Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
21.1°C25.3°C
3 BF 46%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.2°C24.2°C
2 BF 48%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
19 °C
18.8°C21.0°C
3 BF 64%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
22 °C
19.3°C21.8°C
2 BF 68%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
25 °C
24.5°C24.5°C
3 BF 40%
5+1 παράπλευρες ωφέλειες μιας καινοτόμου πρωτοβουλίας
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

5+1 παράπλευρες ωφέλειες μιας καινοτόμου πρωτοβουλίας

Του Μιχάλη Σπουρδαλάκη*

Η Επιτροπή Διαλόγου για τη Συνταγματική Αναθεώρηση συγκροτήθηκε με πρωτοβουλία του πρωθυπουργού. Σκοπός της ήταν η οργάνωση της διαβούλευσης ανάμεσα σε κοινωνικούς και επιστημονικούς φορείς εν όψει της προαναγγελθείσας αναθεώρησης, στην επέτειο της μεταπολίτευσης το 2016. Η καινοτομία της πρωτοβουλίας ήταν προφανής: Επιχειρούσε το προδιαδικαστικό άνοιγμα της διαβούλευσης στην κοινωνία, πριν δηλαδή από την έναρξη της τυπικής διαδικασίας εντός της Βουλής.

Ο πλουραλιστικός χαρακτήρας της συγκρότησης της επιτροπής (με εκπροσωπήσεις από τον χώρο των πανεπιστημίων, της Αυτοδιοίκησης και της κοινωνικής εκπροσώπησης) δεν ήρθε μόνο ως συνέχεια της πρωτοβουλίας ΣΥΡΙΖΑ το 2013 με τη σύσταση της «Επιτροπής Εργασίας για τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις στο κράτος, το πολιτικό σύστημα και το σύνταγμα» ή απλώς ως αποτέλεσμα της καταστατικής μεθοδολογίας του κυβερνώντος κόμματος, που θέτει την κοινωνική συμμετοχή -πάντα ανεξαρτήτως κομματικής προέλευσης- ως προϋπόθεση πολιτικών και θεσμικών πρωτοβουλιών, αλλά προέκυψε και ως έμπρακτη απόδειξη της επιμονής για τον θεσμικό εκδημοκρατισμό της χώρας. Εκδημοκρατισμός του οποίου η αναθεώρηση του συντάγματος αποτελεί ένα, αν και ίσως το σημαντικότερο, μέρος.

Η επιτροπή συγκέντρωσε και οργάνωσε τις απόψεις επιστημονικών και κοινωνικών φορέων και οργανώσεων καθώς και πολιτών, που είτε κατέθεσαν τις προτάσεις τους (www.syntagma-dialogos.gov.gr) είτε συμμετείχαν στις διά ζώσης συναντήσεις διαλόγου στην Αθήνα και σε πολλές πρωτεύουσες νομών και Περιφερειών είτε απάντησαν τα σχετικά ερωτηματολόγια ηλεκτρονικά.

Επρόκειτο για μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και κυρίως ωφέλιμη εμπειρία, από την οποία όσοι/ες συμμετείχαν μπορούσαν να αποκομίζουν πολλά χρήσιμα συμπεράσματα. Ας αναφερθούμε σε μερικά από αυτά:

1. Παρά τους πολύ περιορισμένους πόρους, η επιτροπή κατάφερε να αντιμετωπίσει τις ανάγκες της όχι μόνο με την αναγκαστικά λιτή διαχείριση, αλλά κυρίως γιατί, παρά τις συνήθεις προκαταλήψεις, κινητοποίησε πόρους ανιδιοτελούς προσφοράς από τον πανεπιστημιακό χώρο, από τον δημόσιο τομέα, από την Αυτοδιοίκηση, από τον χώρο της κοινωνικής οικονομίας αλλά και από την ιδιωτικό τομέα.

Το τελευταίο πραγματοποιήθηκε επειδή η πρωτοβουλία του Διαλόγου ίσως έπεισε ότι η συμμετοχή και προσφορά σε αυτή μόνο χρήσιμη και για την κοινωνία και για τη δημοκρατία θα απέβαινε.

