Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
21.7°C24.6°C
2 BF 54%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
18.0°C24.3°C
2 BF 53%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.2°C20.9°C
4 BF 66%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
21 °C
19.9°C20.8°C
3 BF 56%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
24 °C
23.4°C23.9°C
2 BF 35%
Η Έρευνα και Καινοτομία εισάγει το νέο παραγωγικό πρότυπο για μια δίκαιη ανάπτυξη
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Η Έρευνα και Καινοτομία εισάγει το νέο παραγωγικό πρότυπο για μια δίκαιη ανάπτυξη

ΤΩΝ ΓΙΩΡΓΟΥ ΧΟΥΡΔΑΚΗ* και ΑΛΕΞΑΝΔΟΥ ΣΕΛΙΜΗ**

Μιλάμε συχνά, δανειζόμενοι έναν όρο από τις Βιολογικές Επιστήμες, για το Οικοσύστημα Έρευνας και Καινοτομίας. Ο όρος αυτός υποδηλώνει την ύπαρξη πολλών εμπλεκόμενων μερών (Πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, επιχειρήσεις, κοινωνικοί φορείς) που διατηρούν μεταξύ τους πολύπλοκες δυναμικές σχέσεις, ενώ ταυτόχρονα αλληλεπιδρούν με το φυσικό τους περιβάλλον, δηλαδή την Κοινωνία και την Οικονομία.

Για να διατηρήσει το οικοσύστημα το δυναμισμό και την παραγωγικότητα του, όλα τα μέρη θα πρέπει να είναι υγιή και σε ισορροπία.

Στην Ελλάδα το οικοσύστημα Έρευνας και Καινοτομίας αντιμετωπίζει δυο μεγάλες προκλήσεις. Η πρώτη είναι η μονόπλευρη φυγή νέων επιστημόνων με υψηλά προσόντα στο εξωτερικό (Brain drain). Η υποτίμηση της εργασίας, η ανεργία, η έλλειψη προοπτικών σταδιοδρομίας, συνθήκες που έχουν οξυνθεί στα χρόνια της κρίσης, έχουν οδηγήσει σε δραματική αύξηση του φαινομένου αυτού, καθώς και του παράπλευρου φαινομένου της ετεροαπασχόλησης ή της απασχόλησης σε εργασίες χαμηλής εξειδίκευσης για ένα σημαντικό αριθμό επιστημόνων που παραμένουν στη χώρα (Βrain waste).

Σχήματα 1a,1β: Στοιχεία από Bloomberg για brain drain

Η δεύτερη πρόκληση αφορά στο γνωστό «Ελληνικό παράδοξο». Η Ελλάδα βρίσκεται ανάμεσα στις πρώτες 20 μεταξύ 186 χωρών του ΟΟΣΑ ως προς τις επιστημονικές επιδόσεις, αλλά υστερούσε έως σήμερα στους επιστημονικούς δείκτες επιδόσεων καινοτομίας.

Το χάσμα της Καινοτομίας ανακλάται στην κρίση ανταγωνιστικότητας που επικρατεί για δεκαετίες στη χώρα. Το πρόβλημα αυτό επιδεινώθηκε από την κυριαρχία ενός στρεβλού μοντέλου ανάπτυξης που χαρακτηριζόταν διαχρονικά από επιχειρηματικότητα μέσης ή χαμηλής έντασης γνώσης, με έντονα σημεία εσωστρέφειας, και η οποία σε αρκετές περίπτωσης στηριζόταν σε μια παρασιτική σχέση με το Δημόσιο. Ταυτόχρονα, οι μισθοί, ακόμα και σε περιπτώσεις επιστημόνων με υψηλά προσόντα, παρέμειναν χαμηλοί σε σύγκριση με τις υπόλοιπες χώρες του Δυτικού κόσμου.

Στο πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα δεν είναι ανταγωνιστική ούτε προς οικονομίες έντασης γνώσης ούτε προς οικονομίες χαμηλού μισθολογικού κόστους. Παίρνοντας ως αφετηρία την αδιαπραγμάτευτη απόφαση ότι περαιτέρω μείωση μισθών και επιδείνωση των εργασιακών σχέσεων δεν αποτελεί λύση, ούτε είναι αποδεκτή, ο στόχος είναι η διαμόρφωση ενός νέου παραγωγικού προτύπου για τη χώρα με βάση την ανάπτυξη Οικονομίας της Γνώσης. Ενός προτύπου με βασικούς πυλώνες την Έρευνα, την Τεχνολογική ανάπτυξη και την Καινοτομία, για τη δημιουργία βιώσιμης απασχόλησης, με σεβασμό στον άνθρωπο και στην κοινωνία, στο περιβάλλον και στον πολιτισμό.

Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα και υπό εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες, η Ελλάδα έχει εφαρμόσει έναν εντυπωσιακά μεγάλο αριθμό μεταρρυθμίσεων, χωρίς προηγούμενο σε εύρος, πετυχαίνοντας μεγάλα δημοσιονομικά πλεονάσματα και μειώνοντας το εμπορικό της έλλειμμα. Χάρη στις επιδόσεις αυτές και την προσεχή άρση της αυστηρής επιτροπείας, η Ελλάδα μπορεί να καταρτίσει το δικό της σχέδιο για να επαναφέρει τη χώρα σε αναπτυξιακή τροχιά με άξονα την Έρευνα και την Καινοτομία.

Οι πολιτικές παρεμβάσεις που σχεδιάζονται από τον Τομέα Έρευνας και Καινοτομίας του υπουργείου Παιδείας και υλοποιούνται από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ), αφορούν τρεις πόλους, με στόχευση τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα:

α) Ενίσχυση του Δυναμικού, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπινου δυναμικού, και των Υποδομών,

β) Ενίσχυση της Καινοτόμου επιχειρηματικότητας,

γ) Υλοποίηση εμβληματικών πρωτοβουλιών με ισχυρή κοινωνική απήχηση.

Στο επίκεντρο της προσπάθειας ανάκαμψης βρίσκεται το εξαιρετικό ανθρώπινο δυναμικό που διαθέτει η χώρα, κυρίως οι νέοι επιστήμονες και ερευνητές. Η πιο σημαντική παρέμβαση στον τομέα αυτό είναι η ίδρυση του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) τον Οκτώβριο του 2016, για τη στήριξη νέων επιστημόνων και της ελεύθερης έρευνας (blue sky research) στα ΑΕΙ και ερευνητικά κέντρα της χώρας με εμπροσθοβαρή κατανομή πρόσθετων πόρων ύψους 240 εκατ. ευρώ για την τριετία 2017-2019.

Το ΕΛΙΔΕΚ σε λιγότερο από δυο χρόνια από την ίδρυσή του και με την αρωγή της ΓΓΕΤ, προκήρυξε δράσεις ύψους 112 εκατ. ευρώ που προσέλκυσαν 7.012 προτάσεις. Χρηματοδοτεί 582 υποτροφίες για υποψήφιους διδάκτορες με πόρους άνω των 13 εκατ. ευρώ και 192 ερευνητικά έργα μεταδιδακτόρων συνολικού προϋπολογισμού 34 εκατ. ευρώ, ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη προκηρύξεις για ερευνητικά έργα συνολικού προϋπολογισμού 54 εκατ. ευρώ. Αποτελεί μια μορφή ανεξάρτητου θεσμού για την Έρευνα, αφού η δομή του είναι τέτοια που η ίδια η επιστημονική κοινότητα διαμορφώνει από τη βάση (bottom-up) το ερευνητικό τοπίο στη χώρα. Ο στόχος για το νέο ίδρυμα είναι να αποτελέσει όχι μόνο μια σημαντική πηγή χρηματοδότησης, αλλά κυρίως ένα νέο θεσμό που καλλιεργεί την ερευνητική κουλτούρα και αναμορφώνει το ακαδημαϊκό - ερευνητικό τοπίο της χώρας. Η πρόκληση για το ΕΛΙΔΕΚ είναι να οικοδομήσει όρους συνέπειας, συνέχειας και εμπιστοσύνης στη διεξαγωγή της Έρευνας στη χώρα.

