εκδότη της "Εφημερίδος" Πολύκαρπο Ιωαννίδη, τον μητροπολίτη Κυρηνείας Κυπριανού και έναν ιερέα. Ο τελευταίος δεν είναι ένας τυχαίος ιερέας, αλλά ο εφημέριος του ναού της Παναγίας της Φανερωμένης στη Λευκωσία, ο παπα-Σταύρος Παπαγαθαγγέλου.

Ο 45χρονος παπα-Σταύρος είχε ήδη μπει στη μύτη των Βρετανών αρκετά νωρίτερα. Το 1952 ίδρυσε την επαναστατική οργάνωση ΚΑΡΗ ("Κύπριοι Αγωνιστές Ριψοκίνδυνοι Ηγέτες") σε συνεργασία με τον γιατρό Ιωάννη Χατζηπαύλου Ιωαννίδη, με την οργάνωση να ενσωματώνεται εν συνεχεία στην ΕΟΚΑ, την Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών, της οποίας η δράση θα ξεκινήσει την 1η Απριλίου 1955. Ταυτόχρονα, είχε αναλάβει τη σύνταξη του μυστικού επαναστατικού δελτίου "Ένωσις", ενώ έχει υπάρξει και δραστήριος στρατολόγος εκατοντάδων Κυπρίων για λογαριασμό της ΕΟΚΑ.


Το τέμπλο του ναού, από όπου εισέβαλαν τον Δεκέμβριο του 1955 οι Βρετανοί στο ιερό ερευνώντας για στοιχεία σχετικά με την ΕΟΚΑ.

Ο Γρίβας στο εξομολογητήριο

"Στρατηγείο" του παπα-Σταύρου θα είναι, τα πρώτα χρόνια, ο ναός της Παναγίας της Φανερωμένης. Μάλιστα, είναι στο εξομολογητήριο του ναού που θα τον επισκεφθεί το 1954 ο αρχηγός της ΕΟΚΑ, ο Γεώργιος Γρίβας "Διγενής", ο οποίος θα του ζητήσει να βοηθήσει στη στρατολόγηση μελών τής υπό σύσταση ΕΟΚΑ -αρχικά λεγόταν ΕΜΑΚ (Εθνικό Μέτωπο Απελευθέρωσης Κύπρου)- επιλέγοντας πρόσωπα της εμπιστοσύνης του. Όπως θα αναφέρει ο Γρίβας, ο παπα-Σταύρος "ειργάσθη πολύ προ της εκδηλώσεως του αγώνος με ζήλον και πίστιν, η δε επιτυχία της ενάρξεως τούτου οφείλεται κατά ένα μέρος εις αυτόν και τους άξιους συνεργάτας, τους οποίους κατώρθωσε να εξεύρη. Η βοήθεια ην ο παπα-Σταύρος Παπαγαθαγγέλου προσέφερεν εις τον Κυπριακόν αγώνα υπήρξεν ανεκτίμητος".

Ο συντονιστής επικοινωνιών της ΕΟΚΑ πατήρ Φώτιος

Ο πατήρ Φώτιος Καλογήρου, ο έτερος εφημέριος της Φανερωμένης, ο οποίος θα διατελέσει ιερέας του ναού για περισσότερα από 40 χρόνια, από το 1950 έως το 1993, θα προσφέρει και αυτός σημαντικές υπηρεσίες στην ΕΟΚΑ ως υπεύθυνος του "Γενικού Κέντρου της Οργάνωσης" επιβλέποντας μεταξύ άλλων την ανταλλαγή μηνυμάτων και διακίνηση οπλισμού με τα ψευδώνυμα "Προμηθεύς", "Κόδρος", "Δραγούμης" και«Δαίδαλος». Έως την εξορία του Μακάριου, θα είναι ο σύνδεσμος του με τον Γρίβα. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 28 Μαρτίου, ο πατήρ Φώτιος θα συλληφθεί και αυτός από τους Βρετανούς οδηγούμενος αρχικώς στα ανακριτήρια της Ομορφίτας και στη συνέχεια στις κεντρικές φυλακές.

Οι έρευνες τον Βρετανών

Τον Δεκέμβριο του 1955, σε καταδρομική επιχείρηση, 500 Βρετανοί στρατιώτες θα εισβάλουν στις τρεις τη νύχτα στον ναό της Φανερωμένης προς αναζήτηση στοιχείων που θα συνέδεαν τον ναό με την ΕΟΚΑ. Οι ένοπλοι εισβολείς όχι μόνο δεν θα σεβαστούν την ιερότητα του χώρου, αλλά θα ερευνήσουν ακόμη και το Άγιο Βήμα, μετακινώντας το αρτοφόριον, το οποίο, σύμφωνα με τους εκκλησιαστικούς κανόνες, μόνο ιερωμένος έχει δικαίωμα να μετακινήσει. Σε όλους τους ορθόδοξους ναούς, στο μεγάλο (ακίνητο) αρτοφόριο επί της Αγίας Τράπεζας φυλάσσεται ο άγιος άρτος, στο μικρό (κινητό) αρτοφόριο ο ιερεύς φυλάσσει και μεταφέρει τη θεία κοινωνία, ενώ αρτοφόριο λέγεται και το κυτίο στο οποίο αποθηκεύονται και φυλάσσονται τα τίμια δώρα.

Η ιστορία του ναού

Η Παναγία Φανερωμένη, ο μεγαλύτερος σε μέγεθος ορθόδοξος ναός στην εντός των ενετικών τειχών Λευκωσία, βρίσκεται στο ιστορικό κέντρο της πόλης. Στο σημείο όπου είναι χτισμένος λειτουργούσε τα μεσαιωνικά χρόνια ορθόδοξο γυναικείο μοναστήρι και οι μοναχές του ήταν υφάντριες μεταξωτών.

Στις 2 Ιουλίου 1570 οι Τούρκοι εισβάλλουν στην Κύπρο αποβιβαζόμενοι κοντά στη Λεμεσό και μετά από πολιορκία θα καταλάβουν τη Λευκωσία. Εκτός από τις 20.000 εκτελέσεις Λευκωσιατών και τους βασανισμούς αμάχων, οι Τούρκοι θα λεηλατήσουν εκκλησίες, δημόσια κτίρια και το παλάτι. Είναι τότε που διαλύεται το μοναστήρι και ο ναός του εκπίπτει σε ενοριακό. Η παράδοση αναφέρει ότι οι Τούρκοι επιχείρησαν να μετατρέψουν το ναό σε τζαμί, όμως τρομοκρατημένοι εγκατέλειψαν την προσπάθεια καθώς οι ιμάμηδες που διορίζονταν πέθαιναν λίγο μετά την ανάληψη των καθηκόντων τους. Οι Κύπριοι θα μιλήσουν για θαύμα, ακόμη περισσότερο δε όταν το 1821 θα ματαιωθεί ανάλογο σχέδιο του Τούρκου διοικητή της Κύπρου Κουτσιούκ Μεχμέτ Πασά.

Ο ναός θα ανακατασκευαστεί το 1815 και το 1873 και με τη σημερινή του μορφή θα εγκαινιαστεί στις 5 Ιουνίου 1911 από τον αρχιεπίσκοπο Κύπρου Κύριλλο Β’. Η εκκλησία πανηγυρίζει 25η Μαρτίου (Ευαγγελισμός) και 28η Οκτωβρίου (Αγίας Σκέπης). Αφιερώθηκε στην Παναγία Φανερωμένη γιατί, σύμφωνα με την παράδοση, η εικόνα "φανερώθηκε", βρέθηκε στα ερείπια του ναού, όταν αυτός είχε καταστραφεί κάποτε.

Η αρχιτεκτονική του ναού

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η αρχιτεκτονική του ναού. Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική μετά τρούλλου διαθέτοντος φανότρουλλο, με δυτικότροπα στοιχεία. Ολόγυρα υπάρχουν υδρορροές κατασκευασμένες από Κύπριους λιθογλύπτες και απεικονίζουν ανθρωπόμορφους και ζωόμορφους συμβολισμούς αντλώντας θεματογραφία από τα γοτθικά μνημεία της Κύπρου. Το 1838 θα χτιστεί το νέο κωδωνοστάσιο.

Τοιχογραφίες

Οι ευάριθμες τοιχογραφίες που έχουν φιλοτεχνηθεί το 1929 είναι εξαιρετικής τεχνικής έργα του Κύπριου ζωγράφου Ιωάννη Κισσόνεργη. Στον τρούλλο απεικονίζονται στο κέντρο ο Θεός Πατήρ Παντοκράτωρ, στον κύλινδρο του τρούλλου προφήτες και στα τρίγωνα του τρούλλου οι τέσσερεις Ευαγγελιστές. Στην κόγχη του ιερού βήματος είναι ζωγραφισμένη η Παναγία Πλατυτέρα των Ουρανών στον τύπο της Παναγίας της Βλαχέρνας.

Εικονοστάσιο

Το εικονοστάσιο του ναού, με τις εικόνες χρονολογούμενες από τον 18ο και 19ο αιώνα, είναι ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο και φέρει παραστάσεις από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη και χρονολογείται στον 18ο - 19ο αιώνα. Οι περισσότερες εικόνες είναι καλυμμένες με αργυρές επενδύσεις.

Ο ξυλόγλυπτος άμβωνας φέρει τις εικόνες των τεσσάρων Ευαγγελιστών, τις οποίες ζωγράφισε ο Κύπριος ζωγράφος Αδαμάντιος Διαμαντής το 1928. Ο Κύπριος ξυλογλύπτης Αρτέμης Παπαδόπουλος δημιούργησε τον δεσποτικό θρόνο και την Αγία Τράπεζα, πάνω στην οποία είναι τοποθετημένο αργυρό αρτοφόριο, υπέροχο δείγμα αργυροχοΐας του χρυσοχού Πολύβιου Κόλοκου, ενώ η ασημένια επτακάνδηλος που κρέμεται στο μέσο του ναού κατασκευάστηκε το 1856.

Η εικόνα της Παναγίας Φανερωμένης

Η εικόνα της Παναγίας Φανερωμένης χρονολογείται στον 14ο αιώνα. Ήταν παλλάδιο της άλλοτε μονής της Παναγίας Φανερωμένης και απεικονίζει την Παναγία στον τύπο της Οδηγήτριας. Δεξιά και αριστερά σε πλαίσιο εικονίζονται οι έξι άγιοι υμνογράφοι που ύμνησαν την Θεοτόκο. Σύμφωνα με τις επιγραφές που φέρει, η εικόνα θεωρείτο βροχοποιός. Η εικόνα φυλάσσεται εντός του ιερού βήματος και εκτίθεται στον κυρίως ναό για προσκύνηση κατά τις θεομητορικές γιορτές.

Παρθεναγωγείο Φανερωμένης

Στην ανατολική πλευρά του ναού βρίσκεται το σχολείο Φανερωμένης, γνωστό ως "Παρθεναγωγείο Φανερωμένης". Κτίστηκε το 1925 και ανακαινίστηκε πλήρως το 2001. Είναι νεοκλασικού ρυθμού και η πρόσοψή του μιμείται αρχαίο ελληνικό ναό. Στο κτήριο στεγάζονται σήμερα το Δημοτικό και το Γυμνάσιο Φανερωμένης.


Η Βιβλιοθήκη Φανερωμένης ιδρύθηκε επί βρετανικής αποικιοκρατίας για την προστασία της ελληνικής παιδείας.

Βιβλιοθήκη Φανερωμένης

Από τα σημαντικότερα κτήρια της πόλης, η Βιβλιοθήκη άρχισε να λειτουργεί το 1934. Σήμερα το περιεχόμενο της Βιβλιοθήκης έχει μεταφερθεί και στεγάζεται στο Ίδρυμα αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ' στην Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου.

