Του Βλάση Αγτζίδη*
Οι ευρωεκλογές που έρχονται φέρνουν ξανά στην επιφάνεια τη συζήτηση για την ιστορία της Ευρώπης, για την αξία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, για την αντιμετώπιση των νέων πρωτοφανών προκλήσεων, για τη σημασία που μπορεί να έχει η ελληνική ιστορική εμπειρία στην οικοδόμηση ενός νέου ευρωπαϊκού αφηγήματος.
Ένα μοναδικό πείραμα
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι μετά από σαράντα χρόνια ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση (τότε ΕΟΚ), η ενοποίηση και οι συνέπειές της αποτελούν μόνιμο στοιχείο της ζωής του Έλληνα πολίτη. Και όχι μόνο γιατί η Ε.Ε. συνδέθηκε με τις κοινοτικές επιδοτήσεις, τα προγράμματα διάσωσης και τις συνεδριάσεις του Eurogroup. Αλλά γιατί το ιστορικό τραύμα της επτάχρονης δικτατορίας και της Κυπριακής Τραγωδίας υπήρξε ένα βασικό κίνητρο στους Έλληνες για να επιδιώξουν την ένταξη στον ευρωπαϊκό αυτό οργανισμό. Και στο σημείο αυτό το ελληνικό τραύμα συναντήθηκε με το βαθύ συλλογικό τραύμα που κληροδότησαν οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι του 20ού αιώνα στους ευρωπαϊκούς πληθυσμούς. Ένα τραύμα που τους οδήγησε στην προσπάθεια υπέρβασης των παλιών διαχωρισμών που δημιουργούσαν τις συγκρούσεις.
Κατ’ αρχάς θα πρέπει να δεχτούμε ότι στην ανθρώπινη Ιστορία είναι μοναδικό το πείραμα της ευρωπαϊκής ενοποίησης, όπως αυτό ξεκίνησε το 1951 με τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακος και Χάλυβος. Όχι μόνο γιατί εξελίχθηκε σε μια σύγχρονη πολυπολιτισμική οντότητα που προσπαθεί να σεβαστεί τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες των κρατών - μελών της, αλλά και γιατί στην αρχική διακήρυξη υπήρχαν οι εξής θέσεις: «...Αποφασίσαμε να υποκαταστήσουμε τους προαιώνιους ανταγωνισμούς με τη συγχώνευση των ουσιαστικών συμφερόντων τους, να εγκαθιδρύσουμε μια οικονομική κοινότητα μεταξύ των λαών που επί μακρόν ήσαν αντίπαλοι σε αιματηρές συγκρούσεις και, να θέσουμε τις βάσεις θεσμών ικανών να κατευθύνουν ένα πεπρωμένο που από δω και πέρα θα είναι κοινό».
Αυτή ακριβώς η αρχική πρόθεση των ιδρυτών παραμένει επίκαιρη και καλεί προς υπεράσπιση και εμβάθυνση τις νέες πολιτικές δυνάμεις που διαχειρίζονται τις τύχες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κατά συνέπεια, αντίκειται στις ιδρυτικές προθέσεις η κυριαρχία μιας οικονομίστικης αντίληψης που στοχεύει μόνο στα κέρδη και αγνοεί τις κοινωνικές ανάγκες, ή παλινωδεί μπρος στην ομοσπονδιακή προοπτική και προτάσσει τα ιδιαίτερα εθνικά συμφέροντα.
Η ευρωπαϊκή ταυτότητα: Μια δύσκολη πορεία
Αν προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τις υπόγειες διεργασίες που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη ευρωπαϊκή αίσθηση και μια κάποια σχετικά κοινή ταυτότητα, θα πρέπει να περιπλανηθούμε μέσα στους αιώνες που προηγήθηκαν. Η αίσθηση της Ευρώπης ως ιδιαίτερης οντότητας δεν ήταν πάντα η ίδια. Κατ αρχάς ήταν μια αμφιλεγόμενη και ευμετάβλητη έννοια που έγινε ιδέα υλοποιήσιμη μετά τις τραγωδίες του 20ού αιώνα. Στην πραγματικότητα, η Ευρώπη ως ιδέα, όπως την γνωρίσαμε, υπήρξε ένα προϊόν της ίδιας της Ιστορίας και κατασκευάστηκε υπηρετώντας σαφείς στρατηγικούς σκοπούς.
Από την άλλη, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση αποτελεί αναγκαία συνθήκη για να υπάρξει ουσιαστική εγγύηση της ελευθερίας και της ασφάλειας των ευρωπαϊκών λαών και η μόνη προϋπόθεση για να αποκτήσει η Ευρώπη αυτόνομο λόγο. Η διαμόρφωση αυτής της συνθήκης αποτελεί επιτακτική αναγκαιότητα ειδικά στην περιοχή μας, όπου αναπτύσσονται νέες δυνάμεις, εμφανίζονται πρωτοφανείς στρατιωτικές φιλοδοξίες από χώρες όπως η Τουρκία, αναδιαμορφώνονται οι γεωπολιτικές ισορροπίες, αυξάνουν οι οικονομικές ευκαιρίες. Κατά συνέπεια η διαμόρφωση μιας ευρωπαϊκής πολιτικής άμυνας -εκτός από ακρογωνιαίος λίθος πολιτικής αξιοπιστίας της Ευρώπης- είναι απαραίτητη για την διασφάλιση των συμφερόντων της Ελλάδας και της Κύπρου. Φαίνεται όμως ότι η ευρωπαϊκή στρατηγική ασφάλειας δεν αναπτύσσεται με τους ρυθμούς που απαιτούν οι συνθήκες. Πιθανόν αυτή η κατάσταση να είναι αποτέλεσμα των εγγενών αντιφάσεων και έτσι να ερμηνεύεται και η θεσμική αμηχανία που την ταλανίζει. Πάντως μόνο μια πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης θα εμποδίσει την ύπαρξη μιας ηγεμονικής δύναμης -όπως είναι σήμερα η Γερμανία- και θα προσδώσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση δημοκρατικά χαρακτηριστικά.
Πάντως οι εκλογές του 2019 έχουν ιδιαίτερη σπουδαιότητα γιατί θα φανεί εάν επιτραπεί να κυριαρχήσουν οι φυγόκεντρες δυνάμεις ή εάν θα βαθύνει η ευρωπαϊκή ενοποίηση στη βάση της διαμόρφωσης κατάλληλων συνθηκών, όπως είναι η εγκατάλειψη της πολιτικής λιτότητας, της υποβάθμισης του κόσμου της εργασίας, της όξυνσης των κοινωνικών διαφορών. Σήμερα είναι απολύτως ορατή ότι η ακραία νεοφιλελεύθερη αντίληψη είναι αυτή που προσφέρει την «καύσιμη ύλη» για την ανάπτυξη της Ακροδεξιάς.
Γιατί η μεγάλη απειλή στην Ευρώπη τού σήμερα είναι η άνοδος των ακροδεξιών εθνικιστικών κινημάτων που αμφισβητούν ό,τι πέτυχε η Ευρώπη μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Έτσι, σε συνδυασμό με τη μεγάλη οικονομική κρίση στην Ευρωζώνη και την εγωιστική στάση των κεντρικών κρατών της Ε.Ε., άρχισαν να διαμορφώνονται φυγόκεντρες ταυτότητες. Ακριβώς γι' αυτό απαιτείται η μέγιστη δυνατή ενότητα αποτροπής αλλά και η παρουσίαση της επικινδυνότητας αυτών των ακροδεξιών ρευμάτων από την ίδια την ιστορική μας εμπειρία. Για να αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος αυτός, θα πρέπει να βαθύνει η δημοκρατία στη λήψη αποφάσεων στην Ε.Ε., να εγκαταλειφθεί η πολιτική λιτότητας και δημιουργίας ζωνών πλούσιων και φτωχών χωρών και να αναδειχθεί η ευθύνη της Ακροδεξιάς για τις πράξεις των πολιτικών της προπατόρων, για τους πολέμους και τις γενοκτονίες και την οδύνη που προκάλεσαν στους λαούς της Ευρώπης...
* Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας - μαθηματικός, υποψήφιος βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ για τις ευρωεκλογές