Ο δεύτερος πόλος στοχεύει στη στήριξη των καινοτόμων επιχειρήσεων μέσω χρηματοδότησης, αλλά και μέσω θεσμικών παρεμβάσεων. Για το σκοπό αυτό, έχουν εξασφαλιστεί πόροι της τάξης του 1 δισ. ευρώ για δράσεις Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης, εκ των οποίων περισσότερα από 500 εκατ. ευρώ αφορούν δράσεις που έχουν ήδη προκηρυχτεί και υλοποιούνται. Οι Δράσεις αυτές περιλαμβάνουν την ενίσχυση ερευνητικών δραστηριοτήτων καινοτόμων επιχειρήσεων ή συνεργασιών τους με ερευνητικούς φορείς της Ελλάδας και του εξωτερικού. Είναι ενδεικτική η πρόσφατη ανακοίνωση από την Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης της ΓΓΕΤ για την επικείμενη κατανομή δημόσιων πόρων συνολικού ύψους 372 εκατ. ευρώ από το πρόγραμμα «Ερευνώ - Δημιουργώ - Καινοτομώ», που αφορά σε 685 ερευνητικά έργα, 1.209 συμμετοχές επιχειρήσεων (εκ των οποίων οι 255 είναι νέες) και στη στήριξη 4.400 νέων θέσεις εργασίας.

Επιπλέον, το 2016 και με πρωτοβουλία της Πολιτείας, ιδρύθηκε το Υπερταμείο Επιχειρηματικών Συμμετοχών EquiFund, με αρχικό κεφάλαιο 260 εκατ. ευρώ, το οποίο άρχισε ήδη να λειτουργεί για τη στήριξη αξιοποιήσιμων ερευνητικών αποτελεσμάτων. Το Υπερταμείο Συμμετοχών περιλαμβάνει διακριτό «Παράθυρο Καινοτομίας» για τη στήριξη νεοφυών επιχειρήσεων που προέρχονται από το ερευνητικό οικοσύστημα και δύο ταμεία για τη στήριξη της λειτουργίας καινοτόμων επιχειρήσεων σε πρώιμο στάδιο, αλλά και κατά τη μεγέθυνσή τους, αντίστοιχα. Επιπλέον, στόχος μας είναι αφενός η στήριξη και ενίσχυση του στελεχιακού δυναμικού Τμημάτων R&D εγχώριων επιχειρήσεων και αφετέρου η προσέλκυση στην Ελλάδα Τμημάτων R&D εταιρειών υψηλής έντασης γνώσης από το εξωτερικό προκειμένου να δημιουργηθούν πόλοι έλξης για ένα άλλο είδος επενδύσεων στη χώρα που θα βασίζεται στη Γνώση και την υψηλή Τεχνολογία.

Ο τρίτος πόλος αφορά στην ανάληψη Εμβληματικών Πρωτοβουλιών από την Πολιτεία σε θέματα με σαφές κοινωνικό αποτύπωμα σε αναδυόμενους επιστημονικούς τομείς που είναι τεχνολογικά ακόρεστοι και άρα έχουν σημαντική δυνατότητα δημιουργίας προστιθέμενης αξίας. Πέρα από τη σημασία της Έρευνας για το χτίσιμο της Οικονομίας της Γνώσης, η επιστημονική Έρευνα απαντά στα αιτήματα της Κοινωνίας με τρόπο άμεσο και ορατό. Παράδειγμα αποτελεί η διαμόρφωση Εμβληματικής Πρωτοβουλίας στον τομέα της Ιατρικής Ακριβείας, που θεωρείται η ιατρική του μέλλοντος. Σε πρώτη φάση, ήδη λειτουργεί το Εθνικό Δίκτυο για την Έρευνα και τις κλινικές εφαρμογές της για την πρόληψη και θεραπεία του καρκίνου με σύγχρονες προσεγγίσεις μοριακής Ιατρικής. Τα αναμενόμενα οφέλη θα είναι αποτελεσματικότερες θεραπείες και μείωση του κόστους περίθαλψης. Απώτερος στόχος είναι η Ιατρική Ακριβείας, σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας, να γίνει προσβάσιμη από όλους τους πολίτες στο πλαίσιο του Δημοσίου Συστήματος Υγείας. Σε επόμενη φάση, προβλέπεται και η επέκταση της δράσης του Δικτύου, ώστε να καλύπτει και τις νευροεκφυλιστικές και καρδιαγγειακές ασθένειες.

Μια άλλη Εμβληματική Πρωτοβουλία, σε συνεργασία με το ΥΠΑΑΤ, εστιάζει στην έρευνα και εφαρμογή καινοτόμων τεχνολογιών στην Αγροδιατροφή, ώστε να πιστοποιηθούν και να αναδειχθούν τα ιδιαίτερα εκείνα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ελληνικής αγροτικής παραγωγής που αναδεικνύουν και προσθέτουν σημαντική αξία στα ελληνικά αγροτικά προϊόντα.

Οι χρηματοδοτικές δυνατότητες και οι θεσμικές παρεμβάσεις που έχουν υλοποιηθεί έχουν αποφέρει ήδη τα πρώτα ορατά αποτελέσματα. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ), οι δαπάνες για Έρευνα & Ανάπτυξη-Ε&Α (R&D) στην Ελλάδα για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας ξεπέρασαν το 1% του ΑΕΠ και διαμορφώθηκαν, το 2016, στο 1,01% του ΑΕΠ, που αντιστοιχεί σε απόλυτους αριθμούς σε 1,75 δισ. ευρώ (από 1,48 δισ. ευρώ το 2014). Αν και το ποσοστό αυτό υπολείπεται του Ευρωπαϊκού μέσου όρου, είναι αξιοσημείωτο ότι αυτό πραγματοποιήθηκε μέσα σε συνθήκες βαθιάς οικονομικής κρίσης και, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, αναμένεται να αυξηθεί περαιτέρω τη διετία 2017-2018.

Σχήμα 2. [Πηγή: EKT (2018) «Βασικοί Δείκτες Έρευνας και Ανάπτυξης για δαπάνες και προσωπικό το 2016 στην Ελλάδα», Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης)]

Η ερευνητική πολιτική που έχει διαμορφωθεί και υλοποιείται προωθεί μία ολιστική, συγκροτημένη και συστηματική, βήμα προς βήμα προσέγγιση για τη διαμόρφωση ενός νέου παραγωγικού προτύπου ανάπτυξης προς όφελος της Κοινωνίας.

4η Βιομηχανική Επανάσταση

Η ερευνητική πολιτική που υλοποιείται και χαράσσεται συνεισφέρει στη διαμόρφωση των προϋποθέσεων για την έγκαιρη παρουσία της χώρας στο τοπίο που θα διαμορφώσει η λεγόμενη 4η Βιομηχανική Επανάσταση (4ΒΕ). Ο στόχος είναι η χώρα να συνδιαμορφώσει τις επερχόμενες εξελίξεις και όχι παθητικά να ακολουθήσει τις εξελίξεις στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Οι σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις, όχι μόνο στην προαγωγή της τεχνητής νοημοσύνης αλλά και σε άλλους τομείς - κλειδιά όπως η νανοτεχνολογία, η φωτονική, τα προηγμένα υλικά και η βιοτεχνολογία, οδηγούν σε νέες «επαναστατικές» προσεγγίσεις σε πολλά και ποικίλα επιστημονικά πεδία, όπως για παράδειγμα η γονιδιωματική ανάλυση και τα φάρμακα για εξατομικευμένη περίθαλψη, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και οι κβαντικοί υπολογιστές. Είναι ακριβώς η σύμπτυξη όλων αυτών των τεχνολογιών και η ισχυρή διασύνδεση τομέων που απορρέουν από τη φυσική, τη βιολογία και την πληροφορική που καθορίζουν την 4ΒΕ. Αναπόφευκτα, το τοπίο που αναδύεται με την 4ΒΕ εισάγει νέες προσεγγίσεις στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας και στους μηχανισμούς καπιταλιστικής συσσώρευσης. Κατά συνέπεια, η 4ΒΕ καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη σύγχρονη έκφραση της αντίθεσης κεφαλαίου-εργασίας και οι προκλήσεις που δημιουργούνται από τις τεχνολογικές εξελίξεις μπορεί να οδηγήσουν είτε σε σοβαρή ένταση των ανισοτήτων ή στην ισχυροποίηση της κοινωνικής χειραφέτησης και την άμβλυνση των ανισοτήτων. Αυτό το κομβικό δίλημμα θα κριθεί από τις κεντρικές πολιτικές επιλογές που θα γίνουν δεδομένου ότι η οικοδόμηση ενός μέλλοντος με δίκαιη ανάπτυξη για όλους οφείλει να είναι τελικά θέμα της πολιτικής και όχι της τεχνολογίας.

* Διευθυντής Γραφείου αναπλ. υπουργού Έρευνας και Καινοτομίας ΥΠΠΕΘ Κώστα Φωτάκη

** Ειδικός επιστημονικός συνεργάτης, Τομέας Έρευνας και Καινοτομίας, ΥΠΠΕΘ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL