Του Χριστόφορου Βερναρδάκη*
Α. Ένας συνδυασμός παραγόντων της σημερινής πολιτικής συγκυρίας εντείνει την ήττα του παλιού πολιτικού συστήματος, δημιουργεί νέες ευκαιρίες προγραμματικών συγκλίσεων και ανακατατάξεων και διευκολύνει την ανάδυση νέων πολιτικών στρατηγικών.
Με τη νεοφιλελεύθερη, δεξιά έως και ακροδεξιά μετατόπιση των κομμάτων του παλιού δικομματισμού δημιουργείται πολιτικό κενό στον χώρο του παραδοσιακού δημοκρατικού Κέντρου και της ιστορικής σοσιαλδημοκρατικής οικογένειας. Το κενό αυτό ενισχύεται από τις ταξικές και οικονομικές αναδιαρθρώσεις που έχει επισωρεύσει η μνημονιακή περίοδος, τόσο στα λαϊκά όσο και στα μεσαία στρώματα.
Επισημαίνουμε τους παρακάτω όρους - συνθήκες της παρούσας περιόδου:
- Η χώρα βγαίνοντας από τα Μνημόνια δίνει στην κυβέρνηση μεγαλύτερη ευχέρεια άσκησης πολιτικών στην κατεύθυνση της παραγωγικής ανασυγκρότησης και της διεύρυνσης της παραγωγικής βάσης. Αυτό συνιστά αναγκαία συνθήκη ανάκτησης του απολεσθέντος τμήματος του ΑΕΠ και συνεπώς ανάκτησης μεγαλύτερου βαθμού εθνικής κυριαρχίας.
- Η συμφωνία των Πρεσπών λειτουργεί ενισχυτικά προς την ίδια κατεύθυνση, αντιμετωπίζει αποτελεσματικά το ασταθές βαλκανικό περιβάλλον και παράλληλα λειτουργεί ως μοντέλο γενικής κατεύθυνσης άσκησης της εξωτερικής πολιτικής. Αλλά και στο εσωτερικό της χώρας μεγεθύνει το εύρος του χώρου άσκησης προοδευτικών πολιτικών.
- Ένας επιπλέον όρος που καθορίζει την πολιτική συγκυρία, ευνοεί την αναδιάρθρωση του πολιτικού συστήματος και ενισχύει την προσπάθεια συγκρότησης ενός νέου προοδευτικού πόλου είναι η επιρροή του εκλογικού συστήματος στη διάταξη των πολιτικών δυνάμεων και των κομμάτων. Η καθιέρωση της απλής αναλογικής, με την οποία θα διενεργηθούν οι (μεθ)επόμενες εκλογές, θα διευκολύνει τη συνεργασία όμορων πολιτικών χώρων, θα δημιουργήσει κουλτούρα συναίνεσης και προγραμματικών συγκλίσεων.
Β. Ο ΣΥΡΙΖΑ, έχοντας σταθεροποιήσει κυρίαρχο ρόλο στο δημοκρατικό τόξο του κομματικού συστήματος, οφείλει ως «φωτισμένος ηγεμόνας» να αναμετρηθεί με τις διαμορφωνόμενες νέες συνθήκες και προκλήσεις. Είναι φανερό ότι ένα νέο πολιτικό σκηνικό σφυρηλατείται, το οποίο έχει δύο πόλους και πολλές εσωτερικές εκφράσεις σε κάθε έναν ξεχωριστά.
Ο ένας πόλος είναι οι δυνάμεις της νεοσυντηρητικής οπισθοδρόμησης του «Ancien Régime». Ήδη το παλαιό πολιτικό σύστημα επιχειρεί να συσπειρώσει τις δυνάμεις του «αστισμού» και των υπολειμμάτων του άλλοτε κραταιού δικομματισμού σε αντιδραστική κατεύθυνση, ενισχυόμενο από την τάση ανόδου των ακροδεξιών μορφωμάτων σε όλη την Ευρώπη.
