Πρέπει όμως να επισημανθεί εδώ πως ο οικονομικός ρόλος των ορυκτών πόρων είναι αρκετά μεγαλύτερος αν ληφθεί υπόψη η συμβολή τους γενικά στη μεταποίηση που για ορισμένα υλικά φθάνει στο πιο τελικό στάδιο, όπως, για παράδειγμα, στα είδη από αλουμίνιο (μαγειρικά σκεύη κ.λπ.) αλλά και η συμμετοχή στην οικοδομική και κατασκευαστική δραστηριότητα. Αν συμφωνήσουμε σε αυτές τις παραδοχές, τότε η προστιθέμενη αξία είναι σημαντικότατη και το τελικό οικονομικό αποτέλεσμα είναι πολύ μεγαλύτερο από εκείνο που αναφέρεται μόνο για τα βασικά προϊόντα (μέταλλα κ.λπ.). Μια τέτοια προσέγγιση επιβάλλει άλλη, πολύ πιο προχωρημένη μελέτη και γι' αυτό εδώ θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε το συνολικότερο οικονομικό όφελος μόνο ενδεικτικά.
Η έμμεση συμβολή των ορυκτών πόρων
Η έμμεση συμβολή των ορυκτών πόρων (Ο.Π.) μπορεί να προκύψει αν, πέρα του κλάδου των ορυχείων, περιλάβουμε στους υπολογισμούς μας τους κλάδους 26, 27, 28 της μεταποίησης, που αφορούν αντίστοιχα την παραγωγή προϊόντων από μη μεταλλικά ορυκτά, την παραγωγή βασικών μετάλλων και στην κατασκευή μεταλλικών προϊόντων.
Απασχόληση
Ο κλάδος των ορυχείων έχει και αυτός τη συμβολή του στην απασχόληση, αν και μειούμενη. Η απασχόληση στα ορυχεία από 25.300 θέσεις εργασίας, δηλαδή το 0,78% του συνόλου το 1975, έπεσε στις 18.900 το 2002, δηλαδή στο 0,48% του συνόλου.
Για την περίοδο 1975-2002 υπολογίζεται ότι αυτή κινήθηκε στο 0,6 % κατά μέσο όρο της συνολικής απασχόλησης στη χώρα μας, λόγος που διαρκώς μειώνεται.
Αν όμως υπολογίσουμε ευρύτερα τη συμβολή στην απασχόληση των κλάδων του Μ.Μ. - Τομέα της Οικονομίας, (περιλαμβάνοντας δηλαδή και τους υποκλάδους της μεταποίησης 26,27,28) έχουμε κατά προσέγγιση την απασχόληση του συνόλου του Μεταλλευτικού - Μεταλλουργικού Τομέα (ΜΜΤ), η οποία με βάση τα στοιχεία των τελευταίων ετών -αρχές δεκαετίας 2000- κινείται γύρω στις 115.000 θέσεις, δηλαδή περί το 3%.
Εδώ μπορούμε να περιλάβουμε και μέρος της απασχόλησης στον κατασκευαστικό τομέα, όπου μετά το 1981, ο μέσος όρος αυτής της απασχόλησης στις κατασκευές ήταν περί το 7%.
Συμβολή στο ΑΕΠ
Αν για τον υπολογισμό της εξέλιξης της προστιθέμενης αξίας του μεταλλευτικού μεταλλουργικού κλάδου περιλάβουμε τη συμβολή των ορυχείων και την προστιθέμενη αξία στους προαναφερθέντες κλάδους 26, 27, 28 της μεταποίησης, τότε η συμβολή στο ΑΕΠ υπολογίζεται ότι έχει εξελιχτεί σε 2,06% το 1960, σε 3,45% το 1970, σε 3,7% το 1980, σε 2,81% το 1990 και σε 2,75 % το 2000.
Με βάση τους υπολογισμούς μας, η συμβολή του Μεταλλευτικού - Μεταλλουργικού Τομέα (ΜΜΤ) συνολικά στο ΑΕΠ κινείται για την συνολική περίοδο 1960-2002 να συμβάλλει κατά περίπου 3% στο ΑΕΠ.
Εδώ μπορεί να περιληφθεί και μέρος τουλάχιστον του ΑΕΠ του κατασκευαστικού τομέα, που με βάση τα στοιχεία της ΕΣΥΕ (σήμερα ΕΛΣΤΑΤ) συμμετέχει στο ΑΕΠ διαχρονικά σε ένα ποσοστό πάνω από το 8%. Θεωρούμε ότι είναι γενικά αποδεκτό πως ο Μεταλλευτικός - Μεταλλουργικός Τομέας τροφοδοτεί σε μεγάλο βαθμό και τον κατασκευαστικό τομέα -με μεγάλη γκάμα προϊόντων,
Η συντριπτική πλειοψηφία των υλών που χρησιμοποιούνται στις κατασκευές αφορούν τους υπό εξέταση κλάδους (π.χ. τσιμέντα, άμμος, σίδηρος, αδρανή υλικά, αλουμίνια, γύψος, μάρμαρα, τούβλα κ.λπ.)
Εξαγωγές της χώρας
Αν και τα τελευταία χρόνια έχουμε μία γενικότερη επιδείνωση στις συνολικές εξαγωγές, ο Μεταλλευτικός - Μεταλλουργικός Τομέας συμβάλλει σημαντικά σε αυτές. Βεβαίως και εδώ είχαμε επιδείνωση για ορισμένα υλικά. Για παράδειγμα, μεταξύ 2005 και 2009 οι εξαγωγές αργίλων έπεσαν από 3.245 τον σε 384 τόνους, και βωξιτών από 1.576.000 τόνους σε 1.220.000 τόνους.
Όμως, σε αντίθεση με τη συρρίκνωση της εγχώριας αγοράς, κυρίως στα κατ' εξοχήν δομικά προϊόντα (αδρανή, τσιμέντα, κεραμικά κ.λπ.) δυνάμωσαν οι εξαγωγές των προϊόντων που διοχετεύονται στη διεθνή αγορά (βιομηχανικά ορυκτά, αλουμίνιο, νικέλιο κ.λπ.).
Βεβαίως, οι ενδείξεις για αποθέρμανση της οικονομίας της Κίνας και των ΗΠΑ οπωσδήποτε θα επηρεάσουν αρνητικά τα επόμενα χρόνια τον δείκτη αυτό.
Οι επενδύσεις
Δεν θα εμβαθύνουμε στο θέμα των επενδύσεων του ΜΜΤ, όμως είναι ευνόητο ότι και αυτές έχουν τη δική τους συμβολή στις συνολικές επενδύσεις της χώρας μας.
Γενικότερα σχόλια
Βεβαίως, είναι γνωστό και όλοι άλλωστε αναγνωρίζουν την πορεία αποβιομηχάνισης της χώρας τις τελευταίες δεκαετίες, που εκδηλώνεται και με τη μείωση της μεταλλευτικής-μεταλουργικής δραστηριότητας.
Ενδεικτικά, αναφέρουμε ότι την περίοδο 2008-2011 ο δείκτης βιομηχανικής παραγωγής έπεσε από 100 σε 80 και ειδικά στον κλάδο ορυχείων λατομείων από 92,4 σε 76,7.
Η παραγωγή βωξίτη μεταξύ 2004 και 2009 έπεσε από 2.450 χιλ. τόνους σε 1.957 χιλ. τόνους και η απασχόληση στη μεταποίηση μεταξύ 2010 και Α τρίμηνο 2013 έπεσε από 482.000 εργαζόμενους σε 339.000.
Όμως η βιομηχανία και ειδικά ο συγκεκριμένος τομέας (ΜΜΤ) έχουν να δώσουν ακόμη αρκετά στην οικονομία και την κοινωνία, έχουν να παίξουν σημαντικό ρόλο και στις επόμενες δεκαετίες.
Όπως αναφέρει ο Ηλίας Ιωακείμογλου, αν και η συμμετοχή της βιομηχανίας στο συνολικό προϊόν μειώνεται και εκ πρώτης όψεως, οι εξελίξεις καθιστούν μικρότερη τη σημασία της βιομηχανίας, «εν τούτοις, κατά τις επόμενες δεκαετίες, η βιομηχανία θα διατηρήσει τον κρίσιμο ρόλο της και αυτό θα συμβεί για δύο λόγους: Πρώτον, διότι στο πλαίσιο του νέου παραγωγικού προτύπου που αναδύεται, η μεταποιητική βιομηχανία, ως προνομιακός χώρος αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας, αναλαμβάνει τον κρίσιμο ρόλο να παράγει κεφαλαιουχικά αγαθά των οποίων οι τιμές μειώνονται (ή έστω αυξάνονται με μικρότερους ρυθμούς από ό,τι τιμές των άλλων αγαθών και υπηρεσιών). Δεύτερον, διότι η μεταποίηση παραμένει ο 'εκπρόσωπος' κάθε εθνικής οικονομίας στον διεθνή ανταγωνισμό».
- Ο ΜΜΤ αφορά παραγωγικές δραστηριότητες της βαριάς βιομηχανίας, αλλά όχι μόνο. Αφορά σε σημαντικό βαθμό και την ελαφρά βιομηχανία. Επειδή μάλιστα όλοι συμφωνούν ότι η ελαφρά βιομηχανία μπορεί πάντοτε να παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη, πρέπει να ενθαρρύνεται με δέσμη μέτρων (χρηματοδοτικών, φορολογικών κ.λπ.). Όπως αναπτύχθηκε στα προηγούμενα κεφάλαια, η συντριπτική πλειονότητα των επιχειρήσεων αδρανών υλικών και μαρμάρων είναι μικρομεσαίες επιχειρήσεις.
Ο ΜΜΤ παίζει και μπορεί να παίξει και στο μέλλον σημαντικότατο ρόλο στο ΑΕΠ, στις εξαγωγές, στην εγχώρια κατανάλωση στις επενδύσεις αλλά και στην απασχόληση.
* Συνειδητά χρησιμοποιούμε τον όρο "ορυκτοί πόροι" και όχι "ορυκτό πλούτο" γιατί:
Όπως ανέφεραν σε συνέδριο του ΤΕΕ οι Γ. Κατσάνης, Δ. Ρεμούνδος, Χρ.Αδαμόπουλος Οικονομολόγοι και ο Γ. Κανελλόπουλος Μηχ. Μεταλλείων:
«Ο όρος 'ορυκτός πλούτος' δεν είναι πετυχημένος από την άποψη της εννοιολογικής ακριβολογίας.
Η λέξη 'πλούτος' στην ελληνική γλώσσα αλλά και στις ξένες γλώσσες δίνει την έννοια ενός συνόλου αγαθών υπαρκτών. Αν το σύνολο αυτών των αγαθών υπάρχει στο παρόν, δεν είναι 'πλούτος'. Ακόμη περισσότερο αν ανάγεται στο αβέβαιο μέλλον μ' έναν μικρό ή μεγάλο συντελεστή αβεβαιότητας. Αν θέλουμε να ακριβολογήσουμε 'ορυκτό πλούτο' αποτελούν τα εξορυγμένα στην άμεση διάθεσή μας κατά το παρόν ορυκτά...»
** Αρβανιτίδης κ.ά. 2011, "Ελληνικός ορυκτός πλούτος. Νέες αναπτυξιακές δυνατότητες για βιώσιμες και παραγωγικές επενδύσεις"
*** Σπάνιες γαίες είναι μία ομάδα 17 μεταλλικών στοιχείων με παρόμοιες χημικές ιδιότητες και ασυνήθιστες ονομασίες, όπως λανθάνιο, πρασεοδύμιο και προμήθειο. Αυτό που τα καθιστά περιζήτητα είναι η μοναδική χρησιμότητά τους σε εφαρμογές και προϊόντα υψηλής τεχνολογίας, κινητά τηλέφωνα, φορητούς υπολογιστές κλπ.
