Του Γεράσιμου Θεοδόση*
Γιατί διαβάζουμε; Μια πρώτη απάντηση στο ερώτημα θα ήταν: Η ενασχόληση με τη λογοτεχνία μάς προετοιμάζει για καταστάσεις που δεν είμαστε σε θέση να προβλέψουμε· η αντιμετώπισή τους όμως μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στη ζωή μας, αποβαίνοντας «μοιραία».
Δεν θα ήταν επομένως υπερβολή να πούμε ότι τα μυθιστορήματα, τα διηγήματα ή τα ποιήματα που έχουμε διαβάσει στη ζωή μας παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της μοίρας μας, αφού, ως γνωστόν, καθένας μας είναι πρωτομάστορας του πεπρωμένου του. Με άλλα λόγια, ο λογοτεχνικός λόγος μάς προσφέρει όλα τα πιθανά ενδεχόμενα των πράξεών μας, αποτρέποντάς μας έτσι από λάθη ή παγίδες, στις οποίες «αδιάβαστοι» ενδεχομένως να είχαμε πέσει.
Σε αντίθεση με την επιστήμη, στην οποία συνήθως ανατρέχουμε επιδιώκοντας την επίλυση συγκεκριμένου προβλήματός μας, δηλαδή «εκ των υστέρων», στη λογοτεχνία στρεφόμαστε «εκ των προτέρων», πριν δηλαδή δημιουργηθεί το πρόβλημα, αντλώντας από το ανεξάντλητο οπλοστάσιό της τα απαιτούμενα εφόδια στον πόλεμο που καθημερινά διεξάγουμε για την κατάκτηση του μέλλοντός μας.
Σωστά κάποιοι ισχυρίζονται ότι η λογοτεχνία μοιάζει με τον βελονισμό. Οι βελόνες, όπως και οι λέξεις, εάν τοποθετηθούν σωστά, και με τη σωστή δοσολογία, μπορούν να μας πονέσουν πρόσκαιρα, στο μέλλον όμως θα μας απαλλάξουν από τους πραγματικούς πόνους.
Εξάλλου η λυτρωτική λειτουργία της λογοτεχνίας πολλές φορές συνίσταται στο ότι μας βοηθά να κατανοήσουμε πως, ό,τι και να έχουμε σκεφθεί ή έχουμε κάνει, δεν ήμασταν «οι μόνοι». Ότι χιλιάδες άνθρωποι πριν από εμάς έχουν κάνει τα ίδια λάθη ή κατορθώματα και πολύ πιθανόν να τα έχουν απαθανατίσει καταγράφοντάς τα. Έτσι κάπου, κάποτε στον τεράστιο καθρέπτη της παγκόσμιας λογοτεχνίας θα πετύχουμε το είδωλό μας.
Πολλά είναι που συνηγορούν στο να υποστηρίξουμε ότι η τέχνη της ανάγνωσης είναι μια τέχνη μαγική και ως τέτοια ασκείται από τους λίγους, τους μυημένους. Για αυτό, εάν εξ απαλών ονύχων δεν ψάξουμε να βρούμε το δένδρο που παράγει τους γλυκούς καρπούς της, θα παραμείνουμε αποκλεισμένοι από την ευδαιμονία που η λογοτεχνία προσφέρει· πολύ δε χειρότερα, το μέλλον μας θα φαντάζει εχθρικό στα όποια κάτοπτρα της ύπαρξής μας.
* Ο Γεράσιμος Θεοδόσης είναι συγγραφέας - συνταγματολόγος
