Του Νικόλα Κουντούρη*
- Εάν ο εχθρός είναι η παραγωγή κρέατος, τόσο το καλύτερο για τις αγροβιομηχανίες. Τα νέα veagan trends αποκτούν τη θέση τους στην αγορά της Δύσης. Τα γιγάντια ράφια της εφοδιαστικής αλυσίδας αλλάζουν προϊόντα, αλλά όχι και στόχους. Το ερώτημα λοιπόν που θέτουν πολλοί είναι το εξής: η απάντηση στα προβλήματα της παγκόσμιας οικονομίας σχετίζεται τελικά με τον σπισισμό, με την εκμετάλλευση των ζώων, ή με την κλίμακα της οικονομίας της διατροφής;
Οι δεκαετίες που ακολούθησαν την «πράσινη επανάσταση» των φυτοφαρμάκων της αγροβιομηχανίας, του καταναλωτικού lifestyle και του γρήγορου φαγητού, αποτέλεσαν το σημείο αφετηρίας μιας σειράς μεταμοντέρνων κοινωνικών κινημάτων, τα οποία έθεσαν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός τους μία διαφορετική προσέγγιση της διατροφικής συμπεριφοράς, όχι με όρους ατομικούς, αλλά με συλλογικές αναπαραστάσεις, εξελίσσοντας αυτό που θα μπορούσε να αποκαλέσει κανείς «κοινωνιολογία της τροφής».
Μέσα σε ένα περιβάλλον αμφισβήτησης και ακτιβισμού ενάντια στο κυρίαρχο διατροφικό mainstream, πολλές νέες τάσεις περιβαλλοντικών κινημάτων έκαναν αίσθηση, είτε με την ατζέντα που προωθούσαν στο συγκεκριμένο θέμα είτε με τους τρόπους έκφρασης της αντίθεσής τους στις μεθόδους παραγωγής φαγητού, αλλά και της διαχείρισης των ζώων. Από τις μπογιές στις ακριβές γούνες της εποχής του veagan punk κινήματος μέχρι τους βανδαλισμούς κρεοπωλείων του Animal Liberation Front κινήματος των αντισπισιστών, τα νέα αυτά «μαυροπράσινα» ρεύματα σκέψης συνδιαμόρφωσαν νέες κοινωνικές τάσεις και συνέβαλαν στον ευρύτερο προβληματισμό ως προς τη σχέση των καπιταλιστικών κοινωνιών με τη γη, τα ζώα, τις μεθόδους παραγωγής τροφής και τις καταναλωτικές συμπεριφορές εν γένει.
Η διαφορά των κινημάτων αυτών με άλλες τάσεις διάχυσης εναλλακτικών διατροφικών συμπεριφορών είναι ότι συμπεριλαμβάνουν στον πυρήνα του πολιτικού και ανθρωπιστικού ενδιαφέροντός τους τα ίδια τα αντικείμενα της τροφής, δηλαδή την πηγή της πρώτης ύλης, το ζώο, ή και κάθε διατροφικό παράγωγο που προκύπτει από την κτηνοτροφία, τη μελισσοκομία, την αλιεία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το διεθνοποιημένο κίνημα για την απελευθέρωση των ζώων (ALF), διακηρυγμένος στόχος του οποίου δεν είναι άλλος από την απελευθέρωση όλων των ζώων από τις δομές κτηνοτροφικής παραγωγής.
Ανανοηματοδότηση της σχέσης της κοινωνίας με την τροφή
Οι θέσεις του αντισπισιστικού κινήματος ανέκαθεν δημιουργούσαν αίσθηση και γίνονταν αντικείμενο επικοινωνιακών αντιπαραθέσεων. Οι δολιοφθορές στις τεράστιες βιομηχανικές αμερικανικές φάρμες, με την απελευθέρωση των ζώων εκτροφής που διαβιούσαν μέσα σε αυτές, οι επιθέσεις σε επώνυμους που φορούσαν γούνες, οι βίαιες απελευθερώσεις ζώων από pet - shop, αλλά και τα πιο πρόσφατα περιστατικά βανδαλισμών κρεοπωλείων σε χώρες της Ευρώπης, όπως η Γαλλία, όπου το κρέας αποτελεί βασικό προϊόν της αγροτικής οικονομίας, τροφοδότησαν τον κοινωνικό διάλογο, κυρίως μέσα από τις προκλητικές για το κυρίαρχο επικοινωνιακό mainstream θέσεις περί ουσιαστικής και απόλυτης ισότητας όλων των ζώντων οργανισμών, από τον άνθρωπο μέχρι τις μέλισσες.
Όμως, αυτός ο ακτιβισμός για κάποιους (φιλοζωική τρομοκρατία για άλλους), σε συνδυασμό και με μία νέα σχετικά τάση του κινηματογράφου και του πολιτικού ντοκιμαντέρ να εξερευνήσει τους χώρους παραγωγής τροφής, πυροδότησαν μία σταδιακή ανανοηματοδότηση της σχέσης της κοινωνίας με το φαγητό. Αρκετά ντοκιμαντέρ και ταινίες ανέδειξαν τα τελευταία δεκαπέντε τουλάχιστον χρόνια τις συνθήκες της εντατικής κτηνοτροφίας, ιδιαίτερα των μεγάλων εταιριών της αγροδιατροφής. Παραγωγές όπως τα «Cowspiracy», «Food inc.», «Unser täglich Brot», «Super size me», είναι μόνο μερικά από τα ντοκιμαντέρ παγκόσμιας απήχησης, τα οποία τα τελευταία χρόνια δημιούργησαν συλλογική αμφισβήτηση και ανάγκασαν εταιρίες και κυβερνήσεις να ασχοληθούν με το θέμα της ευζωίας των ζώων, ως άμεση συνάρτηση της διατροφικής ασφάλειας και της δημόσιας υγείας.
Ενάντια στην βιομηχανία της υστερικής πολυφαγίας.
Κι αν τα κινήματα για «γη κι ελευθερία» συνέβαλαν στη νοηματοδότηση της επίκαιρης κοινωνικής ζύμωσης γύρω από τα ζώα και την αγροτική παραγωγή γενικότερα, έθεσαν επίσης και οικονομικούς, αλλά και καταναλωτικούς προβληματισμούς. Τα επεξεργασμένα τρόφιμα της βιομηχανίας, με τις λαμπερές διαφημίσεις, αλλά και τις καταστροφικές για τη διατροφική αλυσίδα, την οικονομία και το περιβάλλον συνέπειες, αποτέλεσαν κι αυτά πολιτικό στόχο. Η super size κοινωνία των ΗΠΑ προβληματίζεται σήμερα για το αν αξίζει να δεσμεύονται εκατομμύρια εκτάρια παραγωγικής γης για την παραγωγή σιροπιού γλυκόζης, το οποίο χρησιμοποιείται ως γευστικό πρόσθετο για όλα τα παρασκευάσματα γρήγορης εστίασης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επεξεργάζεται κι αυτή δέσμη πολιτικών για τον περιορισμό της διατροφικής σπατάλης. Χώρες με παραδοσιακή γεωργία και κτηνοτροφία θεσπίζουν νόμους για την ευζωία των ζώων. Η βιομηχανία της υστερικής πολυφαγίας φαίνεται να μπαίνει στο περιθώριο.
Αλλαγή της κοινωνιολογίας της τροφής ή καταναλωτικός ελιγμός των βιομηχανιών;
Κι αν πολλοί σπεύδουν να διαπιστώσουν κοινωνική και πολιτική πρόοδο, μέσω των προβληματισμών που κόμισαν τα κινήματα της οικοαναρχίας στην ευρύτερη σκέψη, το καταναλωτικό σύστημα φαίνεται να αντιστέκεται. Εάν ο εχθρός είναι η παραγωγή κρέατος, τόσο το καλύτερο για τις αγροβιομηχανίες. Τα νέα veagan trends αποκτούν τη θέση τους στην αγορά της Δύσης. Προϊόντα χωρίς κρέας, βιομηχανικής όμως επεξεργασίας, σε γυαλιστερά κουτιά εισέρχονται στο στίβο της διαφήμισης. Τα γιγάντια ράφια της εφοδιαστικής αλυσίδας αλλάζουν προϊόντα, αλλά όχι και στόχους. Η οικονομία του γρήγορου φαγητού επίσης προσαρμόζεται. Το ερώτημα λοιπόν που θέτουν πολλοί είναι το εξής: η απάντηση στα προβλήματα της παγκόσμιας οικονομίας σχετίζεται τελικά με τον σπισισμό, με την εκμετάλλευση των ζώων ή με την κλίμακα της οικονομίας της διατροφής; Τι κι αν διαγράφαμε το κρέας και στη θέση του βάζαμε μεταλλαγμένη σόγια στο ίδιο κουτί προϊόντος, στο ίδιο ράφι, από την ίδια εταιρία; Μήπως τελικά η απάντηση είναι η επιστροφή στο τοπικό και στην οικονομία της εγγύτητας; Και σε αυτό το ερώτημα, κάποια άλλα περιβαλλοντικά και κοινωνικά κινήματα, εκείνα της «αποανάπτυξης», προσφέρουν ενδιαφέρουσες απαντήσεις.
* Δρ. Πολιτικής Επιστήμης