H ιδέα της ίδρυσης της Βιβλιοθήκης διατυπώθηκε από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνσταντίνο Άμαντο, ο οποίος είχε διατελέσει στο παρελθόν γυμνασιάρχης του Παγκυπρίου Γυμνάσιου. Η ιδρυτική συνεδρία της Βιβλιοθήκης της Φανερωμένης και τα εγκαίνια πραγματοποιήθηκαν τη διετία 1933 - 1934. Στόχος της ίδρυσής της ήταν η στήριξη της ελληνικής ταυτότητας και παιδείας του ελληνικού πληθυσμού της Κύπρου μετά τα μέτρα της αγγλικής κυβέρνησης που σκόπευαν στο να υποτάξουν πλήρως την ελληνική εκπαίδευση στην αγγλική διακυβέρνηση. Σε διάστημα λίγων δεκαετιών απέκτησε φήμη και κατέστη σημαντικό πνευματικό κέντρο της Κύπρου.

Όπως σημειώνει στα 1955 η Αθηνά Ταρσούλη, "το μεγαλύτερο στο είδος του πνευματικό ίδρυμα της Κύπρου, που θεωρείται ένας τηλαυγής φάρος για τους διανοούμενους, τους επιστήμονες, τους βιοτέχνες, τους άνδρες και τις γυναίκες, καθώς και για τη σπουδάζουσα νεολαία, είναι κατά γενική ομολογία η Βιβλιοθήκη της Φανερωμένης, στο κέντρο της Λευκωσίας... Σκοπός της Βιβλιοθήκης-όπως αναφέρει το καταστατικό της - είναι η πνευματική και ηθική εξύψωση του λαού και η συμβολή της στις επιστημονικές και φιλολογικές μελέτες και ιδιαίτερα στις έρευνες γύρω από τη Μεγαλόνησο".


Νεοκλασικισμός. Βιβλιοθήκη Φανερωμένης

OXEN - κατηχητικά σχολεία

Στη νότια πλευρά του ναού βρίσκεται το κτήριο που στεγάζει σήμερα την OXEN (Ορθόδοξο Χριστιανική Ένωση Νέων) και αίθουσες κατηχητικών σχολείων που κτίστηκαν το 1953-1954.

Το Μαυσωλείο των Κυπρίων Εθνομαρτύρων

Ο ναός φιλοξενεί στο προαύλιο μνημείο όπου φυλάσσονται τα λείψανα των σφαγιασθέντων από τους Τούρκους στα τραγικά γεγονότα της 9ns Ιουλίου 1821. Μεταξύ αυτών ευρίσκονται τα οστά των εθνομαρτύρων αρχιεπισκόπου Κύπρου Κυπριανού, των μητροπολιτών Πάφου Χρύσανθου, Κιτίου Μελετίου, Κυρηνείας Λαυρεντίου, καθώς και άλλων προκρίτων, κληρικών και λαϊκών. Σαράντα μέρες πριν, τον Μάιο του 1821, οι Τούρκοι σφαγίασαν και τον προϊστάμενο του ναού Φανερωμένης οικονόμο Λεόντιο.

 

Τον Δεκέμβριο του 1955, σε καταδρομική επιχείρηση, 500 Βρετανοί στρατιώτες θα εισβάλουν στις τρεις τη νύχτα στον ναό της Φανερωμένης προς αναζήτηση στοιχείων που θα συνέδεαν τον ναό με την ΕΟΚΑ. Οι ένοπλοι εισβολείς όχι μόνο δεν θα σεβαστούν την ιερότητα του χώρου, αλλά θα ερευνήσουν ακόμη και το Άγιο Βήμα, μετακινώντας το αρτοφόριον, το οποίο, σύμφωνα με τους εκκλησιαστικούς κανόνες, μόνο ιερωμένος έχει δικαίωμα να μετακινήσει

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL