Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
21.1°C25.3°C
3 BF 46%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.2°C24.2°C
2 BF 48%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
19 °C
18.8°C21.0°C
3 BF 64%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
22 °C
19.3°C21.8°C
2 BF 68%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
25 °C
24.5°C24.5°C
3 BF 40%
Κοινωνικά φαντασιακά και παράδοξα στην εποχή του διαδικτύου*
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Κοινωνικά φαντασιακά και παράδοξα στην εποχή του διαδικτύου*

Της RobinMansell*

Ξεκίνησα αυτό το βιβλίο, θέτοντας ερωτήματα για το πώς και το γιατί οι άνθρωποι φαντάζονται τις αλλαγές στις «μηχανές της Θείας Χάριτος» με τους τρόπους που το κάνουν. Πώς οι επιλογές για την εξέλιξη του επικοινωνιακού συστήματος επηρεάζουν τον τρόπο που οι άνθρωποι ζουν τη ζωή τους στο διαμεσολαβημένο περιβάλλον της Διαδικτυακής Εποχής; Η νέα κυβερνητική οικολογία διαμεσολαβεί τις ζωές των ανθρώπων με τρόπους που επεκτείνουν το εύρος των επιλογών τους, αλλά την ίδια στιγμή ενισχύει τις άνισες σχέσεις εξουσίας στην κοινωνία.

Η ανάλυσή μου, παρόλο που δίνει μεγαλύτερη έμφαση στις αλλαγές στο τεχνολογικό σύστημα, απευθύνεται κατά παρόμοιο τρόπο στις αξίες που θα έπρεπε να καθοδηγούν εκείνους που επηρεάζουν τη διαμεσολάβηση της ανθρώπινης ζωής από το επικοινωνιακό σύστημα. Οι σύγχρονες προσεγγίσεις στη διακυβέρνηση των Μέσων και του επικοινωνιακού συστήματος χαρακτηρίζονται από επίμονες συγκρούσεις ανάμεσα στους ενδιαφερόμενους φορείς, τα οράματα των οποίων για την κοινωνία της πληροφορίας επηρεάζονται από πολύ διαφορετικά κοινωνικά φαντασιακά.

Σε αυτό το βιβλίο δείχνω τους λόγους για τους οποίους τα μέτρα της διακυβέρνησης που προσανατολίζονται στη συμφιλίωση των διαφορετικών συμφερόντων τους συχνά αδυνατούν να διακρίνουν τις συνέπειες των παραδόξων της σπανιότητας της πληροφορίας και της πολυπλοκότητας, όπως παρουσιάζονται στην εποχή του Διαδικτύου.

Εδώ προτείνω πιθανές οδούς για την προαγωγή ενός νέου κοινωνικού φαντασιακού για την κοινωνία της πληροφορίας, ενός φαντασιακού που ενισχύει τις πιθανότητες για τις «μηχανές της Θείας Χάριτος» να λειτουργήσουν με τρόπο που συμβάλλει σε ένα διαμεσολαβημένο περιβάλλον, στο οποίο οι άνθρωποι μπορούν να επιτύχουν μεγαλύτερη ενδυνάμωση, ελευθερία και ευθύνη. Η ανάλυσή μου για τις συνέπειες των παραδόξων της σπανιότητας της πληροφορίας και της πολυπλοκότητας θα έπρεπε να θεωρηθεί ως μια αφετηρία, ως ένα εναρκτήριο στάδιο περαιτέρω ανάπτυξης, μέσω της έρευνας που επιδιώκει μια καλύτερη κατανόηση για τη σημασία αυτών των παραδόξων για τη διακυβέρνηση του επικοινωνιακού συστήματος και για το πώς σκεφτόμαστε για το δημόσιο συμφέρον στην εξέλιξη της κοινωνίας της πληροφορίας.