2. Μια μεγάλη πρόκληση ήταν η έλλειψη κουλτούρας και φυσικά εμπειρίας διαβούλευσης. Για λόγους που δεν είναι της στιγμής, ο όποιος δημόσιος διάλογος συνήθως χαρακτηρίζεται από λογικές μηδενικού αθροίσματος, έλλειψη κουλτούρας δυναμικών συναινέσεων και συνθέσεων. Πρόκειται για φαινόμενα που υπονομεύουν διαδικασίες, κάνουν τα σχετικά εγχειρήματα αναποτελεσματικά και, από πολλές απόψεις, κοστοβόρα, οδηγώντας σε απαξίωση την συμμετοχή των πολιτών σε συλλογικά εγχειρήματα.

Ωστόσο διαπιστώθηκε ότι τα πράγματα μπορεί να είναι και διαφορετικά όταν:

α) Δεν καλείς να «τοποθετηθούν» φορείς και πολίτες γενικώς και αορίστως επί παντός του επιστητού, αλλά βάζεις πλαίσιο συγκεκριμένων αξόνων (εδώ τα πεδία, οι άξονες του διαλόγου ήταν συγκεκριμένα).

β) Οργανώνεις και προσέρχεσαι στον διάλογο για να ακούσεις και όχι να κάνεις ότι ακούς ή, ακόμη χειρότερο, ότι υπακούς σε αυτό που ακούς.

γ) Διατηρείς το δικαίωμα της διευκρίνισης ή και της διαφωνίας αναγνωρίζοντας ωστόσο ρητά και έμπρακτα ότι η αντίθετη ή η διαφορετική άποψη εμπεριέχει ή δύναται να προσφέρει έστω και κατ’ ελάχιστον κάτι θετικό.

δ) Δεν αποκλείεις απόψεις (η επιτροπή προέβαλε ακόμη και τις πολεμικές απόψεις που αντιμετώπισε).

ε) Δεν διστάζεις να προβάλεις και να μεταφέρεις απόψεις με τις οποίες διαφωνείς, ακόμη και όταν αυτές δεν είναι γνωστές στο συγκεκριμένο ακροατήριο.

στ) Αποδεικνύεις τη δημοκρατικότητά σου διαθέτοντας στους συμμετέχοντες πάντα χρόνο πολλαπλάσιο της δικής σου παρέμβασης. Αυτή η πρακτική της επιτροπής αποδείχθηκε παραγωγική και χρήσιμη καθώς μπορεί συχνά οι διαδικασίες διαβούλευσης να μην ήταν ιδιαίτερα μαζικές, αλλά δεν παρουσίασαν τις γνωστές παθογένειες. Αντίθετα χαρακτηρίστηκαν από σοβαρότητα (λ.χ. σπάνια πήρε κάποιος τον λόγο χωρίς να έχει γραπτό κείμενο ή ήταν εκτός θέματος).

3. Οι δράσεις της επιτροπής (συναντήσεις διαλόγου, ιστοσελίδα κ.ά.), εκτός από τα παραπάνω θετικά αποτελέσματα, φάνηκε να επιτελούν και έναν σημαντικό επιμορφωτικό στόχο. Επιμόρφωση που δεν αφορούσε μόνο τα τυπικά χαρακτηριστικά ζητήματα της αναθεωρητικής διαδικασίας, αλλά και την προβληματική θεμάτων που ρυθμίζει το σύνταγμα (δικαιώματα, κρατικές πολιτικές κ.ά.).

Ωστόσο θα πρέπει να πούμε ότι, παρ’ όλη την εστίαση των προτάσεων και ιδεών που ακούστηκαν, πολλές από αυτές δεν αποτελούν συνταγματική ύλη. Όμως, θα πρέπει να τονίσω ότι αυτές παραμένουν πολύ χρήσιμες για τον κοινό νομοθέτη. Κάτι που αποτελεί ακόμη μια παράπλευρη ωφέλεια της όλης διαδικασίας.

4. Η υποδοχή από φορείς και άτομα ήταν περίπου αναμενόμενη. Περιέργεια, αδιαφορία, κριτική (θεμιτή αλλά και αβάσιμη), πολεμική, ειρωνείες και υπερβολικά ψεύδη ήταν στην ημερήσια διάταξη. Κάποιες διαστάσεις όμως της αντιμετώπισης ήταν ιδιαίτερα απογοητευτικές καθώς αποκάλυψαν τις ακραία στενές σχέσεις φορέων και ατόμων που διαμορφώνουν καθοριστικά τον δημόσιο διάλογο της χώρας και κατά συνέπεια και τον πολιτικό μας πολιτισμό.

Αφήνοντας κατά μέρος την, πάντα με ελάχιστες εξαιρέσεις, αδιαφορία ή και εχθρότητα των ΜΜΕ, εκείνο που με εντυπωσίασε αρνητικά είναι η εξάρτηση κοινωνικών φορέων από το παλαιό πολιτικό κυρίως κατεστημένο και η νομιμοποιητική συνδρομή μεγάλου μέρους της σχετικής πανεπιστημιακής κοινότητας στην αδιαφορία ή και στην πολεμική.

Μάλιστα συχνά «εξέχοντα» μέλη αυτής της κοινότητας απέφευγαν την σοβαρή επιχειρηματολογία, κατέφευγαν σε ειρωνείες ή και χαρακτηρισμούς περί «συνταγματικού λαϊκισμού» ή τέλος κρύφτηκαν πίσω από μια στενή και ερμηνεία του Σ. 110. Ωστόσο, δεν κατάφεραν να πείσουν για το τι αρνητικό είχε μια προδιαδικαστική πρωτοβουλία ανάμεσα στο υποκείμενο της δημοκρατίας, τον λαό.

Η φοβία απέναντι στην όποια λαϊκή συμμετοχή φανέρωσε όχι μόνο την ουσία του παλαιού συστήματος δικομματικής διακυβέρνησης της χώρας, αλλά και στοιχεία αντιδημοκρατικών πρακτικών. Η στενή σχέση αυτών των κύκλων με την ηγεσία φορέων, που ο κοινωνικός τους ρόλος και η κοινωνική τους ευθύνη επέβαλε την συμμετοχή, οδήγησε στην απουσία λ.χ. των επίσημων τριτοβάθμιων εκπροσώπων των εργαζομένων και της Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής.

5. Το εμπάργκο, όμως, που εν μέρει επέβαλαν όσα αναφέρω στο παραπάνω σημείο έσπασε σε πολύ μεγάλο βαθμό από ενέργειες και πρωτοβουλίες δυνάμεων όλου του πολιτικού φάσματος. Δυνάμεις οι οποίες αδιαφόρησαν για τις πιέσεις, το όποιο πολιτικό «κόστος», την έλλειψη δημοσιότητας κ.ά.

Από τους νομάρχες που δεν ακολούθησαν τη «γραμμή» του κόμματος απ’ όπου προέρχονται, μέχρι τους επιστήμονες που δεν ακολούθησαν τον συρμό που επέβαλε μια περίεργη κρατικοκεντρική πλειονότητα «πανεπιστημιακών» και τους κινηματικούς φορείς που πέρασαν από την αδιαφορία στην ενεργό συμμετοχή το μήνυμα ήταν προφανές: Η επιθυμία για ουσιαστική συμμετοχή σε διαδικασίες διαβούλευσης, που δεν είναι προσχηματικές, είναι ισχυρότερη των πολιτικών προκαταλήψεων ή των κομματικών δεσμεύσεων και επιβολών.

Η Επιτροπή Διαλόγου για τη Συνταγματική Αναθεώρηση, χωρίς αμφιβολία, συνέβαλε θετικά, έστω και ελάχιστα, στην κουλτούρα διαβούλευσης, που δυστυχώς λείπει από τη δημοκρατία μας. Αντιμετωπίζοντας την πολεμική και την αδιαφορία που τη βοήθησαν να αποκτήσει κάποιες δεξιότητες. Δεξιότητες που δεν ήταν στον αρχικό σχεδιασμό, όπως άλλωστε δεν ήταν και το όλον των παράπλευρων ωφελειών, που ανέφερα πιο πάνω, αλλά προέκυψαν από τις παραλείψεις και τα λάθη της.

Αυτές κυρίως οι οργανωτικές και διαδικαστικές δεξιότητες θα αποδειχθούν ιδιαίτερα χρήσιμές και τους επόμενους μήνες, όταν η σημασία του σχετικού διαλόγου και αντιπαράθεσης θα βαραίνει όλο και περισσότερο.

* Ο Μιχάλης Σπουρδαλάκης είναι πρόεδρος της Επιτροπής Διαλόγου για τη Συνταγματική Αναθεώρηση

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL