Του Μιλτιάδη Κλάπα*
Το καλοκαίρι του 2015, οι προσφυγικές ροές σε όλη την ελληνική επικράτεια, και κυρίως στα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου, βρίσκονται στο αποκορύφωμά τους. Η χώρα δέχεται χιλιάδες πρόσφυγες καθημερινά. Μόνο το 2015, στα νησιά έφτασαν 850 χιλιάδες άνθρωποι.
Οι περισσότεροι βλέπουν την Ελλάδα σαν ενδιάμεσο προορισμό: περνούν από αυτή για λίγες ημέρες, καταγράφονται, και συνεχίζουν το ταξίδι τους προς τις χώρες της Βόρειας και της Κεντρικής Ευρώπης.
Η κατάσταση που δημιουργείται από τις εξαιρετικά αυξημένες ροές απαιτεί άμεση διαχείριση. Η χώρα κινητοποιείται παρά την έλλειψη θέσεων: τον Ιανουάριο του 2015 στην Ελλάδα υπάρχουν μόνο 1.000 θέσεις φιλοξενίας, ενώ η χώρα είχε ήδη καταδικαστεί το 2014, γιατί δεν είχε παραδώσει άλλες 1000 θέσεις.
Παρόλα αυτά, η Ελληνική Πολιτεία και κοινωνία δείχνουν άμεσα τα αντανακλαστικά και την ευαισθησία τους. Την ίδια ώρα, η Ευρώπη προσπαθεί να αποφύγει την ουσιαστική διαχείριση του ζητήματος, θεωρώντας την Ελλάδα ως αποκλειστικά υπεύθυνη για την υποδοχή των ανθρώπων που, έχοντας εγκαταλείψει βίαια τη χώρα τους, αναζητούν ασφαλές καταφύγιο και μια νέα αρχή στην Ευρώπη.
Αυτή την περίοδο, η κύρια ανάγκη είναι η προσωρινή φιλοξενία των χιλιάδων ανθρώπων που καταφθάνουν καθημερινά στα νησιά κι από εκεί περνούν την ενδοχώρα.
Έτσι, τον Αύγουστο του 2015, ανοίγουν σχεδόν ταυτόχρονα το γήπεδο Tae Kwo Do στο Παλαιό Φάληρο, το Ολυμπιακό Κέντρο Γαλατσίου και το Ελληνικό για τη φιλοξενία των προσφύγων. Λίγους μήνες μετά, λειτουργεί η πρώτη Ανοιχτή Δομή Φιλοξενίας στον Ελαιώνα.
Από την αρχή, σε όλους τους φιλοξενούμενους παρέχεται σίτιση, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, βασικά είδη ρουχισμού και υγιεινής για όσο καιρό μένουν στη χώρα, δηλαδή μέχρι να περάσουν τα σύνορα και να συνεχίσουν το ταξίδι τους.
Όλα αυτά γίνονται χωρίς να διακυβευτεί στιγμή η αίσθηση ασφάλειας των Ελλήνων πολιτών και των φιλοξενούμενων. Παράλληλα, υπάρχει άμεση πρόνοια για την επιδημιολογική κάλυψη του πληθυσμού. Είναι αξιοσημείωτο ότι από την αρχή της προσφυγικής «κρίσης» δεν εκδηλώθηκε καμία επιδημία, δεν υπήρξαν φαινόμενα βίας κατά τη διαχείριση του ζητήματος, και διατηρήθηκε η ισορροπία δικαιωμάτων μεταξύ των προσφύγων και της τοπικής κοινωνίας σε απόλυτο βαθμό.
Στις αρχές του 2016, οι χώρες της Κεντρικής Ευρώπης αρχίζουν σταδιακά να κλείνουν τα σύνορά τους, αποκόπτοντας πια τη Βαλκανική οδό. Χιλιάδες πρόσφυγες εγκλωβίζονται στην περιοχή της Ειδομένης.
Η Ελληνική Πολιτεία, άμεσα και με ταχύτατους ρυθμούς, δημιουργεί Ανοιχτές Δομές Φιλοξενίας σε παραχωρημένους (πρώην στρατόπεδα) ή μισθωμένους χώρους με την καταλυτική συνδρομή των Ενόπλων Δυνάμεων.
Η ύπαρξη σχεδίου διαχείρισης από την Ελλάδα σε ένα ζήτημα που υπερβαίνει τις δυνατότητές της οδηγεί την Ευρώπη σε μια ώριμη και ρεαλιστική παρέμβαση, η οποία αποτυπώνεται στην Κοινή Δήλωση ΕΕ - Τουρκίας. Οι ροές μειώνονται σημαντικά (περίπου κατά 97%) και η κατάσταση αποκτά κάποια κανονικότητα.
Το Μάιο του 2016, λειτουργούν 44 Δομές όπου διαμένουν 45 χιλιάδες πρόσφυγες. Όλοι οι άτυποι καταυλισμοί εκκενώνονται (ασφαλώς και η Ειδομένη) και οι πρόσφυγες μεταφέρονται σε ασφαλείς χώρους. Εκεί παρέχεται στέγαση σε σκηνές χειμερινού τύπου, σίτιση, ιατροφαρμακευτικές υπηρεσίες, ψυχοκοινωνική υποστήριξη. Ιδιαίτερη μέριμνα υπάρχει για τη συνέχιση των προγραμμάτων εμβολιασμού των παιδιών και των ευάλωτων ομάδων. Αυτή την περίοδο, είναι καθοριστική η συμβολή των Διεθνών Οργανισμών (ΥΑ/ΟΗΕ και ΔΟΜ) και της Κοινωνίας των Πολιτών στην παροχή υπηρεσιών στήριξης στους πρόσφυγες (μεταφορά, διοικητική υποστήριξη των δομών, κ.ά.).
Αναπτύσσεται ένας νέος μηχανισμός που βελτιώνει δραστικά τις συνθήκες υποδοχής στην ενδοχώρα προς δύο κατευθύνσεις.
Η πρώτη κατεύθυνση αφορά στη βελτίωση των Δομών. Οι τελευταίες ανακατασκευάζονται. Οι σκηνές αντικαθίστανται με οικίσκους που διαθέτουν κουζίνα, λουτρό, θέρμανση, κλιματισμό. Ταυτόχρονα, σε κάθε οικογένεια παρέχεται χρηματικό βοήθημα, ώστε να μπορούν να καλύψουν βασικές βιοτικές ανάγκες τους.
Τα μέτρα αυτά συμβάλλουν καθοριστικά, ώστε οι φιλοξενούμενοι να ανακτήσουν σταδιακά την αυτονομία τους. Αποκαθιστούν, σε ένα βαθμό, τη δυνατότητα προγραμματισμού τους και ενισχύουν την ανάληψη πρωτοβουλιών για τη ζωή και την καθημερινότητά τους. Οι πόροι αυτοί, που αντλούνται απευθείας από τα Ευρωπαϊκά Ταμεία, ενισχύουν, εν τέλει, τις τοπικές οικονομίες, καθώς διοχετεύονται σε καταστήματα και παρόχους υπηρεσιών στις πόλεις γύρω από και κοντά στις Δομές.
Σιγά-σιγά οι Δομές οργανώνονται ως μικροί οικισμοί στους οποίους παρέχονται οι βασικές υπηρεσίες. Το Υπουργείο Υγείας οργανώνει όλους τους αναγκαίους εμβολιασμούς. Στις δομές λειτουργούν ιατρεία που στελεχώνονται με προσωπικό που παρέχει το ΚΕΕΛΠΝΟ. Αντιμετωπίζονται έτσι τα άμεσα ιατρικά ζητήματα του πληθυσμού. Επιπλέον, ο πληθυσμός εξυπηρετείται από τα πλησιέστερα νοσοκομεία. Οι αναγκαίες επισκέψεις προγραμματίζονται από το προσωπικό της Δομής. Συνήθως, παρέχεται μεταφορά και συνοδεία από διερμηνέα. Ταυτόχρονα, οι δομές υγείας στις κοντινές πόλεις και τα αστικά κέντρα ενδυναμώνονται με την πρόσληψη προσωπικού, ωφελώντας κατ' αυτόν τον τρόπο και τις τοπικές κοινωνίες.
Στα τέλη του 2016, τα προσφυγόπουλα ξεκινούν να πηγαίνουν σχολείο. Αρχικά, συστήνονται Δομές Υποδοχής και Εκπαίδευσης Προσφύγων (ΔΥΕΠ) και, στη συνέχεια, λειτουργούν τάξεις υποδοχής στα σχολεία που βρίσκονται πλησιέστερα στη Δομή που φιλοξενούνται. Η μεταφορά τους είναι οργανωμένη.
Παράλληλα, εντός των Δομών οργανώνονται προγράμματα δημιουργικής απασχόλησης, προγράμματα μη τυπικής εκπαίδευσης, εργαστήρια εκμάθησης δεξιοτήτων, κ.λπ.
Τα προγράμματα κοινωφελούς χαρακτήρα που αναπτύσσονται από το Υπουργείο Εργασίας σε συνεργασία με το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής και την Τοπική Αυτοδιοίκηση, εξασφαλίζουν δουλειά σε εκατοντάδες συμπολίτες μας και παράλληλα παρέχουν ποιοτικές υπηρεσίες εντός των Δομών ενισχύοντας σημαντικά τη λειτουργία τους.
Από τις 1.000 θέσεις φιλοξενίας τον Ιανουάριο του 2015, σήμερα στην ηπειρωτική Ελλάδα λειτουργούν 26 Δομές Φιλοξενίας, όπου ζουν περίπου 20.000 άτομα.
Η δεύτερη κατεύθυνση αφορά στην ενοικίαση διαμερισμάτων σε αστικές περιοχές όπου φιλοξενούνται τα εξαιρετικά ευάλωτα άτομα και οι οικογένειές τους (πρόγραμμα ESTIA).
Σήμερα, περισσότεροι από 23.000 άτομα φιλοξενούνται σε διαμερίσματα. Στο πλαίσιο του προγράμματος, προσφέρονται χρηματικό βοήθημα και οι υπηρεσίες που λαμβάνουν οι φιλοξενούμενοι στις Δομές. Το πρόγραμμα συντονίζει το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής και υλοποιείται από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες σε συνεργασία με 15 δήμους σε όλη την ελληνική επικράτεια. Το πρόγραμμα αναγνωρίζεται πανευρωπαϊκά ως εξαιρετικά καλή πρακτική.
Τέσσερα χρόνια μετά, έχουμε καταφέρει να περάσουμε από την έκτακτη ανάγκη στην ενεργητική φιλοξενία. Διαγράψαμε μια πορεία δύσκολη. Παρά τα όποια λάθη, κερδίσαμε ένα μεγάλο στοίχημα.
Τώρα καλούμαστε να περάσουμε από το σπριντ της υποδοχής στο μαραθώνιο της ένταξης, με οδηγό την Εθνική Στρατηγική για την Ένταξη, η οποία πρόσφατα τέθηκε σε ανοιχτή δημόσια διαβούλευση. Εργαζόμαστε με σχέδιο και αποφασιστικότητα μαζί με την Αυτοδιοίκηση, την Κοινωνία των Πολιτών και τα κινήματα.
Και προχωράμε.
* Γενικός Γραμματέας Μεταναστευτικής Πολιτικής
