Του Κώστα Σταμάτη*
- Οι κεντρώοι πολιτικοί σχηματισμοί -τουλάχιστον στη χώρα μας- συνανήκουν πλέον σε μια ευρύχωρη επικράτεια «πληθυντικής Δεξιάς». Εκπέμπουν μένος μονομερώς εναντίον της κυβερνώσας Αριστεράς. [...] Θεμελιώδης αιτία είναι η καίρια κρίση ταυτότητας και βασικών αξιολογικών δεσμεύσεων, την οποία διέρχεται ο κεντρώος χώρος, ολοένα εντονότερα μετά το 1990.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 2010, αν όχι και νωρίτερα, έχει εμπεδωθεί στην Ελλάδα μια γοργή και ουσιώδης μεταλλαγή στο χώρο του Κέντρου και της Κεντροαριστεράς. Αυτή εξωτερικεύεται ως ουσιαστική εγκατάλειψη κάθε αντι-δεξιάς πολιτικής γραμμής και συνάμα ως προσχώρηση της μέγιστης μερίδας του χώρου αυτού σε εχθροπάθεια απέναντι σε κάθε τι το αριστερό, τόσο πολιτικά όσο και σε επίπεδο ιδεών. Γιατί άραγε;
Αιτίες της μετάλλαξης του «Κέντρου» διεθνώς
Σε ελληνικό επίπεδο το φαινόμενο αυτό εν σπέρματι υπάρχει ήδη στην περίοδο διακυβέρνησης Σημίτη με το «εκσυγχρονιστικό» πρόσημο. Δεν είναι τυχαία η υποστήριξη του πρώην πρωθυπουργού στην προοπτική να ηττηθεί ο ΣΥΡΙΖΑ και να ανακαταλάβει την εξουσία η Νέα Δημοκρατία.
Ωστόσο, η παραπάνω τάση δεν είναι τυπικά ελληνική. Εκδηλώνεται σε διεθνές επίπεδο, ως ένταξη της σοσιαλδημοκρατικής πολιτικής στη στρατηγική της νεοφιλελεύθερης συναίνεσης, πλήρως καθυποταγμένη στις απαιτήσεις του σύγχρονου, αρπακτικού και δομικά κρισιογόνου καπιταλισμού. Γενικώς, όποιος πολιτικός χώρος ενστερνίζεται την άτυπη δικτατορία των «αγορών» επί των αληθινών αναγκών των κοινωνιών είναι ευεπίφορος σε ιδεολογική μισαλλοδοξία και συνάμα πολιτικό αυταρχισμό απέναντι στους αντιτιθέμενους, κατ’ εξοχήν την Αριστερά.
Το 2015 συνέβη κάτι πρωτοφανές όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε ολόκληρη την Ευρώπη. Με την ψήφο του ελληνικού λαού σχηματίσθηκε για πρώτη φορά Κυβέρνηση με κορμό την ανανεωτική ριζοσπαστική Αριστερά. Έκτοτε, η μεταμόρφωση του πολιτικού Κέντρου και της Κεντροαριστεράς προσέλαβε χαρακτηριστικά συστηματικής πολιτικής ακρότητας, κατευθυνόμενης μονομερώς εναντίον της Αριστεράς. Αυτό αποδίδει ό,τι αποκαλείται σήμερα, κάπως δημοσιογραφικά αλλά εύστοχα, «ακραίο Κέντρο».
Παρ’ όλα αυτά, η παγκόσμια κρίση του 2008, μαζί με την απίστευτη γιγάντωση της ανισοκατανομής του πλούτου υπέρ μιας ολοένα πιο ευάριθμης μερίδας της διεθνοποιημένης μεγαλοαστικής τάξης, επέφερε έκρηξη φτώχειας και κοινωνικής οδύνης σχεδόν για ολόκληρη την υπόλοιπη ανθρωπότητα. Μεγάλα τμήματα των «μεσαίων» κοινωνικών στρωμάτων, που μέχρι τότε τελούσαν σε κατάσταση σχετικής ευημερίας, είδαν το βιοτικό τους επίπεδο να βυθίζεται απότομα, βιώνοντας κι εκείνα -όπως και η υπόλοιπη κοινωνία- μια καθολική διάψευση προσδοκιών.
Αυτή είναι μία από τις μείζονες διαφορές του νεοφιλελεύθερου, αποχαλινωμένου χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού της εποχής μας σε σύγκριση με τον κατά βάση παραγωγικό καπιταλισμό του 20ού αιώνα. Δηλαδή ο πρώτος καμία θετική προσδοκία δεν υπόσχεται για το 99% της ανθρωπότητας, το οποίο καλείται με κυνισμό να αρκεστεί μόλις στο μισό του παραγόμενου πλούτου παγκοσμίως. Το «κοινωνικό ζήτημα» επανεμφανίζεται έτσι δραματικά, παρότι οι κυρίαρχες ελίτ το εξορκίζουν με πρόσχημα ότι «δεν υπάρχει εναλλακτική».
Τα τελευταία χρόνια, πάντως, η εναπομείνασα σοσιαλδημοκρατία διεθνώς δείχνει να αντιλαμβάνεται πως ο αδηφάγος νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός συμπαρασύρει και την ίδια στο πολιτικό περιθώριο και μάλιστα υπέρ του ακροδεξιού και ξενοφοβικού εθνο-λαϊκισμού. Ιδίως στο Ευρωπαϊκό κόμμα Δημοκρατών Σοσιαλιστών παρατηρείται μια ενδιαφέρουσα μετατόπιση ως προς την επαναφορά της πολιτικής στις συνθήκες της απορρυθμισμένης, πλανητικής πολιτικής οικονομίας. Αυτό θα μπορούσε ενδεχομένως να ανοίξει προοπτική για συστράτευση δημοκρατικών και σοσιαλιστικών δυνάμεων, με την ελπίδα για κάποια πολιτική ανάταξη των πραγμάτων.
Το εγχώριο πολιτικό «Κέντρο»
Ωστόσο, τι από όλα τα παραπάνω αντιλαμβάνονται άραγε εν Ελλάδι οι -ούτως ή άλλως βαθιά κλονισμένες εκλογικά- πολιτικές εκπροσωπήσεις Κέντρου και Κεντροαριστεράς; Περίπου τίποτε. Δίχως την παραμικρή προδιάθεση για αυτοκριτική κατανόηση της διαδρομής τους, η οποία στο εξωτερικό σηματοδοτείται αρνητικά με τον όρο pasokisation. Πλην ελάχιστων ανθρώπων στους κόλπους τους, ευτυχώς, οι οποίοι όμως σύντομα στοχοποιούνται βάναυσα από το κυρίαρχο συγκρότημα του πολιτικού και μιντιακού κατεστημένου, προκειμένου να καταστούν αποσυνάγωγοι.
Οι κεντρώοι πολιτικοί σχηματισμοί -τουλάχιστον στη χώρα μας- συνανήκουν πλέον σε μια ευρύχωρη επικράτεια «πληθυντικής Δεξιάς». Εκπέμπουν μένος μονομερώς εναντίον της κυβερνώσας Αριστεράς. Όχι διότι, εάν εκείνοι βρίσκονταν σε κυβερνητικό σχήμα, θα ήταν σε θέση να πετύχουν έστω και ελάχιστα από τα πεπραγμένα της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. Ούτε μόνον επειδή η πολιτική μετάλλαξη του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος αισθάνεται αφόρητη την αποκοπή της από τη νομή της εξουσίας, σε συνδυασμό μάλιστα με την κραυγαλέα μνησικακία κατά του ΣΥΡΙΖΑ για τη δριμεία πολιτική συρρίκνωση που έχουν υποστεί.
Υπάρχουν τουλάχιστον δύο ακόμη λόγοι για αυτή την πολιτική στάση. Θεμελιώδης αιτία είναι η καίρια κρίση ταυτότητας και βασικών αξιολογικών δεσμεύσεων, την οποία διέρχεται ο κεντρώος χώρος, ολοένα εντονότερα μετά το 1990. Συνεπώς, λειτουργεί εν πολλοίς ως συμπληρωματική δύναμη της Νέας Δημοκρατίας, η οποία, έχοντας απαρνηθεί κάθε έννοια κοινωνικού φιλελευθερισμού, εμφορείται σήμερα από ξεκάθαρα αντικοινωνική, νεοσυντηρητική και ολιγαρχική πολιτική ατζέντα.
Ένας ειδικότερος λόγος του φαινομένου σχετίζεται με την εκτεταμένη (και διεθνώς εγνωσμένη πια) διαφθορά και την άνομη διαπλοκή που βασίλευαν την ίδια περίοδο επί των κυβερνήσεων της Ν.Δ., του ΠΑΣΟΚ και της κυβέρνησης Σαμαρά. Εξ άλλου, μερικά από τα κορυφαία στελέχη αυτών των δύο (συγκλινόντων σήμερα) πολιτικών χώρων κινδυνεύουν προσεχώς να καταστούν υπόδικοι για κακουργηματικές πράξεις, τις οποίες φέρονται να έχουν διαπράξει ασκώντας κυβερνητική εξουσία. Οπότε είναι ευεξήγητη η από κοινού αγωνία των αντίστοιχων πολιτικών κομμάτων για τυχόν επώδυνη εξέλιξη της υπόθεσης αυτής στο εγγύς μέλλον.
Και ο απλός κόσμος της Κεντροαριστεράς;
Ένα τμήμα του διατηρεί αναμφίβολα μνήμες και ψήγματα από την προγραμματική κοινωνική έγνοια και τον προοδευτισμό του παλαιού ΠΑΣΟΚ. Εντούτοις, όπως οι πολιτικοί του εκπρόσωποι σήμερα, έτσι και μεγάλη μερίδα του κόσμου αυτού παρουσιάζουν πάνω-κάτω παρόμοια κρίση πολιτικού προσανατολισμού, με δεδηλωμένο πάντως μέτωπο κατά της Αριστεράς.
Σ’ αυτό συμβάλλει ασφαλώς και η ισχυρή συμβολική ψευδαίσθηση ότι τα πολιτικά σχήματα «κεντροαριστεράς» και «κεντροδεξιάς» θα μπορούσαν τάχα να αναστηλώσουν τη χαμένη σχετική ευημερία, χάρη στην οποία πολλοί συμπολίτες είχαν πετύχει να ανέλθουν κοινωνικά τις προηγούμενες δεκαετίες.
Αρκετοί αυτοπροσδιορίζονται ως κεντροαριστεροί, αλλά συνάμα μπορεί να δηλώνουν με ευκολία διατεθειμένοι να ψηφίσουν ευθέως Ν.Δ., παραβλέποντας τον όψιμο αντικομμουνισμό και την ακροδεξιά εξαλλοσύνη τύπου Γεωργιάδη και Βορίδη. Αυτοαποκαλούνται ευρωπαϊστές, αλλά ανέχονται την επιστροφή της ευρωπαϊκής ηπείρου στα σκοτεινά χρόνια της πρωταρχικής συσσώρευσης κεφαλαίου και του κοινωνικού δαρβινισμού του 19ου αιώνα.
Αυτοθεωρούνται φιλελεύθεροι και μετριοπαθείς, αλλά εξοβελίζουν με φανατισμό την Αριστερά και τους πολίτες της στη χορεία του «εχθρού» ή και του «μιάσματος». Αυτοσυστήνονται ως δημοκράτες, αλλά συνάμα ψιθυρίζουν «να τελειώνουμε με τη Μεταπολίτευση και τη δημοκρατία». Κατηγορούν περίπου ως εκτός νόμου μια κυβέρνηση που έχει κερδίσει δύο απανωτές εκλογικές αναμετρήσεις. Σαν να επρόκειτο για πραξικοπηματία επιβήτορα της εξουσίας «τους», η οποία φυσικά δεν μπορεί να μην τους ανήκει εσαεί!
Αξίζει πάντως να σταθεί κανείς ιδιαίτερα σε μια ομάδα του Κέντρου με απώτερη καταγωγή από την Αριστερά. Πολλοί από τα μέλη της εκφράζονται, ιδιωτικά ή και δημόσια, με τρόπο που υπερακοντίζει σε μίσος για κάθε τι το αριστερό. Εδώ λανθάνει μάλλον ο ακόλουθος κοινωνιο-ψυχολογικός μηχανισμός επιθετικής αντιστροφής.
Και μόνον η ιδέα να κυβερνήσει η ανανεωτική Αριστερά αναστατώνει τη δική τους ιδεολογική μεταστροφή υπέρ του εν πολλαίς αμαρτίαις πεσόντος πολιτικού, οικονομικού και μιντιακού κατεστημένου της χώρας. Αριστερά που ως κυβέρνηση πηγαίνει συνολικά πολύ καλύτερα από τους πολλαπλά φθαρμένους αντιπάλους της τους υπενθυμίζει εξ αντιδιαστολής κάτι βαρύ. Ότι δηλαδή εκείνοι/ες χρειάστηκε στο μεταξύ να αθετήσουν κάποια υπόσχεση της νιότης τους να δεσμευτούν για έναν καλύτερο κόσμο.
Τους θυμίζει ότι, ακόμη και αν σε προσωπικό επίπεδο παραμένουν έντιμοι άνθρωποι, ωστόσο πολιτικά έχουν συνταυτισθεί πια με κοινωνικούς χώρους και κόμματα όπου εκτρέφονται κανάγιες οικονομικοί παράγοντες και υπόδικοι πολιτικοί -από τα χέρια των οποίων, αλίμονο, έχει αφαιρεθεί η περιπόθητη πολιτική εξουσία.
Δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε τη συνειδησιακή κατάσταση κάποιου πρώην αριστερού, ο οποίος έφτασε να πει στον εαυτό του: «βαρέθηκα να είμαι μια ζωή με τους χαμένους της Ιστορίας, μια φορά ζούμε στο κάτω-κάτω». Και αίφνης ένα απρόσμενο μπουμ χαλάει τελείως την αμεριμνησία του, μια ανήκουστη πονηρία της Ιστορίας πέφτει επάνω του.
Οι «μια ζωή χαμένοι», όχι μόνον έλαχε να πάρουν το πηδάλιο της κυβέρνησης, με γνήσιες κοινοβουλευτικές εκλογές, αλλά, τρία χρόνια μετά, εισπράττουν κι από πάνω τα εύσημα των «εταίρων» σωρηδόν, επειδή η δική τους (αριστερή) κυβέρνηση είναι που ανέκοψε την οκταετή εφιαλτική περιδίνηση της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας. Αυτό πια με τίποτε δεν χωνεύεται από πολλά και διάφορα τμήματα του πολιτικού φάσματος της χώρας.
* Διδάσκει φιλοσοφία του δικαίου στη Νομική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
