*Της Νικολέττας Τσιτσανούδη – Μαλλίδη
Η έννοια της γλώσσας του ‘άλλου’, του έτερου υποκείμενου της ομιλίας, του διαφορετικού παραλήπτη, παραπέμπει σε μια εξαιρετικά δύσκολη και ασαφή περιοχή, με αντίστοιχα δύσκολη προσέγγιση. Εάν μάλιστα λάβουμε υπόψη ότι ο ‘άλλος’ μπορεί να είναι ο κάθε ένας που διαφοροποιείται από τις ποικίλες και ισχύουσες νόρμες, πρότυπα ή status, εκείνος που είναι κρυμμένος, ή, που μία υπάρχουσα κατανομή εξουσίας δεν τον συμπεριλαμβάνει στην πρόβλεψή της, με συνέπεια να καθίσταται αδύναμος να επιφέρει αλλαγές ακόμη και στον μικρόκοσμό του, τότε το μέγεθος της πρόκλησης είναι ακόμη μεγαλύτερο. Και ως τέτοιο, περισσότερο γοητευτικό.
Θεωρώ πως, όταν επιχειρεί κανείς μία προσέγγιση της γλώσσας του ‘άλλου’, ίσως και να καλείται να αποδεχθεί, ότι δεν θα μπορέσει να προχωρήσει στη χαρτογράφηση αυτής της περιοχής, εάν ξεκινήσει με θέσεις «τελειωμένες», «στέρεες» και οριστικές. Απεναντίας, κατά την άποψή μου, δεν μπορεί παρά να επιδείξει ειλικρινείς διαθεσιμότητες για διαπραγμάτευση και ενσωμάτωση νέων απόψεων, ακόμη και αβεβαιοτήτων, σε μία εποχή που τη χαρακτηρίζουν οι ρευστότητες και οι διαρκείς κοινωνικοπολιτικές αλλαγές.
Στο 5ο Διεθνές Θερινό Πανεπιστήμιο «Ελληνική Γλώσσα, Πολιτισμός και ΜΜΕ» που θα διεξαχθεί στη Σύρο από 8-15 Ιουλίου, θα επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε τη γλώσσα του ‘ξένου’ και την ηθική της ετερότητας, με βάση την παραδοχή της «ευρύχωρης στενοχωρίας» ενός θέματος, εσαεί επίκαιρου και μεταβαλλόμενου ανά εποχή.
Καταρχήν, αναδεικνύουμε την ετερότητα στο γλωσσικό τοπίο, με εστίαση στο νησί της Μυτιλήνης, λόγω της προσφυγικής κρίσης, ενώ επιχειρούμε τη δημόσια ακαδημαϊκή συζήτηση των εννοιολογικών μεταφορών και του διχοτομικού λόγου για τους πρόσφυγες στα σύγχρονα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Ο διχοτομικός και ρατσιστικός λόγος στα ΜΜΕ, με ανάλυση της ρητορικής του μίσους, η προπαγάνδα του θετικού και του αρνητικού, η κατασκευή και επιβολή της συναίνεσης, όπως επίσης και ο διχαστικός λόγος στη δημόσια σφαίρα της πολιτικής, παραμένουν κορυφαία θέματα στην πυραμίδα των επιστημονικών ενδιαφερόντων μας. Την ίδια ώρα, μας απασχολούν έντονα οι απεικονίσεις των παιδιών των προσφύγων στα δημοσιογραφικά κείμενα – που αυτή την εποχή ερευνώνται - καθώς και η παρουσίαση των παραμέτρων που συγκροτούν την ετερότητα στο σχολικό περιβάλλον κατά τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας.
Η ενασχόληση με την ετερότητα, όμως, αφορά και στην κοινωνική αξιολόγηση και στιγματισμό των «διαφορετικών», όπως επίσης και στην εκπαίδευση της κοινότητας σε θέματα που αφορούν στη σύνδεση της γλώσσας με έννοιες, όπως κύρος, αίγλη, δύναμη, ή/και εξουσία. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, συζητιούνται θέματα σχετικά με τις έννοιες της «προσβλητικότητας» και της «απενεχοποίησης» στο περιθωριακό λεξιλόγιο, την κατασκευή του ‘άλλου’ μέσα από τη γλώσσα, την ενοχοποίηση του σεξουαλικού λόγου, τις «συνωμοσίες» των κλειστών ομάδων, αλλά και τις πολιτικές ταυτότητας (identity politics) και τα προβλήματα που τις συνοδεύουν.
Επιπλέον, θα επιχειρηθούν προσεγγίσεις για τη φιλοξενία των ‘άλλων’ στη σύγχρονη ελληνική θεατρική σκηνή, κι εδώ χωρούν πολλές ιστορίες μετακινήσεων, μετατοπίσεων και συναντήσεων. Άλλωστε, η γλώσσα του θεάτρου μπορεί να διαβαστεί ως ένα στρατηγικό εργαλείο αποετεροποίησης της οικονομικής και κοινωνικής ανισότητας. Δεν λείπει επίσης η συζήτηση για τις διαλέκτους, τις γεωγραφικές ποικιλίες και διαφοροποιήσεις, για τους μύθους και τις πραγματικότητες σχετικά με τη χρήση και τον ρόλο των νεοελληνικών παραλλαγών, καθώς και τη γλωσσική και κοινωνική ετερότητα στην ελληνική ονοματολογία.
Και φυσικά αντιμετωπίζουμε τον άλλον στις νέες τεχνολογίες, συζητώντας για την εκπαίδευση στην τεχνητή γλώσσα, στην επικοινωνία και στη νοημοσύνη. Για παράδειγμα, «συνομιλούμε» με τον υπολογιστή και τα ρομπότ. Παράλληλα, η γλώσσα των νέων, η γλώσσα των bloggers, των instagrammers, των influencers και των followers στο διαδίκτυο, μας απασχολεί σοβαρά και καλούμε τους πρωταγωνιστές και διαμορφωτές της, να γίνουν «μύστες» του ακροατηρίου μας σε αυτόν τον αναδυόμενο e-κόσμο.
Μια τέτοια δράση δεν μπορεί παρά να διαμορφώσει ως «επίμετρο», ερωτήματα, όπως: Η γλώσσα του άλλου μπορεί να είναι η δική μου γλώσσα; Πόσο ξένος μπορώ να νιώθω στη δική μου γλώσσα; Ή πόσο ανεπικοινώνητη τελικά μπορεί να γίνει η γλώσσα του άλλου, εάν συνειδητοποιήσουμε τη μοναχικότητα της κάθε μονάδας, του κάθε ενός από εμάς δηλαδή, που δεν είμαστε παρά οι άλλοι για τους άλλους;
*Η Νικολέττα Τσιτσανούδη – Μαλλίδη είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και Ακαδημαϊκή Διευθύντρια του Διεθνούς Θερινού Πανεπιστημίου «Ελληνική Γλώσσα, Πολιτισμός και ΜΜΕ».
Πληροφορίες εδώ: https://summerschool.ac.uoi.gr/
