Live τώρα    
17°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
14.5°C18.7°C
2 BF 61%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
12.4°C18.0°C
1 BF 66%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
13.7°C16.0°C
2 BF 65%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
16 °C
14.3°C18.0°C
0 BF 57%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
15.7°C15.7°C
1 BF 69%
Νυχτώνει στην Ευρώπη;
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Νυχτώνει στην Ευρώπη;

Του Στέφανου Δημητρίου

Η κρίση της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι πλέον οριακή. Είναι κρίση της ίδιας της Ευρώπης. Ωστόσο, μόνο στο δικό της πεδίο μπορούμε να αναζητήσουμε λύσεις και διεξόδους. Τέτοιες λύσεις μπορούν να αναζητηθούν μόνο εντός ενός συνεχώς διαμορφούμενου πεδίου, στο οποίο ανασχηματίζονται συσχετισμοί δυνάμεων. Αυτό τουλάχιστον μας δείχνει η βελόνα της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας που έχει αρχίσει να κουνιέται κάπως προς τα αριστερά. Συχνά, εμείς, στην Αριστερά, αντιλαμβανόμαστε αυτούς τους συσχετισμούς μόνο μέσα από τις ιδεολογικές και πολιτικές αποκρυσταλλώσεις τους και παραβλέπουμε το αξιακό τους φορτίο. Για παράδειγμα, ο τρόπος με τον οποίο κατανοεί ο δεσπόζων νεοφιλελεύθερος φονταμενταλισμός τους ανθρώπους και τις ανάγκες τους αντιβαίνει στο πνεύμα μιας μακράς παράδοσης, η οποία κατανοούσε τον άνθρωπο ως πρόσωπο εγγενούς αξίας. Γι’ αυτό και στα δημοκρατικά συντάγματα η αρχή της αξίας του ανθρώπου υποστηριζόταν από την ανάγκη να πληρούνται οι προϋποθέσεις που είναι ικανές να διασφαλίσουν τη βιοτική του αυτοτέλεια.

Ο νεοφιλελευθερισμός είναι ακριβώς το αντίθετο: ο άνθρωπος από πρόσωπο εγγενούς αξίας γίνεται ο άνθρωπος-επιχείρηση. Εάν βρεθεί άστεγος, είναι επειδή έκανε κακό management του εαυτού του. Η ατομική του ελευθερία, νοούμενη αποκλειστικώς ως ελευθερία οικονομικών συναλλαγών και αύξησης κέρδους, χάνει κάθε πολιτικό περιεχόμενο. Άλλωστε δεν χρειάζεται να είναι πολίτης. Αυτό, για τους νεοφιλελεύθερους, θεωρείται -όσο την γνωρίζουν- μια ξεφτισμένη δημοκρατική ρεπουμπλικανική ιδέα, που ξαναγεννήθηκε με τη Γαλλική Επανάσταση. Ο νεοφιλελευθερισμός είναι η παλινόρθωση του ancienne regime, του προπολιτικού «παλαιού καθεστώτος» των προνομίων και όχι της ισότητας των δικαιωμάτων. Η συρρίκνωση αυτών των δικαιωμάτων από την πολιτική της άδικης λιτότητας έβγαλε στον δρόμο τα «Κίτρινα Γιλέκα» ως σήμα ριζοσπαστικής αμφισβήτησης και ταυτόχρονης αμηχανίας ως προς το τι πρέπει να γίνει και, κυρίως, το πώς θα γίνει. Σε αυτό είναι ανάγκη να απαντήσουμε ως Αριστερά, επειδή δεν αρκεί πλέον η κανονιστική προτροπή «πρέπει να ανακόψουμε την πορεία της Άκρας Δεξιάς». Άλλωστε η Άκρα Δεξιά εμφανίζεται εγκολπούμενη τα ριζοσπαστικά συνθήματα της Αριστεράς, χωρίς προτάσεις, επειδή δεν τις έχει ανάγκη. Της αρκεί ο στόχος της αποδιάρθρωσης και εν συνεχεία διάλυσης της Ενωμένης Ευρώπης.

Το ευρύ πεδίο της Άκρας Δεξιάς, το οριοθετημένο πεδίο της Αριστεράς

Οι στρατηγικές αποφάσεις των προηγούμενων δεκαετιών, ιδίως μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχ και την ΟΝΕ, οδήγησαν στο καθεστώς των μεγάλων διακρατικών ανισοτήτων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν ήταν πραγματική ένωση, τουλάχιστον ως προς την ισότιμη συμμετοχή. Η έλλειψη μηχανισμού αναδιανομής των πλεονασμάτων δείχνει αυτό ακριβώς, ότι δηλαδή ο αρχικός σχεδιασμός ήταν τέτοιος ώστε να οδηγεί σε μια Ένωση ανισοτήτων, με προδιαμορφωμένες νομισματικές σχέσεις, οι οποίες αποτυπώνονται σε αντίστοιχους πολιτικούς συσχετισμούς.