Στο θέμα της Συμφωνίας των Πρεσπών αναδεικνύεται όλος ο κυνισμός του. Ο πόλος αυτός επιδιώκει την παλινόρθωση του παλιού συστήματος της κλεπτοκρατίας, της διάλυσης του κοινωνικού κράτους και της αναίρεσης των όσων πέτυχε η αριστερή διακυβέρνηση, της οικονομικής μιζέριας και των «επενδύσεων» ευκαιρίας, της υιοθέτησης ακροδεξιών αναφορών ρατσισμού, ξενοφοβίας, θρησκοληψίας και εθνικισμού και του περιορισμού των πολιτικών ελευθεριών και δικαιωμάτων.
Ο άλλος πόλος είναι αυτός της προοδευτικής δημοκρατικής παράταξης. Είναι το οιονεί κοινωνικό και πολιτικό μέτωπο που αντιτίθεται στον εθνικισμό και την Ακροδεξιά, τον νεοφιλελευθερισμό και τη συρρίκνωση των δικαιωμάτων. Στον πόλο αυτόν κεντρικό ρόλο και ευθύνη έχει ο ΣΥΡΙΖΑ, αλλά συσπειρώνονται δυνάμεις και συλλογικότητες της ριζοσπαστικής Αριστεράς, των Οικολόγων - Πράσινων, δυνάμεις της αριστερής ή μη σοσιαλδημοκρατίας και του πάλαι ποτέ «εκσυγχρονιστικού» χώρου που αντιδρούν στη συμπόρευση του ΚΙΝ.ΑΛΛ. με τη δεξιά και τον εθνικισμό.
Απευθύνεται επίσης σε άλλες κοινωνικοπολιτικές ομάδες που υπερασπίζονται δικαιώματα ή ανήκουν στον ευρύ φιλελεύθερο χώρο και δεν ανέχονται την ακροδεξιά μετάλλαξη της Ν.Δ.
Η συγκρότηση και μορφοποίηση αυτού του πολιτικού «αστερισμού» γίνεται ήδη από το 2012 και μετά με διεύρυνση του κοινωνικού ακροατηρίου και με όρους ριζοσπαστικοποίησης ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων. Σήμερα όμως βρίσκεται σε μια φάση ποιοτικής αναβάθμισης. Γιατί οι διακυβεύσεις της διακυβέρνησης γίνονται πολύ πιο έντονες σε αυτήν τη μεταμνημονιακή περίοδο επιστροφής στην «κανονικότητα».
Γ. Πρέπει στο σημείο αυτό να σταθούμε στην εμπειρία των προσπαθειών ανασύνθεσης των δυνάμεων της λεγόμενης Κεντροαριστεράς, κυρίως από το ΠΑΣΟΚ - ΚΙΝ.ΑΛΛ. και στους όρους της αποτυχίας και απαξίωσης του εγχειρήματος. Αιτίες της αποτυχίας αυτής, πέρα από τους προφανείς πολιτικούς λόγους, ήταν αφενός η έλλειψη κοινωνικής γείωσης του εγχειρήματος και αφετέρου η διαμόρφωση μιας ατζέντας που φιλοδοξούσε να λειτουργήσει ως «ανάχωμα» στην άνοδο και παγίωση του ΣΥΡΙΖΑ στο πολιτικό σκηνικό.
Αυτή η εργαλειοποίηση της «Κεντροαριστεράς» οδήγησε στην αποκάλυψη της ιδεολογικοπολιτικής κενότητας του όρου, στον εξόφθαλμο ετεροπροσδιορισμό και στην αδυναμία της να λειτουργήσει με κεντρική πολιτική στρατηγική και αυτόνομη πρόταση. Η «Κεντροαριστερά» των υπολειμμάτων του ΠΑΣΟΚ και των επιγόνων του ΚΙΝ.ΑΛΛ. δεν ήταν παρά μια κοινωνικοπολιτικά ανερμάτιστη επινόηση που εξαντλούνταν στο στόχο της «στρατηγικής ήττας» του ΣΥΡΙΖΑ.
Σήμερα ο στόχος αυτός έχει αποτύχει. Αυτός που οδηγείται σε συρρίκνωση και «στρατηγική ήττα» είναι το ΚΙΝ.ΑΛΛ. συμπαρασύροντας τους εμπνευστές της γραμμής αυτής στην πολιτική απαξίωση. Όμως, παραμένει μεγάλη ανάγκη η συμπόρευση και η ένταξη στον προοδευτικό πόλο όσων δυνάμεων εντάχθηκαν στο ΚΙΝ.ΑΛΛ. ευελπιστώντας σε μια προοδευτική και αντιδεξιά κατεύθυνση του κόμματος. Ο κόσμος αυτός πρέπει να είναι κατεξοχήν συνομιλητής του εγχειρήματος του προοδευτικού πόλου.
Δ. Στη συγκρότηση και μορφοποίηση του νέου προοδευτικού μπλοκ εξουσίας είναι κρίσιμης σημασίας ζήτημα να διευκρινίσουμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν χρειάζεται και δεν πρέπει να μετασχηματιστεί σε ένα κόμμα της «Κεντροαριστεράς». Πολύ περισσότερο σε ένα «κόμμα του κράτους». Είναι εντελώς εσφαλμένη μια αντίληψη που θεωρεί ότι όταν μιλάς και προωθείς έναν ευρύτερο πόλο προοδευτικών δυνάμεων, οφείλεις και να μετακινηθείς προς το «Κέντρο». Συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο.
Ο ρόλος του ΣΥΡΙΖΑ είναι να παραμείνει η «αριστερή ατμομηχανή» του νέου προοδευτικού πολιτικού και κοινωνικού μετώπου. Και για να επιτελέσει έναν τέτοιο ρόλο πρέπει να μάθει να σκέφτεται και να δρά ως συλλογικό υποκείμενο έχοντας την γκραμσιανή έννοια της ηγεμονίας εγχαραγμένη οργανικά στη σκέψη και τη δράση του. Η ηγεμονία αποτελεί κομβική συνθήκη όπου δοκιμάζεται η πολιτική αξιοπιστία του εγχειρήματος που έχουμε μπροστά μας.
Η διασφάλιση του ριζοσπαστικού χαρακτήρα του νέου προοδευτικού πόλου θα εξασφαλιστεί μέσω της επίτευξης της λειτουργίας του ΣΥΡΙΖΑ ως ηγεμονικού συνδέσμου των συμφερόντων των υποτελών τάξεων στο πρόγραμμα του νέου πόλου.
Αυτό σημαίνει στην πράξη ότι η ηγεμονία του ΣΥΡΙΖΑ στον υπό διαμόρφωση προοδευτικό πόλο θα βασίζεται κυρίως στη δημοκρατική διαδικασία, στη συναίνεση, στην πειθώ, στην επιστημονική - ρεαλιστική προσέγγιση της δυναμικής των πολιτικών συσχετισμών. Η ηγεμονία της Αριστεράς μέσα σε ένα μπλοκ κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων κρίνεται από το κατά πόσον διασφαλίζονται στο πρόγραμμα και στην εφαρμοσμένη διακυβέρνηση τα άμεσα και μακροπρόθεσμα λαϊκά συμφέροντα.
Όλα αυτά αποτελούν σήμερα αντικείμενο εκτενούς και παραγωγικού διαλόγου. Οφείλουμε και μέσω αυτής της μεθοδολογίας διαλόγου με όλες τις προοδευτικές δυνάμεις του τόπου να απελευθερώσουμε την ελληνική πολιτική ζωή, τον κοινοβουλευτισμό και τον δημόσιο λόγο από τις στρεβλώσεις της αργυρώνητης αριστείας, της ατάκας και της πολιτικής απαξίωσης που κρύβουν τη βαθιά έλλειψη επιχειρημάτων εκ μέρους της ιθύνουσας ελίτ.
* Ο Χ. Βερναρδάκης είναι υπουργός Επικρατείας
