Του Γιάννη Κιμπουρόπουλου
Πριν από δέκα χρόνια, στην κορύφωση της χρηματοπιστωτικής κρίσης στις ΗΠΑ και της διάχυσής της σε όλον τον κόσμο και κυρίως στην Ευρώπη, ακόμη και κορυφαίοι εκπρόσωποι της κυβερνώσας ελίτ της Δύσης τόλμησαν να αναρωτηθούν αν αυτό που ζούσαμε ήταν το τέλος του καπιταλισμού. Οι πιο μετριοπαθείς περιορίστηκαν στο ερώτημα αν επρόκειτο για το τέλος της νεοφιλελεύθερης απορρύθμισης και επιχείρησαν να εισηγηθούν περιορισμούς στην ελευθερία του κεφαλαίου. Συντηρητικοί αναλυτές, που αγρυπνούσαν με την αγωνία των δεικτών της αγοράς, ανακάλυψαν ξανά τον Μαρξ και αναζήτησαν στο «Κεφάλαιο» απαντήσεις στην υπαρξιακή τραγωδία του καπιταλισμού. Οι κεντρικές τράπεζες λάτρεψαν τον πληθωρισμό που μισούσαν και έριξαν άφθονο χρήμα από το ελικόπτερο. Ο όρος «Μεγάλη Ύφεση» έπαψε να χαρακτηρίζει αποκλειστικά το ιστορικό περιστατικό του Μεσοπολέμου και χρησιμοποιείται επίσημα πια για την τελευταία χρηματοπιστωτική κρίση.
Η ακραία καπιταλιστική διαταραχή πυροδότησε αξιοσημείωτες, αν και ασύμμετρες, κοινωνικές εκρήξεις. Ανέτρεψε κυβερνήσεις, οδήγησε στην παρακμή πολιτικά κόμματα που για δεκαετίες κατείχαν την πολιτική ηγεμονία και έφερε στο προσκήνιο νέα πολιτικά μορφώματα. Η ίδια διαταραχή επέδρασε καταλυτικά και σε μια αλυσίδα περιστατικών γεωπολιτικής αποσταθεροποίησης που κλόνισαν στρατιωτικοπολιτικές συμμαχίες, αναζωπύρωσαν ψυχροπολεμικές αντιπαλότητες, έβαλαν στην ημερήσια διάταξη την «αναδιάταξη συνόρων» και προκάλεσαν το μεγαλύτερο προσφυγικό ρεύμα της μεταπολεμικής εποχής. Όλες οι διεθνείς οντότητες, από τη χρηματοπιστωτική «Διεθνή», την G8 ή την G20 και την Ευρωπαϊκή Ένωση μέχρι το ΝΑΤΟ, το ΔΝΤ, την Παγκόσμια Τράπεζα ένιωσαν κάποια στιγμή το έδαφος να φεύγει κάτω από τα πόδια τους. Αντιμετώπισαν έντρομες την προοπτική διάλυσης.
Αυτή η δεκαετία ήταν για τον καπιταλιστικό κόσμο ένα βαρύ έμφραγμα. Για τις ριζοσπαστικές αριστερές δυνάμεις ήταν μια ευκαιρία, ένα παράθυρο πολιτικής και κοινωνικής αφύπνισης των υποτελών τάξεων που υπέστησαν το σοκ της κρίσης με δραματική επιδείνωση της θέσης τους. Μια ευκαιρία «επανεκκίνησης της ιστορίας», ύστερα από την παταγώδη διάψευση των προφητειών περί του «τέλους» της. Το μαοϊκό απόφθεγμα «μεγάλη αναταραχή, θαυμάσια κατάσταση» είχε να βρει τέτοια επιβεβαίωση από τη δεκαετία του ’60.
Πώς αξιοποιήθηκε η «μεγάλη αναταραχή»; Ποιος πέρασε τελικά από το «παράθυρο ευκαιρίας» αυτής της ταραχώδους δεκαετίας; Ο απολογισμός είναι συντριπτικός:
Παρ' ότι μόνο ως ανέκδοτο ακούγεται ο ισχυρισμός ότι ο καπιταλιστικός κόσμος άφησε πίσω του την κρίση (γιατί η κρίση δεν είναι μια στιγμιαία διαταραχή, αλλά η μόνη κανονικότητά του), σε όλα τα κέντρα εξουσίας αυτού του κόσμου επικρατούν οι πιο αντιδραστικές δυνάμεις, με τις πιο αντιδραστικές αντιλήψεις και τα πιο αντιδραστικά σχέδια.
Το ΝΑΤΟ, ένας επιθετικός οργανισμός που έχει συντελέσει στην πιο πρόσφατη, βίαιη αναδιάταξη συνόρων στην περιοχή μας, καθαγιάζεται ως παράγοντας σταθερότητας και ετοιμάζεται για μια ακόμη διεύρυνση. Η Ε.Ε. στρατιωτικοποιείται, κλείνει τα σύνορά της, υιοθετεί τη ρατσιστική ατζέντα της ακροδεξιάς, υποτάσσεται στο γερμανικό σχέδιο ολοκλήρωσης που διαιωνίζει τη λιτότητα. Η έννοια «μεταρρύθμιση» δεν χωρά τίποτε άλλο εκτός από αναδιανομή του πλούτου από τους κάτω προς τους πάνω, η λέξη ανάπτυξη είναι συνώνυμη της απογύμνωσης της εργασίας από τα ελάχιστα μέσα άμυνάς της. Η Ακροδεξιά, όπου δεν βρίσκεται με το ένα ή και τα δυο πόδια στη διακυβέρνηση, σύρει δεξιότερα όλο το πολιτικό φάσμα σε κεντρικές χώρες. Ο εθνικισμός και η ξενοφοβία συνυπάρχουν παράδοξα στη ρητορική των ίδιων κυβερνήσεων που ζητούν από τους λαούς τους να δεχθούν ως όρο επιβίωσης την εκχώρηση περισσότερης κυριαρχίας. Ο νέος ψυχρός πόλεμος, με τις επικίνδυνες θερμές εκδηλώσεις του στη Συρία και αλλού, απογειώνει το στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα και ο Τραμπ μετατρέπει το ΝΑΤΟ σε μεγάλο «χορηγό» του, με τις δεσμεύσεις που επιβάλλει για αύξηση των στρατιωτικών δαπανών. Κι αυτή είναι μια διόλου εξαντλητική απαρίθμηση των ενδείξεων ολικής παλινόρθωσης της αντιδραστικής «Διεθνούς», έπειτα από μια δεκαετία περιδίνησης στο χάος.
Είναι ακριβής ο απολογισμός ή μήπως πάσχω από μεγάλη έλλειψη βιταμίνης Β; Νομίζω ότι είναι ακριβής. Η ευκαιρία «επανεκκίνησης της Ιστορίας» χάθηκε, άγνωστο για πόσο. Η Αριστερά απέτυχε να την αρπάξει. Στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου λόγω απουσίας ή εξόντωσης δυνάμεων, στο υπόλοιπο λόγω έλλειψης βούλησης, σε λίγες περιπτώσεις λόγω υπερβολικής αυτοπεποίθησης. Η καλύτερη «επανεκκίνηση» τώρα είναι να αντιληφθεί τη δυστοπία που την περιβάλλει. Κι ας πάρει και λίγη βιταμίνη B.
