Του Λέανδρου Πολενάκη
Η πτώχευση της Ελλάδας το 1894, η ήττα του Τρικούπη, η απόσυρσή του από την πολιτική και ο θάνατος, αφήνουν ένα μεγάλο κενό εξουσίας. Το κρητικό ζήτημα έχει φουντώσει, οι διεθνείς εξελίξεις καλπάζουν, η κυβέρνηση του Θεόδωρου Δηλιγιάννη παραπαίει, ενώ στους δρόμους της Αθήνας γιγαντώνεται ένα πλατύτατο, μαχητικό αντιμοναρχικό κίνημα. Η κατάσταση είναι γενικώς θολή, ενώ τα συντηρητικά έντυπα διαδίδουν τερατώδεις φήμες, όπως π.χ. ότι υπάρχει μια συνωμοσία τσαγκαράδων (!), οι οποίοι μια νύχτα θα ορμήσουν και θα σφάξουν με φαλτσέτες τους “νομιμόφρονες πολίτες”!
Παράλληλα, μια στρατιωτικοπολιτική παρακρατική οργάνωση διακλαδωμένη σε όλο στον κρατικό μηχανισμό, με τον τίτλο “Εθνική Εταιρεία” κάτω από την ηγεσία μιας άγνωστης, μυστηριώδους “Ανωτάτης Αρχής”, κινείται παρασκηνιακά ή φανερά για να “καπελώσει” το κίνημα και να το ποδηγετήσει, διεκδικώντας το μονοπώλιο του πατριωτισμού: καταγγέλλει όλους τους άλλους ως προδότες, απαιτεί από την κυβέρνηση να κηρύξει τον πόλεμο στην Τουρκία και επιδιώκει η ίδια να τον προκαλέσει στέλνοντας πέρα από τα σύνορα τμήματα ενόπλων ατάκτων. Πιέζει με κάθε τρόπο, θεμιτό και αθέμιτο, τον βασιλιά Γεώργιο να την νομιμοποιήσει αποδεχόμενος ο ίδιος τον ρόλο της “Ανωτάτης Αρχής”.
Η Εθνική Εταιρεία θα πετύχει τον σκοπό της, να προκαλέσει τον τυχοδιωκτικό πόλεμο του 1897, με αποτέλεσμα τη συντριπτική ήττα της ανέτοιμης Ελλάδας από την Τουρκία και όσα ταπεινωτικά ακολούθησαν. Η Εθνική Εταιρεία θα αυτοδιαλυθεί μετά την ήττα, αφού τυπώσει πρώτα και διανείμει μια “Εκθεση Πεπραγμένων”, επιχειρώντας να αποσείσει τις αναμφίβολα βαριές ευθύνες της. Παραθέτει πληθώρα στοιχείων, επισήμων εγγράφων και άλλων τα οποία ποτέ δεν διαψεύσθηκαν και αποδεικνύουν, αν μη τι άλλο, ότι δεν δρούσε μόνη αλλά είχε πίσω της τη στήριξη όλου του κρατικού μηχανισμού.
Από ένα αντίτυπο της “Έκθεσης Πεπραγμένων” το οποίο κατέχω, παρουσιάζω σήμερα, διατηρώντας τη γλώσσα, κάποια ντοκουμέντα που φωτίζουν τον βαθμό διείσδυσης της Εταιρείας στα δημόσια πράγματα και τον δόλιο τρόπο με τον οποίο ενεργούσε.
Το υπόμνημα
Πρώτα, το μακροσκελέστατο απόρρητο υπόμνημα του Δ.Σ. της Εταιρείας προς τον Βασιλέα Γεώργιο, της 23ης Ιανουαρίου 1897 (σελ. 22-26), με το οποίο επιχειρεί επιτακτικά να του επιβάλει την πολιτική της επί παντός. Εκβιαστικά, απαιτεί να της αναθέσει εν λευκώ την επίλυση, διά στρατιωτικής χειρός, του συνόλου των εκκρεμών εξωτερικών και εσωτερικών θεμάτων, θέτοντας στην αποκλειστική της διάθεση όλο το διαθέσιμο πολεμικό υλικό του κράτους. Πρόκειται για ένα άτυπο πραξικόπημα, ένα “προνουντσιαμέντο”, που οδήγησε στο μοιραίο '97.
Το κείμενο:
(...) Η Εθνική Εταιρεία, ως δεν διέλαθε βεβαίως την οξυδέρκειαν της Υμ. Μεγαλειότητος, μεγίστας παρέσχεν άχρι τούδε υπηρεσίας εις το έθνος (...) Απετίναξε την αποθάρρυνσιν και τον απελπισμόν περί του εθνικού μέλλοντος, όστις εβάρυνεν επί των καρδιών ελευθέρων και δούλων (...) Αλλά και εις τον θρόνον, Βασιλεύ, παρέσχε μεγίστας υπηρεσίας, αναστήσασα την ελπίδα εν τη καρδία του Έθνους και εμπνεύσασα αυτώ την πεποίθησιν ότι υπάρχει εν τοις κόλποις του Έθνους η Δύναμις ήτις δεν θέλει επιτρέψει να απολεσθώσιν ανυπεράσπιστα τα δίκαια αυτού. Απέτρεψε και εξακολουθεί αποτρέπουσα ανωμαλίας και περιπετείας εσωτερικάς επικινδύνους εις την δυναστείαν (...) Η Εθνική Εταιρεία υποδεικνύει όθεν εις τον θρόνον την ανάγκην συντόνου του Έθνους εξοπλισμού (...) Όταν τα εν αποθήκαις όπλα μόλις επαρκούσι διά τας ανάγκας του μονίμου στρατού, ουδεμία δε ελήφθη φροντίς όπως οπλισθώσιν εκείνοι οίτινες μετά παλμών καρδίας και δακρύων εις τους οφθαλμούς αποβλέπουσιν εις το Έθνος Σου και εις τον Θρόνον Σου (...) Εάν, ο μη γένοιτο, ενσκήψωσι αι ασφαλείς συμφοραί εκ του ανετοίμου του Κράτους, εις την Εθνικήν Εταιρείαν θ' αποδοθεί δικαιοσύνη ότι ουδενός ημέλησεν (...) Ο καταμερισμός της ευθύνης τότε θέλει επέλθει εν επιγνώσει”.
Σε αυτήν την ανοιχτή σχεδόν απειλή καταλήγει το υπόμνημα-τελεσίγραφο της Εταιρίας προς τον Γεώργιο. Δεν γνωρίζουμε την αντίδρασή του. Οπωσδήποτε δεν διέταξε, όπως όφειλε, την άμεση σύλληψη και παραπομπή σε δίκη των συντακτών του. Το πιθανότερο είναι ότι ακολούθησε ανεπίσημη συνεννόηση του Βασιλιά με τον πρωθυπουργό Θεόδωρο Δηλιγιάννη, ώστε να δεχθεί τους εκπροσώπους της Εθνικής Εταιρείας και να διαπραγματευθεί μαζί τους.
Τι συμφωνήθηκε
Έπεται το απόσπασμα της “Έκθεσης” (σελ. 53-57) που μας παρέχει όλες τις πληροφορίες για το τι διαμείφθηκε ανάμεσα στον εκπρόσωπο της Εταιρείας και στον πρωθυπουργό, στη συνάντησή τους της 6ης Μαρτίου 1897. Σύμφωνα με αυτήν, ο πρωθυπουργός δέχθηκε να παρασχεθούν στην Εταιρία 1.000.000 φυσίγγια τυφεκίων από τις στρατιωτικές αποθήκες της πρωτεύουσας και 500.000 από τις αποθήκες της Λάρισας. Δηλώνοντας ο πρωθυπουργός ότι δεν θα κηρύξει πόλεμο κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά θα τον αποδεχθεί εάν αυτή το πράξει. Ο εκπρόσωπος της Εταιρείας ζητάει δύο εν ενεργεία αξιωματικούς ως διοικητές των ανταρτικών σωμάτων που θα εξορμήσουν πρώτα, πριν από τον τακτικό στρατό. Η κυβέρνηση στέλνει δύο υπολοχαγούς, εκ των οποίων ο ένας μόνο μάχιμος, του πεζικού (Α. Μυλωνάς), και ο άλλος (Γ. Καψαλόπουλος) του οικονομικού! Αμφότεροι του στενού περιβάλλοντος του διαδόχου Κωνσταντίνου.
Κάτι ακόμη, πριν κλείσω αυτό το σημείωμα. Μέλη των ίδιων στρατιωτικών οικογενειών, οι διαβόητοι Μητσάκοι, μετέχουν ηγετικά τόσο στην Εθνική Εταιρεία που προκάλεσε την καταστροφή του '97 όσο και στον ομοϊδεάτη ΙΔΕΑ (βλ. δίκη αεροπόρων), ο οποίος προετοίμασε την Απριλιανή χούντα και έφερε την καταστροφή της Κύπρου.