Τα κοινωνικά φαντασιακά είναι εκείνα που καθιστούν τους ανθρώπους ικανούς να κατανοήσουν τις πρακτικές μιας δεδομένης κοινωνίας. Οι πρακτικές πολλών διαφορετικών ενδιαφερόμενων φορέων στην κοινωνία της πληροφορίας για την ανάπτυξη των ΤΠΕ και της διακυβέρνησής τους συγκροτούν τα κοινωνικά φαντασιακά για την κοινωνία της πληροφορίας. Δύο είναι τα κοινωνικά φαντασιακά που ξεχωρίζουν στην Εποχή του Διαδικτύου: το ένα αφορά κυρίως τη σχέση ανάμεσα στην οικονομική μεγέθυνση και την τεχνολογική αλλαγή και το δεύτερο, αφορά πρωτίστως τη σχέση ανάμεσα στην τεχνολογική αλλαγή και στην ανθρώπινη δράση. Σε καθεμία από αυτές τις σχέσεις υπάρχουν κυρίαρχα και εναλλακτικά φαντασιακά, που σύμφωνα με τους υποστηρικτές τους είναι συνεπή με τις αξίες της καλής κοινωνίας. Έχω προτείνει ότι αυτά τα φαντασιακά αποτελούν τα προϊόντα ψευδούς μάθησης, υπό την έννοια ότι δεν αναγνωρίζουν τις συνέπειες των παραδόξων της σπανιότητας της πληροφορίας και της πολυπλοκότητας στην Εποχή του Διαδικτύου. Το ακαδημαϊκό έργο που στοχεύει στην προτυποποίηση της διεργασίας της τεχνολογικής αλλαγής στην κοινωνία, αν και δεν είναι σε καμία περίπτωση η μοναδική πηγή μάθησης, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη συγκρότηση αυτών των κοινωνικών φαντασιακών. Όπως συζητήθηκε στο τρίτο κεφάλαιο, ένας κλάδος αυτού του έργου ευνοεί το εξωγενές μοντέλο για την αλλαγή και ο άλλος ευνοεί μία ποικιλία ενδογενών μοντέλων για την αλλαγή.

Στο εξωγενές μοντέλο η τεχνολογική αλλαγή αντιμετωπίζεται ως ένα εξωγενές σοκ στο πολιτισμικό, κοινωνικό, πολιτικό ή οικονομικό σύστημα. Η αλλαγή απεικονίζεται με την επιστράτευση μηχανιστικών μοντέλων, ενώ τίθενται ζητήματα προσαρμογής σε αυτά τα σοκ.

Το εξωγενές μοντέλο επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό από το κυβερνητικό μοντέλο επεξεργασίας της πληροφορίας με την έμφασή του στην επαύξηση της ταχύτητας και της πολυπλοκότητας της επεξεργασίας της πληροφορίας από μέρους του ανθρώπου που οφείλεται στις καινοτομίες στην τεχνολογία.

Σε αυτό το μοντέλο, οι πρόοδοι στην τεχνολογία θεωρούνται αυτόνομες από το κοινωνικό σύστημα. Η απάντηση της χάραξης πολιτικής είναι η εμπιστοσύνη στις αποτελεσματικές αγορές και στην ατομική επιλογή για την καθοδήγηση της εξέλιξης του επικοινωνιακού συστήματος. Η αγοραστική ζήτηση για τις ΤΠΕ και την ψηφιακή πληροφορία φαίνεται να μεγιστοποιεί την ατομική επιλογή στην κοινωνία της πληροφορίας και να ωθεί την τεχνολογική καινοτομία που θα οδηγήσει σε ευφυείς μηχανές οι οποίες θα ανταποκρίνονται στις ανάγκες του ανθρώπου. Εντούτοις, σε πολλές περιπτώσεις δεν υπάρχει άλλη επιλογή από την προσαρμογή σε αυτές τις αλλαγές. Το εξωγενές μοντέλο είναι ένα ντετερμινιστικό μοντέλο και αφήνει ανεξήγητους πολλούς παράγοντες, οι οποίοι συμβάλλουν στην τεχνολογική αλλαγή˙ αυτοί συνιστούν τον ανεξήγητο υπολειμματικό παράγοντα και μόνο υποθέσεις μπορούν να γίνουν για το ποιες προοδευτικές τεχνολογικές βελτιώσεις υποτίθεται πως θα προσφέρουν τελικά λύσεις σε οικονομικά ή κοινωνικά προβλήματα.

Εντούτοις, τα ενδογενή μοντέλα αποδέχονται ότι ο κοινωνικός μετασχηματισμός έχει να κάνει μόνο εν μέρει με τα εργαλεία και τις μηχανές. Τα ενδογενή μοντέλα επιχειρούν να λάβουν υπόψη τις πολύπλοκες διεπαφές ανάμεσα σε υλικούς και συμβολικούς κόσμους. Προκειμένου να εκφράσει ακριβώς αυτό, ο Lewis Mumford, Αμερικανός φιλόσοφος και ιστορικός της επιστήμης και της τεχνολογίας, προτίμησε τον όρο τεχνική [technics] από εκείνον της τεχνολογίας. Για τον Mumford η τεχνική εμπερικλείει τις επιθυμίες, τις ιδέες, τους στόχους και τις συνήθειες των ανθρώπων, καθώς και τα εργαλεία τους και τις μηχανές τους. Σύμφωνα με το επιχείρημά του, «προκειμένου να κατανοήσει κανείς τον κυριαρχικό ρόλο που διαδραμάτισαν οι τεχνικές στον σύγχρονο πολιτισμό... πρέπει να εξηγήσει τον πολιτισμό που ήταν έτοιμος να τις χρησιμοποιήσει και να αποκομίσει, σε τέτοια έκταση, οφέλη από αυτές». Ήταν πεπεισμένος ότι «το πρόβλημα της ενσωμάτωσης της μηχανής στην κοινωνία δεν είναι απλώς ένα ζήτημα... υποχρέωσης των κοινωνικών θεσμών να συμβαδίσουν με τη μηχανή: είναι εξίσου ένα πρόβλημα μετατροπής της φύσης και του ρυθμού της μηχανής ώστε να αρμόζουν στις πραγματικές ανάγκες της κοινότητας», μια άποψη την οποία απηχεί το σχόλιο της Sherry Turkle ότι «γινόμαστε τα αντικείμενα που κοιτάζουμε, αλλά εκείνα γίνονται εκείνο που τα κάνουμε».

Η μελέτη μου για τα κοινωνικά φαντασιακά για την κοινωνία της πληροφορίας δείχνει ότι εκείνο που κάνουμε τις επικοινωνιακές μηχανές μας διαφέρει ανάλογα με τις υποθέσεις μας για την ανθρώπινη δράση. Στην περίπτωση των ενδογενών μοντέλων, το όριο στα συστατικά μέρη του συστήματος που προκαλεί την εμφάνιση της τεχνολογικής αλλαγής είναι συχνά θολό, επιτρέποντάς της να συμπεριλάβει τα τεχνολογικά και τα κοινωνικά συστήματα. Αντί για εξωγενή σοκ, η βασική μέριμνα αφορά τις αλληλεπιδράσεις στο πλαίσιο ενός πολύπλοκου συστήματος. Στις κοινωνικές επιστήμες, η έννοια της διαμεσολάβησης και οι θεωρίες για την πολιτική και οικονομική εξουσία και τις αλλαγές στα τεχνικά - οικονομικά παραδείγματα, φερ’ ειπείν, επιστρατεύονται για να επεξηγήσουν τις πτυχές αυτών των σχέσεων. Αυτές οι σχέσεις περιγράφονται εμπειρικά και εκλαμβάνονται ως σχέσεις που ενέχουν την ανθρώπινη δράση και τις δυναμικά μεταβαλλόμενες σχέσεις εξουσίας. Στις θετικές επιστήμες, αυτές οι σχέσεις απεικονίζονται ολοένα και συχνότερα ως σχέσεις που συνθέτουν ένα πολύπλοκο προσαρμοστικό σύστημα. Οι συζεύξεις στο πλαίσιο αυτού του συστήματος εκλαμβάνονται μεταφορικά ως το αποτέλεσμα της προσαρμοστικής μάθησης, της οποίας τα αποτελέσματα παράγουν σταθερότητα ή αστάθεια εντός του συστήματος. Η ανάλυσή του πλαισιώνεται από το μοντέλο επεξεργασίας της πληροφορίας που αγνοεί το νόημα της πληροφορίας και την ανθρώπινη δράση. Αυτές οι διακριτές ερμηνείες της δυναμικής της τεχνολογικής αλλαγής κάνουν αισθητή την παρουσία τους σε συγκρούσεις ανάμεσα στα δύο κυρίαρχα κοινωνικά φαντασιακά για την κοινωνία της πληροφορίας.

Στο σύνολο αυτού του βιβλίου έχω δείξει πώς αμφότερα τα κοινωνικά φαντασιακά αγνοούν τις συνέπειες των παραδόξων της σπανιότητας της πληροφορίας και της πολυπλοκότητας. Ένα παράδοξο εμφανίζεται, όταν δύο ορθά εκφερόμενα αντιφάσκουν. Όταν η φύση του παραδόξου δεν αναγνωρίζεται, αυτό δημιουργεί δυσφορία, και οι προσπάθειες αντιμετώπισης ενός μη αναγνωρισμένου παραδόξου μπορεί να είναι βλαβερές για τους εμπλεκόμενους δρώντες.

Η ανάλυσή μου για τα σύγχρονα κοινωνικά φαντασιακά αποκαλύπτει τη συστηματική απάρνηση της εμπειρίας του παραδόξου στην κοινωνία της πληροφορίας. Τα αποτελέσματα καταδεικνύουν την αξία μιας διεπιστημονικής προσέγγισης, υποδηλώνοντας ποιες περαιτέρω διεπιστημονικές μελέτες που διασχίζουν τα όρια της έρευνας σε ένα γνωστικό πεδίο μπορεί να επιτύχει. Ορισμένοι κύκλοι αντιμετωπίζουν μια τέτοιου είδους προσέγγιση με σκεπτικισμό. Παραδείγματος χάριν, ο PaulStreeten, οικονομολόγος που ασχολείται συστηματικά με την ατζέντα για την ανάπτυξη του ανθρώπου, υποστηρίζει ότι «το μόνο φόρουμ στο οποίο μπορούν να διεξαχθούν με επιτυχία εις βάθος διεπιστημονικές μελέτες είναι εκείνο που ανήκει σε ένα γνωστικό πεδίο».Ο στόχος μου δεν είναι να θυσιάσω μια εις βάθος ανάλυση στον βωμό μιας υπερεπιστημονικής ερευνητικής θεματολογίας: για αυτόν τον λόγο περιορίζω την ανάλυσή μου σε δύο σημαντικά παράδοξα της Εποχής του Διαδικτύου και δεν προσφέρω λεπτομερείς προτάσεις για τη χάραξη πολιτικής. Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι αυτή η προσέγγιση είναι μια ιδεαλιστική προσέγγιση, επειδή δεν προσδιόρισα σε ποιον θα λογοδοτούν εκείνοι που κάνουν επιλογές για την εξέλιξη του επικοινωνιακού συστήματος. Μια απάντηση θα ήταν ότι αυτό θα εξαρτηθεί από τη συγκεκριμένη διάρθρωση των θεσμών και των σχέσεων εξουσίας σε συγκεκριμένους τόπους,το οποίο ισχύει. Μια άλλη είναι ότι στο διαμεσολαβημένο περιβάλλον του 21ου αιώνα, αυτή η ερώτηση είναι ανοιχτή και πρέπει επειγόντως να μελετηθεί μέσα από τη μελλοντική έρευνα και την κοινωνία στο σύνολό της. Η έρευνα προσφέρει τουλάχιστον μια αφετηρία.

* Καθηγήτρια Νέων Μέσων και Διαδικτύου στο Τμήμα Μέσων και Επικοινωνιών του LSE

* Το κείμενο απαρτίζεται από αποσπάσματα του βιβλίου της RobinMansell «Το Διαδίκτυο στη φαντασία. Επικοινωνία, καινοτομία και διακυβέρνηση» σε προδημοσίευση. Η ελληνική έκδοση αναμένεται τον Ιούνιο 2018 από τις εκδ. ΡΟΠΗ.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL