Του Σταύρου Μαυρογένη*
* Ο πλανήτης βρίσκεται στο σημείο μηδέν. Η Ελλάδα πρέπει σήμερα να θέσει σοβαρές βάσεις πολιτικής στη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής, ώστε κανείς να μη βγει χαμένος και οι λιγνιτικές περιοχές, όπως η Δυτική Μακεδονία, να μη γίνουν το θύμα μιας βίαιης μετάβασης.
Η δημοσίευση της νέας έκθεσης του IPCC για την ανάγκη συγκράτησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας στους 1,5 βαθμούς Κελσίου δεν αφήνει πλέον κανένα περιθώριο αμφιβολίας και αδράνειας. Αν δεν θέλουμε ο πλανήτης μας να ξεπεράσει το όριο της μη επιστροφής, πρέπει να μειώσουμε στο μισό όλες τις παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου μέσα στα επόμενα 12 χρόνια και να τις μηδενίσουμε ως το 2050. Για να επιτευχθεί αυτό είναι μονόδρομος η πλήρης απανθρακοποίηση και η μετάβαση σε ένα μοντέλο καθαρής ενέργειας, τόσο για τον πλανήτη όσο και για την Ελλάδα. Ακόμα και η προσπάθεια συγκράτησης της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας στους 1,5οC θα φέρει καταστροφικές συνέπειες για το περιβάλλον και τον άνθρωπο.
Σύμφωνα με έγκυρες επιστημονικές δημοσιεύσεις, αν αυξηθεί η θερμοκρασία στους 1,5 βαθμούς στην περιοχή της Μεσογείου, οι δασικές εκτάσεις που θα καίγονται ετησίως θα αυξηθούν κατά 41% και στους 2 βαθμούς Κελσίου κατά 62%, οι ακραίοι καύσωνες που κανονικά εμφανίζονται μια φορά στα είκοσι χρόνια στον 1,5 βαθμό θα αυξηθούν κατά 173% και στους 2 βαθμούς κατά 478% και τέλος οι ραγδαίες βροχοπτώσεις στον 1,5 βαθμό κατά 10% και στους 2 βαθμούς κατά 21%. Η αλλαγή του ενεργειακού μας μοντέλου και της παραγωγικής βάσης της οικονομίας είναι λοιπόν επιτακτική. Η μετάβαση, ωστόσο, αυτή οφείλουμε να φροντίσουμε να είναι δίκαιη για τους άμεσα ή έμμεσα εξαρτώμενους από τις δραστηριότητες που θα πληγούν. Διαφορετικά θα είναι βίαιη και δεν θα ωφελήσει ούτε τις πληττόμενες περιοχές ούτε το περιβάλλον.
Άλλες χώρες, όπως η Γερμανία και η Γαλλία, τα έχουν ήδη καταφέρει εδώ και χρόνια. Το παράδειγμά τους μπορεί να αποτελέσει οδηγό και για την Ελλάδα. Τα μέτρα που έλαβαν αφορούσαν:
* τη σταδιακή μείωση του αριθμού των εργαζομένων μέσω συνταξιοδοτήσεων,
* προγράμματα εθελουσίας εξόδου και επανεκπαίδευση,
* περιβαλλοντική αποκατάσταση των εδαφών και των ορυχείων και αξιοποίησή τους στη συνέχεια ως χώρων βιομηχανικής κληρονομιάς, κέντρων καινοτομίας και έρευνας, αθλητικών δραστηριοτήτων, αλλά και πολυχώρων πολιτιστικών δράσεων.
Στην Ελλάδα, η διαδικασία μετάβασης σε ένα ενεργειακό μοντέλο χωρίς λιγνίτη ξεκίνησε πολύ αργά. Πρώτο το WWF Ελλάς έθεσε το ζήτημα της χρηματοδότησης της μετάβασης στη μεταλιγνιτική περίοδο με τα έσοδα από τα δικαιώματα διοξειδίου του άνθρακα (CO2), στην Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Περιβάλλοντος της Βουλής τον Νοέμβριο του 2015. Δυστυχώς η διεκδίκηση του 20% των εσόδων δημοπράτησης CO2 εκ μέρους των δημάρχων των 5 ενεργειακών δήμων της χώρας που συνέχισαν αυτή την προσπάθεια δεν εισακούστηκε από τον τότε Υπουργό Ενέργειας κ. Σκουρλέτη.
Η καταδίκη των λιγνιτικών περιοχών στη μονοκαλλιέργεια του λιγνίτη δεν είναι αναγκαστική. Μελέτη που καταθέσαμε το 2016 («Οδικός Χάρτης Μετάβασης στη Μεταλιγνιτική Περίοδο για την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας»), αποτελεί μέχρι σήμερα τη μοναδική ποσοτικοποιημένη και κοστολογημένη έκθεση, η οποία αναδεικνύει τις εναλλακτικές οικονομικές δραστηριότητες που μπορούν να αναπτυχθούν. Ειδικότερα, η επένδυση ενός ποσού της τάξης των 2,35 δισ. ευρώ, όσων περίπου απαιτούνται για την κατασκευή των νέων λιγνιτικών μονάδων της ΔΕΗ της Πτολεμαΐδας V και Μελίτης II, σε 12 εναλλακτικές δραστηριότητες, μπορεί να αποφέρει έσοδα στην τοπική κοινωνία άνω των 2,48 δισ. ευρώ και να δημιουργήσει 11.595 νέες θέσεις εργασίας.
Ο πλανήτης βρίσκεται στο σημείο μηδέν. Η Ελλάδα πρέπει σήμερα να θέσει σοβαρές βάσεις πολιτικής στη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής, ώστε κανείς να μη βγει χαμένος και οι λιγνιτικές περιοχές, όπως η Δυτική Μακεδονία, να μην γίνουν το θύμα μιας βίαιης μετάβασης. Η πρόταση για ίδρυση Εθνικού Ταμείου για τη Δίκαιη Μετάβαση από την ηγεσία του Υπουργείου Περιβάλλοντος είναι σίγουρα ένα θετικό βήμα.
Ευκαιρίες υπάρχουν. Στις διαπραγματεύσεις για τον νέο προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης η Ελλάδα οφείλει να ζητήσει την ένταξη της δίκαιης μετάβασης ως χρηματοδοτικού άξονα στο νέο ΕΣΠΑ. Οφείλει, επίσης, να διεκδικήσει περισσότερα κονδύλια από την Πολιτική Συνοχής και από τα διαρθρωτικά ταμεία. Λύσεις υπάρχουν, αρκεί να υπάρξει και η ανάλογη πολιτική βούληση. Θα εκμεταλλευτεί η ελληνική κυβέρνηση αυτό το παράθυρο ευκαιρίας που της ανοίγεται για να υλοποιήσει την υποχρέωσή της για μείωση των εκπομπών και κοινωνική προστασία των εργαζομένων ή θα εγκλωβιστεί στον αδιέξοδο δρόμο της λιγνιτικής εξάρτησης; Για πόσο ακόμα θα πατάει η Ελλάδα σε δύο βάρκες με αντίθετες κατευθύνσεις;
* Συνεργάτης ενεργειακής και κλιματικής πολιτικής, WWF Ελλάς