Η παραπάνω κυρίαρχη αντίληψη για την Ευρώπη δοκιμάστηκε στη χώρα μας, η οποία αποτέλεσε το πεδίο της εργαστηριακής δοκιμής. Η οικονομική κρίση σύντομα εξελίχθηκε σε κοινωνική και πολιτική κρίση. Οι δύο τελευταίες εκφάνσεις της συνθέτουν την κρίση πολιτικής συμμετοχής και αντιπροσώπευσης, η οποία κατέληξε σε κρίση νομιμοποίησης των δημοκρατικών πολιτικών θεσμών, σε επίπεδο εθνικών κρατών, σε κρίση νομιμοποίησης των κομμάτων και των ίδιων των εκλεγμένων κυβερνήσεων. Στο βάθος, όμως, πάντα υπάρχει η κρίση της κυριαρχίας των εθνικών κρατών. Αυτά τελούν υπό καθεστώς ομηρείας από τις αγορές, οι οποίες υποκαθιστούν τους πολιτικούς θεσμούς, εφόσον το έλλειμμα που προέκυψε από την εξασθένηση των λειτουργιών των εθνικών κρατών δεν αντιμετωπίστηκε με πρωτοβουλίες προς την κατεύθυνση μιας πραγματικής ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Δεν υπήρξε ολοκλήρωση ισότιμης συνύπαρξης και ίσης συμμετοχής των εθνικών κρατών, διότι ουδέποτε ξεκίνησε σε πολιτικό επίπεδο.

Ολοκληρώθηκε, όμως -και φάνηκε με τον ειδεχθέστερο τρόπο στην προσφυγική κρίση- η άνοδος του ανθρωποβόρου ρατσισμού, της Άκρας Δεξιάς, του μίσους σε οτιδήποτε διαφορετικό και ξένο, στην αλλαγή των μορφών εκδήλωσης της βίας, πολιτικής και κοινωνικής, στην αλλαγή της ίδιας της φύσης της εγκληματικής πράξης, που δεν ήταν σε τέτοια έκταση φονική. Το αυγό του φιδιού σκάει πλέον στο σαλόνι του σπιτιού της δυτικής Δημοκρατίας. Ο μοχλός για την άνοδο της Άκρας Δεξιάς είναι, από τη μια, το ζήτημα της ασφάλειας και, από την άλλη, η αντισυστημική δημαγωγία της. Ως προς την ασφάλεια: η τακτική της Άκρας Δεξιάς πέτυχε να διαχωρίσει την ασφάλεια από την ελευθερία, να άρει τη συζυγία των δύο αρχών, οι οποίες ήταν συνταιριασμένες, στο πλαίσιο του δημοκρατικού κράτους δικαίου, από τον 18ο έως τον 20ο αιώνα. Η απειλή, πλέον, έρχεται από τον πρόσφυγα, τον ξένο, αυτόν που δεν λογαριάζεται ακριβώς άνθρωπος, οπότε μπορεί να έχει τη μεταχείριση που του επιφυλάσσει ο Όρμπαν. Δεν είναι τυχαίο ότι στη Σουηδία, η οποία δεν υπέστη στον ίδιο βαθμό τις συνέπειες της κρίσης, ενισχύεται η Άκρα Δεξιά. Η Άκρα Δεξιά εξατομικεύει τους στόχους της. Τέτοιοι είναι κατηγορίες ανθρώπων που «φταίνε για όλα», όπως οι πρόσφυγες. Η αντιμετώπιση του προσφυγικού ζητήματος κατέδειξε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν λειτουργεί ως αυτοδύναμη, αποτελεσματική οντότητα, ικανή να χειριστεί τέτοιο πρόβλημα. Αυτή την αδυναμία κεφαλαιοποιεί η Άκρα Δεξιά. Η ασφάλεια που υπόσχεται είναι ο εκκαθαριστικός λογαριασμός που θα γράφει το «τελειώσαμε με δαύτους».

Υπάρχει, όμως, και η άλλη όψη της ανασφάλειας. Είναι αυτή που απορρέει από την κατάρρευση του κοινωνικού κράτους. Εδώ επενδύει η Άκρα Δεξιά, για να κηρύξει την επιστροφή στις εθνικές κρατικές οντότητες. Ο τρόπος με τον οποίο η Ευρωπαϊκή Ένωση χειρίστηκε την κρίση οδήγησε στην υποαντιπροσώπευση μεγάλων μερίδων πολιτών. Φαίνεται ξεκάθαρα στη Γαλλία. Αυτή η υποαντιπροσώπευση πολιτών και κρατών απολήγει στην αμφισβήτηση των θεμελιωδών δημοκρατικών θεσμών και αξιών. Τα παραπάνω οδηγούν στην επιτακτική αναζήτηση δημοκρατικών, πολιτικών απαντήσεων, δηλαδή στην αναδιατύπωση του δημοκρατικού, πολιτικού ζητήματος σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.

Το ευρωπαϊκό ζήτημα ως κοινωνικό ζήτημα

Από τα παραπάνω φαίνεται η δυνατότητα των εχθρών της Δημοκρατίας, δηλαδή της Άκρας Δεξιάς, να εκμεταλλεύονται τους δημοκρατικούς θεσμούς, τις αντίστοιχες διαδικασίες και τα συναφή δικαιώματα, προκειμένου να επιτύχουν τους στόχους τους, στο πλαίσιο μιας αντισυστημικής ρητορείας, που ως τέτοια δεν έχει ανάγκη από προτάσεις. Γι’ αυτό είναι ευρύ το πεδίο της Άκρας Δεξιάς.

Το πεδίο της Αριστεράς, όμως, είναι οριοθετημένο. Περιορίζεται από το ότι αναζητεί λύσεις εντός Ενωμένης Ευρώπης, άρα αποσκοπεί στη δημοκρατική αναδιάρθρωση των θεσμών της, οπότε και στην επίτευξη πολιτικών που θα εγγυώνται την αξιοπρέπεια των ανθρώπων, θα διευρύνουν την απασχόληση και θα επιδιώκουν την ευημερία τους ή, έστω, τη διασφάλιση της βιοτικής τους αυτοτέλειας. Αυτό είναι πολιτικά οριοθετημένο πεδίο. Σε αυτό το πεδίο, το ευρωπαϊκό ζήτημα δεν είναι μόνο δημοκρατικό πολιτικό ζήτημα, αλλά και κοινωνικό ζήτημα. Και χωρίς τη διεκδίκηση του δεύτερου, είναι αμφίβολο αν θα διασώσουμε και το πρώτο, το οποίο κινδυνεύει να γίνει βορά της Άκρας Δεξιάς.

Η Αριστερά στην Ευρώπη, με υπόδειγμα τον ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία, μπορεί να γίνει σηματωρός σε αυτή την πορεία, αρκεί η Προοδευτική Συμμαχία, για να είναι όντως προοδευτική, να εξελιχθεί και σε κοινωνική συμμαχία. Η ενίσχυση του ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία είναι δημοκρατική, ριζοσπαστική ευρωπαϊκή απάντηση και θέση. Ωστόσο, το πρόβλημα παραμένει: προς τα πού πρέπει να κατευθυνθεί αυτή η πορεία; Ο ευρωπαϊκός φεντεραλισμός, η ισότιμη και δημοκρατική ομοσπονδιακή, αλληλέγγυα συνοργάνωση, αποτελεί προοπτική. Ελλείψει ευρωπαϊκού δήμου, θα καταστεί αναγκαίος ο νοηματικός ανακαθορισμός της δημοκρατικής αρχής. Αυτό είναι ανοιχτό ζήτημα κατ’ ανάγκην.

Η Αριστερά μπορεί να ανοίξει χώρο για τη διαβούλευση, αρκεί να υπάρχει διαθέσιμο εύρος. Για να υπάρξει, χρειάζεται πολιτική συμμαχιών, εδώ και στην Ευρώπη. Τι θα μπορούσε, όμως, να περιορίσει αυτό το εύρος; Θα το μπορούσε αυτό που δεν πρέπει να ξεχνάμε και παραμονεύει στη γωνία, με σκοπό να εγκατασταθεί στις ζωές μας: Δεν πρέπει ποτέ να ξεθωριάσει η συλλογική μας μνήμη και να λησμονήσουμε τον τρόπο με τον οποίο ο φασισμός και ο ναζισμός στην Ευρώπη, τον Μεσοπόλεμο, επένδυσαν επιτυχώς στην καταχρηστική εκμετάλλευση των δημοκρατικών, κοινοβουλευτικών μέσων, για να ανέλθουν στην εξουσία και να καταλύσουν τη Δημοκρατία. Αυτός είναι ο άλλος τρόπος για την ανανοηματοδότηση της δημοκρατικής αρχής: να νοηματοδοτηθεί μέσα από την άρνησή της. Τότε, δεν θα έχει κανένα νόημα, γιατί, πλέον, δεν θα είναι κάτι∙ ούτε κι εμείς.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL