Του Στέφανου Δημητρίου*
Η διάκριση Αριστεράς - Δεξιάς είναι επίμονη. Γι’ αυτό είναι επίμονη και η άρνησή της. Όσο επίμονη είναι η διάκριση, άλλο τόσο είναι και οι λόγοι που τη δικαιολογούν. Είναι επίμονο το φαινόμενο των άγριων κοινωνικών ανισοτήτων, της φτώχειας, της αδικίας, της εκμετάλλευσης, του ρατσισμού. Τέτοια φαινόμενα προσεγγίζονται από διαφορετικές σκοπιές. Μόνο αρνητικό δεν είναι. Είναι ουσιώδες γνώρισμα του πολιτικού και αξιακού πλουραλισμού και του συνακόλουθου πολιτικού ανταγωνισμού.
Ανεξάρτητα, όμως, από τη σκοπιά που κρίνονται, η πολιτική ευθύνη, απότοκη της πολιτικής ιδιότητας, που συνυφαίνεται με την πρωτοκαθεδρία του πολιτικού δικαιώματος, αλλά και η ηθική ευθύνη, χωρίς την οποία η προσωπική και πολιτική αξιοπρέπεια είναι κενές, οδηγούν σε κάποια στάση. Η απορριπτική, η καταφατική ή η αδιάφορη στάση επιφέρουν αντίστοιχη πολιτική, ιδεολογική διαφοροποίηση, που αποκρυσταλλώνεται σε αντίστοιχη τυπολογία.
Συχνά δεν αποφεύγονται απλουστεύσεις και αντιθέσεις που απέχουν πολύ από την πολιτική ορθοφροσύνη. Αυτό όμως αφορά την ποιότητα του δημόσιου λόγου και όχι την ουσία της διάκρισης που ενδιαφέρει. Άλλωστε η διάκριση Αριστεράς - Δεξιάς, όποιον πόλο της και αν επιλέξει κανείς, μαζί με τις εντός της διάκρισης λεπτότερες αποχρώσεις, είναι ουσιώδες στοιχείο πολιτικού ορθολογισμού, ακόμη και πολιτοφροσύνης, γιατί, χωρίς αυτή τη διάκριση, η πολιτική αυτεπίγνωση είναι ανέφικτη.
Η διάκριση είναι κρίσιμη, όχι μόνο για την ιδεολογική και πολιτική τοπολογία που ορίζει, αλλά και γιατί προϋποθέτει την ίδια την πολιτική ως το κατεξοχήν πεδίο της δημοκρατίας. Με άλλα λόγια, ακόμη και η διάκριση ανάμεσα σε πρόοδο και συντήρηση είναι ασαφέστατη χωρίς τη διάκριση Αριστεράς - Δεξιάς, διότι η πρόοδος και η συντήρηση είναι σχεσιακές έννοιες, είναι έννοιες που ορίζονται πάντοτε «σε σχέση με...».
Ας χρησιμοποιήσουμε ένα σκόπιμο παράδοξο: Είμαστε ανυποχώρητα υπέρ της διατήρησης των κοινωνικών δικαιωμάτων, της καταπολέμησης των κοινωνικών και έμφυλων ανισοτήτων, άρα υπέρ της διατήρησης των ίσων δικαιωμάτων, ατομικών, κοινωνικών, εργασιακών, τα οποία σαρώνει ο προνεωτερικός, ως προς το αξιακό του σύστημα, νεοφιλελευθερισμός.
Αυτό σημαίνει ότι όλα αυτά τα δικαιώματα, τις αρχές και τις αξίες, που ο νεοφιλελευθερισμός κατακρημνίζει, θέλουμε να τα συντηρήσουμε, για να μη χαθούν. Είμαστε συντηρητικοί λοιπόν; Μια αριστερή πολιτική μπορεί να είναι και «συντηρητική», με την έννοια ότι η αριστερή πολιτική, στην Ευρώπη, σήμερα, δεν μπορεί να εγκαταλείπεται σε ό,τι ο νεοφιλελευθερισμός χαρακτηρίζει «μεταρρύθμιση», που δεν είναι παρά επιστροφή στο προνεωτερικό, αντιδημοκρατικό ancienne regime.
Από την άλλη, η αναζήτηση μιας προοδευτικής μεταρρυθμιστικής πολιτικής, χωρίς την οποία η Ευρώπη κινδυνεύει από τη ρατσιστική Άκρα Δεξιά και η χώρα από την Άκρα Δεξιά και την ολιγαρχία των συμφερόντων, πρέπει να είναι στρατηγικός στόχος της Αριστεράς. Αυτό σημαίνει ότι πρόκειται για μεταρρυθμίσεις με δημοκρατική νομιμοποίηση, κοινωνική αποδοτικότητα και δικαιοσύνη, παραγωγική αποτελεσματικότητα.
Ο δημοκρατικός εκσυγχρονισμός της οικονομίας, της δημόσιας διοίκησης, των εργασιακών σχέσεων, της καταπολέμησης της διαφθοράς καθιστά αναγκαία τη διάκριση Αριστεράς - Δεξιάς. Χωρίς αυτήν, πώς θα αναρωτηθούμε και θα καταλήξουμε σχετικά με το πώς πρέπει να λειτουργεί το κράτος, ώστε να μπορεί να θέτει κανόνες διανομής που θα ορίζουν και θα ρυθμίζουν την επιδιωκτέα δίκαιη διανομή του κοινωνικού, εθνικού πλεονάσματος; Το να θέλει κάποιος δίκαιη διανομή τον τοποθετεί πιο κοντά στον έναν από τους δύο πόλους της διάκρισης.
Αυτή η τοποθέτηση τον φέρνει κοντά και στον έναν από τους δύο πόλους της διάκρισης ανάμεσα στην πρόοδο και τη συντήρηση. Χωρίς την πρώτη διάκριση, η δεύτερη θα αποσυντίθεται μέσα στην αοριστία της. Θα γίνει σύνθημα για διαφημιστική χρήση. Η διάκριση, όμως, Αριστεράς - Δεξιάς είναι και προϋπόθεση για ουσιαστικές πολιτικές επιλογές. Αυτό σημαίνει ότι το πεδίο της ηγεμονίας μετατοπίζεται στο πεδίο του δημόσιου λόγου.
Έτσι, η διάκριση Αριστεράς - Δεξιάς δεν πρέπει να λογίζεται ως αντίθεση. Είναι διάκριση, άρα επιτρέπει τη δημοκρατική, πλουραλιστική διαφοροποίηση και, συνεπώς, και την αναζήτηση συγκλίσεων, καθώς και την επίτευξη συναινέσεων. Ο δημοκρατικός εκσυγχρονισμός είναι στρατηγικής σημασίας σκοπός για την ανασυγκρότηση της χώρας και χωρεί ανέτως στην προοπτική του δημοκρατικού σοσιαλισμού.
Τέτοιοι στόχοι χρειάζονται μια πολιτική συμμαχιών στρατηγικού χαρακτήρα. Είναι πρόβλημα, για τη χώρα μας, που δεν υπάρχει μια φιλελεύθερη, δημοκρατική Κεντροδεξιά, ικανή να συνομιλεί, να αντιπαρατίθεται και να συγκλίνει -σε μείζονος σημασίας ζητήματα για τη χώρα- και με την Αριστερά, ώστε να επιτυγχάνεται η πιο ισορροπημένη λειτουργία του πολιτικού συστήματος και η θεσμική ανανέωση της δημοκρατίας.
Την απονομιμοποίηση του πολιτικού συστήματος, την πολιτική υποαντιπροσώπευση των ασθενέστερων στρωμάτων, που απορρέει από τις κοινωνικές ανισότητες, καθώς και την αποπολιτικοποίηση και ιδιωτικοποίηση της πολιτικής εκμεταλλεύεται η Άκρα Δεξιά.
Η διάκριση Αριστεράς - Δεξιάς, ακριβώς επειδή ως διάκριση επιτρέπει τη διαφοροποίηση, ενισχύει τον πολιτικό πλουραλισμό, τον σεβασμό των διαφοροποιήσεων σε ανθρώπινο επίπεδο, την ίση συμμετοχή στη δημόσια σφαίρα. Η δυνατότητα για εννοιολογικές και αξιακές διακρίσεις είναι προϋπόθεση της δυνατότητας ίσης αναγνώρισης, άρα και ίσου σεβασμού.
Το ζήτημα θα είναι πάντα ποιες έννοιες κυριαρχούν στον δημόσιο λόγο. Γι’ αυτό η πολιτική είναι το κατεξοχήν πεδίο της δημοκρατίας και η σχέση πολιτικής και κράτους το κατεξοχήν πεδίο της πολιτικής. Αυτό είναι το μείζον πολιτικό ζήτημα και η εν λόγω διάκριση είναι η μείζων πολιτική διακύβευση.
Το πρόβλημα της δημοκρατικής νομιμοποίησης επιτάσσει να επανέλθει στον δημόσιο λόγο η έννοια του γενικού συμφέροντος ως γνώμονας για την άσκηση πολιτικής και δημόσιας εξουσίας. Μια θεωρία δημοκρατίας, που θα προτάσσει ισόρροπα το γενικό συμφέρον με δικαιοκρατικές αρχές, καθώς και την αντιμετώπιση των κοινωνικών, ταξικών ανισοτήτων, είναι θεωρία πολιτικής νομιμοποίησης, αναγκαία για το πάσχον πολιτικό σύστημα.
Η κρίση της πολιτικής μετατρέπεται σε κρίση της δημοκρατίας. Μας απειλεί ο εξής κίνδυνος: Η κρίση έχει μεταβληθεί σε κρίση νομιμοποίησης της κυριαρχίας σε όλη την Ευρώπη. Οι αρχές πολιτικού φιλελευθερισμού είναι οι πρώτες που θα βληθούν. Ακολουθεί η δημοκρατική αρχή.
Πρέπει να σκεφτούμε τι σημαίνει άσκηση δημόσιας εξουσίας από την Αριστερά. Συνεπώς, είναι αναγκαία η αποτίμησή της, άρα και μια αντίστοιχη θεωρία δημοκρατίας, εφόσον για οποιαδήποτε πολιτική επιλογή προαπαιτείται μια πολιτική θεωρία. Αλλιώς η πολιτική εγκαταλείπεται στην τυχαιότητα και τον καιροσκοπισμό.
Η διάκριση Αριστεράς - Δεξιάς αντιστοιχεί σε μια πολιτική θεωρία που αναγνωρίζει ότι από το κενό που αφήνει η νομιμοποίηση της κυριαρχίας κάτι άλλο θα αναδυθεί.
Κατά τον Γκράμσι, στο μεταίχμιο γεννιούνται τα τέρατα. Αυτά ξέρουμε πώς επιλέγουν: κριτήριο είναι από ποια μεριά των κοινωνικών ανισοτήτων βρίσκεται κάποιος. Έτσι εντοπίζονται οι προς βρώσιν. Ξανά επιτακτικά επίκαιρη η κρίσιμη διάκριση.
* Ο Στέφανος Δημητρίου διδάσκει Πολιτική Φιλοσοφία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
