Του Γιάννη Πλάκα
Ινδία και Πακιστάν έφτασαν για ακόμα μια φορά στα πρόθυρα πολέμου για το Κασμίρ. Αιτία; Η τρομοκρατική επίθεση της 14ης Φεβρουαρίου 2019 που στέρησε τη ζωή σε πάνω από 40 άτομα των ινδικών δυνάμεων ασφαλείας στο νότιο Κασμίρ. Η οργάνωση που ανέλαβε την ευθύνη της επίθεσης, η Jaish e Mohamed, είναι μια τζιχαντιστική οργάνωση που στόχο έχει την απελευθέρωση του Κασμίρ και δρα με την ανοχή, αν όχι στήριξη, του πακιστανικού στρατού και των μυστικών υπηρεσιών. Η πρόσφατη επίθεση του Φλεβάρη ήταν το φυσικό αποτέλεσμα της επανεμφάνισης των συγκρούσεων στο Κασμίρ την τελευταία διετία. To 2018 αποτέλεσε την πιο αιματηρή χρονιά της τελευταίας δεκαετίας, με 451 νεκρούς σύμφωνα με το South Asia Terrorism Portal.i Το πιο ανησυχητικό όμως δεν είναι η αύξηση των απωλειών στις συγκρούσεις αποσχιστικών οργανώσεων και στρατού, αλλά το γεγονός ότι υπάρχει μια τάση συμπάθειας του μουσουλμανικού πληθυσμού του ινδικού Κασμίρ στις ισλαμικές αποσχιστικές οργανώσεις, τάση που είχε μειωθεί σημαντικά τα τελευταία 15 χρόνια. Η συμπάθεια αυτή γίνεται φανερή με πράξεις όπως η μαζική συμμετοχή του πληθυσμού στις κηδείες των νεκρών ανταρτών και η παρουσία πολιτών σε σημεία που επιχειρούν οι δυνάμεις ασφαλείας, ώστε να προστατέψουν τους διωκόμενους αντάρτες.ii Η επανεπένδυση μιας μερίδας κατοίκων του Κασμίρ στην ένοπλη πάλη οφείλεται σε μια σειρά από αιτίες. Τις αιτίες αυτές θα εξετάσουμε σε αυτό το άρθρο.
Η σκλήρυνση της στάσης του Νέου Δελχί
Το ινδουιστικό Λαϊκό Κόμμα που κέρδισε τις εκλογές του 2014 έχει ως προγραμματική θέση την αναθεώρηση του status αυτονομίας του Κασμίρ. Το θέμα είχε τεθεί και κατά τη διάρκεια της προηγούμενης κυβερνητικής θητείας του Λαϊκού Κόμματος (1998-2004), η διαφωνία όμως των μικρότερων κομμάτων της συγκυβέρνησης διατήρησε το υπάρχων status. Το Λαϊκό Κόμμα επιδιώκει την αλλαγή των άρθρων 35A και 370 του ομοσπονδιακού συντάγματος. Τα άρθρα αυτά καθορίζουν ένα διακριτό status quo για το Κασμίρ σε σχέση με τις υπόλοιπες επαρχίες της Ινδικής Ένωσης. Η τοπική κυβέρνηση του Κασμίρ απολαμβάνει πολύ μεγαλύτερη αυτονομία από τις υπόλοιπες περιφερειακές κυβερνήσεις, οι νόμοι της ομοσπονδιακής βουλής δεν εφαρμόζονται στην επικράτεια του κρατιδίου εάν δεν ψηφιστούν από την τοπική βουλή, ενώ απαγορεύεται ρητά η μόνιμη εγκατάσταση, η απόκτηση ιδιοκτησίας και η εργασία όσων Ινδών δεν προέρχονται από το κρατίδιο του Κασμίρ. Η αμφισβήτηση των δυο αυτών άρθρων, με συνεχείς δικαστικές προσφυγές μελών του κυβερνώντος κόμματος, ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων στο Κασμίρ, με την κυβέρνηση Μόντι να μην έχει συνομιλητή στην άλλη πλευρά, αφού όλα τα κόμματα πέραν του τοπικού παραρτήματος του κόμματος του Μόντι βρίσκονται απέναντί της.iii
Το ήδη φορτισμένο κλίμα στις σχέσεις του κρατιδίου με τη κυβέρνηση Μόντι επιβαρύνθηκε περεταίρω από την διάλυση της τοπικής Βουλής και την ανάληψη όλων των εξουσιών του κρατιδίου από την κεντρική κυβέρνηση. Αιτία της πολιτικής κρίσης ήταν η απόφαση της ηγεσίας του Λαϊκού Κόμματος της Ινδίας να διαλύσει την κυβέρνηση συνεργασίας με το τοπικό Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα του Κασμίρ. Αν και οι δυο εταίροι είχαν διαφορετικές απόψεις σε αρκετά ζητήματα, η αιτία της διάλυσης της τοπικής κυβέρνησης ήταν αποτέλεσμα περισσότερο των μικροκομματικών υπολογισμών του ινδουιστικού Λαϊκού Κόμματος. Επιδιώκοντας ένα σκηνικό πόλωσης, εν όψει των βουλευτικών εκλογών του 2019, όπως συνέβη και στις προηγούμενες ομοσπονδιακές εκλογές, το ινδουιστικό Λαϊκό Κόμμα αποφάσισε να αποχωρήσει από μια κυβέρνηση που βασιζόταν σε αμοιβαίες υποχωρήσεις, συγκρατώντας έτσι το σκληρό πυρήνα των οπαδών του στο κρατίδιο.iv
Στα παραπάνω θα πρέπει να συμπληρώσουμε τη σταθερή παρουσία από το 1990 και μετά ισχυρών στρατιωτικών δυνάμεων στην περιοχή, οι οποίες δρουν σε καθεστώς ασυλίας (Armed Forces Special Powers Act), παραβιάζοντας επανειλημμένα τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η στρατικοποίηση της περιοχής, η διευρυμένη χρήση κατασταλτικών μέτρων και η ατιμωρησία είναι μια διαρκής αιτία υποδαύλισης ενός φαύλου κύκλου βίας και ενίσχυσης των ένοπλων οργανώσεων.v
Κρίση νομιμοποίησης της τοπικής πολιτικής ελίτ
Αν η σκλήρυνση της στάσης του Νέου Δελχί υπέσκαψε την ήδη προβληματική σχέση των κατοίκων του Κασμίρ με το ινδικό κράτος, η κρίση νομιμοποίησης της τοπικής πολιτικής σκηνής εντείνει την αποσταθεροποίηση και στρέφει την κοινωνική διαμαρτυρία πέραν των ορίων της νομιμότητας. Η συνθήκη αυτή προέκυψε μετά το συμβιβασμό του Λαϊκού Δημοκρατικού Κόμματος του Κασμίρ του Mufti Sayeed με το ινδουιστικό Λαϊκό Κόμμα του πρωθυπουργού Modi. Το Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα του Κασμίρ δημιουργήθηκε το 1999 από διάσπαση του τοπικού Εθνικού Κογκρέσου. Η χρονική στιγμή της δημιουργίας του δεν είναι τυχαία. Στα τέλη της δεκαετίας του ’90 ο πληθυσμός του Κασμίρ είχε γυρίσει την πλάτη στο ένοπλο αποσχιστικό κίνημα και επανεπένδυσε τις προσδοκίες του στη πολιτική διαδικασία. Με το κόμμα της Εθνικής Συνδιάσκεψης της οικογένειας Abdullah να έχει φθαρεί από τη πολυετή άσκηση της εξουσίας, αλλά και την εξάρτησή του από τη κεντρική ινδική κυβέρνηση, το ΛΔΚ αποτέλεσε τη μόνη ακηδεμόνευτη πολιτική δύναμη που μπορούσε να υποστηρίξει τα δικαιώματα των πολιτών του Κασμίρ.
Η διεύρυνση της εκλογικής επιρροής του ΛΔΚ μέσα σε μια δεκαετία ήταν αλματώδης. Στις τελευταίες τοπικές εκλογές το ΛΔΚ εμφανίστηκε στην προεκλογική του καμπάνια ως το μόνο κόμμα του Κασμίρ που θα μπορούσε να σταματήσει, όπως ανάφεραν τα στελέχη του, την εισβολή του ινδουιστικού Λαϊκού Κόμματος στα πολιτικά πράγματα του Κασμίρ. Η καμπάνια αυτή ήταν εν μέρει επιτυχημένη, με το ΛΔΚ να κόβει πρώτο το νήμα με 28 βουλευτές, αν και δεν κατάφερε να εμποδίσει την αύξηση της επιρροής του ινδουιστικού Λαϊκού Κόμματος που τερμάτισε δεύτερο με 25 έδρες. Ενώ η δημιουργία μιας κυβέρνησης του ΛΔΚ με την υποστήριξη της Εθνικής Συνδιάσκεψης και του Κογκρέσου ήταν το πιο πιθανό σενάριο για τον σχηματισμό της τοπικής κυβέρνησης, το ΛΔΚ ανακοίνωσε την σύμπραξή του με το ινδουιστικό Λαϊκό Κόμμα. Η σύμπραξη αυτή θεωρήθηκε ως προδοσία για μεγάλη μερίδα της βάσης του ΛΔΚ, περισσότερο δε για τα στελέχη του που συμμετείχαν παλιότερα στον ένοπλο αγώνα. Οι απογοητευμένοι αυτοί οπαδοί του ΛΔΚ υποστήριξαν και πάλι ανοιχτά το αποσχιστικό κίνημα. Δεν είναι τυχαίο ότι σημαντικός αριθμός των νεκρών ανταρτών στη νέα φάση κλιμάκωσης της βίας μετά το 2015 είναι πρώην στελέχη του ΛΔΚ.vi
Ανεργία και οικονομικό τέλμα
Πέρα από τα πολιτικά ζητήματα που αναφέραμε παραπάνω, η οικονομική κατάσταση στο κρατίδιο είναι ένας ακόμα παράγοντας που ενισχύει τη δυσαρέσκεια του τοπικού πληθυσμού και το κλίμα αστάθειας. Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε το Centre for Monitoring of Indian Economy, η ανεργία στο κρατίδιο του Κασμίρ κυμάνθηκε το 2018 μεταξύ 8% - 15,1%, με σημαντικό κομμάτι των ανέργων να είναι απόφοιτοι πανεπιστημίου,vii ενώ το 10,35% του πληθυσμού ζει κάτω από το όριο της φτώχειας. Οι οικονομικές συνθήκες στο κρατίδιο επηρεάζονται τόσο από την πολιτική σταθερότητα όσο και από τις επιλογές της τοπικής ελίτ και τις ιδιαιτερότητες της ινδικής οικονομίας. Η πολιτική ελίτ της περιοχής διεύρυνε επί δεκαετίες το δημόσιο τομέα, δεν έδωσε έμφαση στους παραγωγικούς τομείς και μετέτρεψε το κρατίδιο σε ένα αμιγώς καταναλωτή εισαγόμενων προϊόντων από άλλες περιοχές της Ινδίας, τη στιγμή που τα μισά από τα εισαγόμενα προϊόντα θα μπορούσαν να έχουν παραχθεί εντός του κρατιδίου.viii Η υπανάπτυξη της περιοχής δεν οφείλεται όμως μόνο στις επιλογές της τοπικής ηγεσίας, αλλά είναι εν μέρει αποτέλεσμα και των περιφερειακών ανισοτήτων που επικρατούν στην Ινδία, με κάποια κρατίδια να είναι πιο αναπτυγμένα και με μεγαλύτερο ΑΕΠ και κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε σχέση με άλλα.ix
Το ινδικό Κασμίρ βρίσκεται αναμφισβήτητα εν μέσω μιας θεσμικής, πολιτικής και οικονομικής κρίσης. Με την κεντρική κυβέρνηση να υπονομεύει θεσμικά τα όρια της αυτονομίας του τοπικού κρατιδίου, τα σώματα ασφαλείας να δρουν ανεξέλεγκτα και την τοπική πολιτική σκηνή να εμφανίζεται υποδεέστερη των περιστάσεων, η επανεπένδυση μερίδας των πολιτών στα αποσχιστικά κινήματα είναι μια φυσιολογική εξέλιξη. Και η αιτία αυτής της εξέλιξης δεν πρέπει να αναζητηθεί στο Ισλαμαμπάντ.
i http://www.satp.org/satporgtp/countries/india/states/jandk/data_sheets/annual_casualties.htm
ii Sudha Ramachandran, «Kashmir’s Reemerging Militancy», The Diplomat, 13/5/16, https://thediplomat.com/2016/05/kashmirs-reemerging-militancy/
iii https://www.aljazeera.com/news/2018/08/kashmir-tension-rises-citizenship-rights-law-threat-180804092715362.html
iv https://www.hindustantimes.com/india-news/jammu-2019-lok-sabha-election-likely-motives-behind-bjp-s-decision-to-pull-out-of-j-k-govt/story-DHfhImfA1RvbL2Ah7kGUrM.html
v Για την πρόσφατη έκθεση της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ για το Κασμίρ βλ. https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=23198
vi Sudha Ramachandran ό,π., Khalid Hussain ό.π.
vii https://unemploymentinindia.cmie.com/kommon/bin/sr.php?kall=wsttimeseries&index_code=050050000000&dtype=total
viii Sagrika Kissu, «Unemployment Among Youth is Burgeoning in Jammu & Kashmir», News Click, 23/5/18, https://www.newsclick.in/unemployment-among-youth-burgeoning-jammu-kashmir
ix http://www.yourarticlelibrary.com/india-2/regional-disparities-in-india-top-8-indicators/63004
