ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ EDGAR MORIN στο The Conversation (12.3.2018)
Michel Wiewiorka: Να μιλάμε για το Μάη του ’68 σήμερα, το 2018, σημαίνει πως ανακαλούμε πολύ μακρινούς καιρούς. Αυτό που σας έχει μείνει περισσότερο, είναι η πλευρά της φαντασίας, της διανόησης, ή η πλευρά της υποκειμενικότητας του κινήματος;
Edgar Morin: Αυτό που μένει πάντα ζωντανό είναι πρωτίστως οι πολύ δυνατές αναμνήσεις. Οι παρουσίες σε μία Σορβόννη υπό κατάληψη και μεταμορφωμένη. Η πρώτη εβδομάδα του Μάη του ’68 ήταν για μένα θαυμαστή. Όλος ο κόσμος επικοινωνούσε στους δρόμους, τα ιατρεία ψυχανάλυσης άδειασαν απότομα, όλοι εκείνοι που υπέφεραν από πόνους στομαχικούς καλυτέρευαν κτλ. Από τη στιγμή που όλα έγιναν όπως πριν, όλα αυτά επανήλθαν.
Αυτή η πρώτη εβδομάδα μοιάζει λίγο με την εφηβεία μου, το 1936, όπου όλοι οι άνθρωποι συνομιλούσαν. Έχω υπέροχες αναμνήσεις από αυτή τη γιορτινή Σορβόννη της πραγματοποίησης ενός απίθανου γεγονότος. Αναμνήσεις αυτού του εμφυλίου πολέμου δίχως νεκρούς, εκτός από τη Flins (όπου μια διαμαρτυρία φοιτητών που ήρθαν να συμπαρασταθούν στους απεργούς της Renault κατέληξε με το θάνατο ενός νέου 17 ετών). Αναμνήσεις αυτού του σοβαρού παιχνιδιού, όπου παίζαμε τους επαναστάτες, χωρίς όμως να διακινδυνεύουμε θανάτους, παρά τη βία των συγκρούσεων. Λοιπόν, καμιά πικρία [...]
M.W.: Στην αρχή είναι ένα φοιτητικό κίνημα, ένα κίνημα της νεολαίας, όχι κίνημα εργατικό. Στη συνέχεια, και μάλλον απρόθυμα, γίνεται συνδικαλιστική κινητοποίηση. Συζητούσατε για το προλεταριάτο, για την εργατική τάξη, για το εργατικό κίνημα;
Ε.Μ.: Στα άρθρα μου, έχω καταδείξει πως, αντίθετα με άλλες χώρες, όπου το κίνημα έμεινε αυστηρά φοιτητικό, εδώ απλώθηκε σε ένα μέρος της εργατικής και μαθητιώσας νεολαίας. Κυρίως, η διάρκεια και η ένταση του κινήματος κατέληξε να ξεσηκώσει τα συνδικάτα, στην αρχή διστακτικά, όμως στο τέλος όρμησαν σε αυτήν την σύγκρουση, για να αποσπάσουν από την κυβέρνηση θεμελιώδεις παραχωρήσεις. Αφότου έλαβαν αυτές τις παραχωρήσεις οδήγησαν την κατάσταση σε μια σχετική ηρεμία.
Εκείνο που μου έκανε εντύπωση, επίσης, ήταν η θέληση του Georges Pompidou να διαπραγματευτεί και να συμφωνήσει τις παραχωρήσεις, για να εκτονώσει την κατάσταση.
Έγιναν επιβεβλημένες παρελάσεις, πήρα μέρος σε μία από αυτές, στην οδό Beaubourg παρέα με τον Paul Thorez, τον μικρό γιο των Thorez.
Αυτό το κίνημα έδειχνε τελικά το κενό αυτού του πολιτισμού που παρουσιαζόταν θριαμβευτικός και αρμονικός. Ο Raymond Aron της εποχής εκείνης, αυτός που ξεγελάστηκε, έβλεπε στη βιομηχανική κοινωνία τη θεμελιώδη εξασθένιση όλων των μεγάλων προβλημάτων, ενώ ακόμη και πριν από την οικονομική κρίση του 1973, ο Μάης του ΄68 ανέδειξε μια βαθιά πνευματική κρίση της νεολαίας.
Τα βαθιά οράματα αυτής της εφηβείας απέναντι στον κόσμο των ενηλίκων ήταν: περισσότερη αυτονομία, περισσότερη ελευθερία, περισσότερη κοινότητα. Οι τροτσκιστές και οι μαοϊστές είπαν: «εμείς μπορούμε να πραγματοποιήσουμε αυτά τα οράματα».
Υπήρξε μια μεταβίβαση πίστης, στην αρχή ήταν η εξέγερση, ο ελευθεριακός κομμουνισμός, μετά το κίνημα εγκλωβίστηκε από τον τροτσκισμό και τον μαοϊσμό στην υπόσχεση της πραγμάτωσης των νεανικών οραμάτων μέσα από την επανάσταση [...]
M.W.: Και μετά;
Ε.Μ.: Μία σειρά νεοφιλελεύθερες τάσεις ξεκινούν από το ΄68. Ο φεμινισμός δεν υπήρχε το Μάη του ΄68, αλλά αναδείχτηκε τότε, το κίνημα των ομοφυλόφιλων επίσης. Ο Roland Barthes, που ήταν ένας ομοφυλόφιλος που ντρεπόταν πριν το Μάη ΄68, έγινε στη συνέχεια ένας ομοφυλόφιλος συνειδητοποιημένος.
Αλλαγές έγιναν επίσης και στα ήθη, αν και τίποτα δεν άλλαξε στην κοινωνία.
Συμμετείχα τότε σε μια έρευνα, με τη Nicole Lapierre και κάποιους άλλους, η οποία δημοσιεύτηκε με το χαζό τίτλο Η ανώτερη γυναίκα: νέα θηλυκότητα, νέος φεμινισμός. Η μελέτη ήταν ενδιαφέρουσα. Πριν από το Μάη του ΄68, ο τύπος αναφορικά με τη θηλυκότητα έλεγε «μαγειρέψτε καλά για τον άντρα σας, να είστε όμορφη» κτλ. Μετά από αυτή την εποχή η προβληματική αντικαθιστά την ευφορία. Ο ίδιος τύπος αρχίζει να μιλάει για τις δυσκολίες της ζωής, τη γήρανση, τις εξωσυζυγικές σχέσεις του άντρα, τα παιδιά που φεύγουν. Αυτή η προβληματική αρχίζει να κερδίζει πολλούς τομείς της κοινωνίας.
M.W.: Η εικόνα που προτείνετε τελικά είναι αυτή ενός κινήματος με μια σύντομη προϊστορία, το Berkeley. Έφτασε το ΄68, η ανάσα της θεμελιωτικής στιγμής που συναντάμε ακόμη το 1978, και στη συνέχεια όλο αυτό φεύγει ή παρουσιάζεται αλλού.
Ε.Μ.: Ακολούθησαν στη συνέχεια μεγάλες απεργίες όπως το 1995, φοιτητικές εξεγέρσεις, κυρίως κατά του νόμου Devaquet το 1986. Αλλά καμιά δεν είχε τον συμβολικό και μυθικό χαρακτήρα του Μάη του ΄68.
Υπάρχει μία παράδοση φοιτητικών κινημάτων, αλλά ποτέ τίποτα δεν συγκρίνεται με το ΄68.
Το γεγονός, κατά τη γνώμη μου, περιορίζεται το 1988, που είναι το τέλος του κομμουνισμού και το τέλος του ψυχρού πολέμου. Ο γαλλικός Μάης του ‘68 μου φαίνεται σαν μια συμβολική στιγμή κρίσης του πολιτισμού, όπου γεννώνται βαθιά οράματα, σχεδόν ανθρωπολογικά (περισσότερη αυτονομία, περισσότερη κοινότητα), που υποχώρησαν και θα γεννηθούν ξανά στο μέλλον με άλλες μορφές.
Ισχυρίζομαι πως πολλά πράγματα άλλαξαν χωρίς τίποτα να αλλάξει. Κυρίως στα ήθη, στα συναισθήματα, στις ιδέες [...]
M.W.: Το 2018 μνημονεύουμε τα 50 χρόνια από τότε, με πλήθος δημοσιεύσεων για το ‘68. Πρέπει να το κάνουμε; Να μιλάμε για το ‘68 σαν μία στιγμή καθαρά ιστορική; Δεν πρέπει να ξαναδώσουμε νόημα σε αυτή τη φλόγα;
Ε.Μ.: Το ‘68 ενσάρκωσε βαθιά οράματα κυρίως της σπουδάζουσας νεολαίας. Οράματα που έχουν οι νέοι και που ξεχνούν από τη στιγμή που γίνονται κτήμα της ζωής που τις ενσωματώνει μέσα στον κόσμο. Οράματα για περισσότερη ελευθερία, αυτονομία, αδελφικότητα, κοινότητα. Μια κοινωνία απόλυτης ελευθερίας, αλλά πάντα με την αδελφική ιδέα παρούσα. Συνδύασαν αυτό το διπλό ανθρωπολογικό όραμα που εκδηλώθηκε σε διάφορες στιγμές στην ανθρώπινη ιστορία. Πιστεύω πως η ιστορική σημασία του Μάη του ‘68 είναι μεγάλη, γιατί ανέδειξε αυτό το όραμα που είδαμε με πόση ευκολία έγινε κτήμα του κόσμου.
Αυτό έγινε επίσης με τον κομμουνισμό. Ο Μάης του ‘68 ανήκει στη σφαίρα ανανέωσης αυτού του ανθρώπινου οράματος, που επανέρχεται κατά καιρούς και θα ξανάρθει με άλλες μορφές.
Μετάφραση: Σωτηρούλα Γκιόκα
