Του Αδάμ Γιαννίκου
«Καιρό πριν, όχι πολύ παλιά, ο κόσμος ήταν διαφορετικός. Ναι, ήταν. Έφτανες κάπου, έχτιζες μια πόλη και ζούσες. Και ήθελες να τη δεις να μεγαλώνει, ήταν η πόλη σου. Ο καιρός περνά, φέρνει αλλαγές, αλλάζεις κι εσύ επίσης. Δεν υπάρχει τίποτα που να μην μπορείς να καταφέρεις, και συνεχίζεις. Ποτέ δεν το προβλέπεις, όταν ο κόσμος καταρρέει πάνω σου, στην πόλη σου. Δεν μπορείς να κάνεις τίποτα. Η κεντρική αγορά δεν είναι όπως πριν. Τα φώτα δεν λάμπουν όσο πριν. Στην πραγματικότητα, δεν λάμπουν καθόλου. Στην πόλη μας. Ο ήλιος βγαίνει κάθε πρωί, όπως γινόταν πάντα. Σήκω, πήγαινε στη δουλειά, ξεκίνα τη μέρα. Άνοιξε το μαγαζί για δουλειές που ποτέ δεν πρόκειται να ‘ρθουν, καθώς ο κόσμος ξεδιπλώνεται χιλιάδες μίλια μακριά. Η κεντρική αγορά δεν είναι όπως πριν. Κανείς δεν φαίνεται να μας χρειάζεται όπως πριν. Δύσκολα πια βρίσκεις λόγο για να μείνεις. Αλλά, είναι η πόλη μας, την αγαπάς όπως και να ‘χει. Ό,τι και να γίνει, είναι η πόλη μας».
Όταν η ταινία κινουμένων σχεδίων «Cars» έκανε πρεμιέρα τον Μάιο του 2006 στις κινηματογραφικές αίθουσες των ΗΠΑ, κανείς δεν ήξερε τι επρόκειτο να συμβεί τα αμέσως επόμενα χρόνια. Η ταινία με τα ανθρωπόμορφα αγωνιστικά αυτοκίνητα, που αναζητούσαν ταυτότητα και χαρακτήρα στον ανταγωνιστικό κόσμο της ταχύτητας, ενθουσίασε κοινό και κριτικούς. Με πολλές αναφορές στη σύγχρονη λαϊκή κουλτούρα των Αμερικάνων, εξαιρετικό σχεδιασμό κι ένα σενάριο βγαλμένο από τη συλλογική τους μνήμη, η ταινία δικαίως θεωρήθηκε ένα από τα καλύτερα animation που βγήκαν στη μεγάλη οθόνη. Στο πιο γνωστό απ’ τα τραγούδια της ταινίας, ο πολυβραβευμένος Τζέιμς Τέιλορ είπε την ιστορία μιας φανταστικής πόλης που παρήκμασε όταν κατασκευάστηκε ο Αυτοκινητόδρομος 40, ο βασικός οδικός άξονας ταχείας κυκλοφορίας που ενώνει την ανατολική με τη δυτική ακτή των ΗΠΑ. «Η πόλη μας» τραγουδήθηκε απ’ τους κατοίκους της Νέας Ορλεάνης μετά το καταστροφικό πέρασμα του τυφώνα Κατρίνα, κέρδισε βραβείο Grammy κι άφησε άλλη μια αίσθηση νοσταλγίας για τον παλιό κόσμο που διαρκώς χάνεται και, παραδόξως, ποτέ δεν φεύγει.
Σύντομα, ο ξεδιπλωμένος στους κανόνες της ελεύθερης αγοράς Νέος Κόσμος θα γνώριζε τη μεγαλύτερη χρηματοπιστωτική κρίση από την εποχή της Μεγάλης Ύφεσης. Η στεγαστική φούσκα των περασμένων ετών έσκασε με κρότο, συμπαρασύροντας κράτη και αγορές εκτός αμερικανικών συνόρων, αλλάζοντας έκτοτε με βίαιο τρόπο τις ζωές εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων σε ολόκληρο τον πλανήτη. Εκείνη τη χρονιά, το 2008, οι μισοί και πλέον κάτοικοι του πλανήτη ήδη ζούσαν σε πόλεις. Οι πόλεις συνεισέφεραν το 70% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Στην τελευταία έκθεση του ΟΗΕ για την παγκόσμια αστικοποίηση, που δημοσιεύτηκε το 2014, καταγράφεται πως το πρώτο μισό του 21ου αιώνα άλλα 2,5 δισεκατομμύρια κάτοικοι θα έχουν προστεθεί στις πόλεις, ανεβάζοντας το ποσοστό των κατοίκων τους στο 66% του παγκόσμιου πληθυσμού, από 30% που ήταν το 1950 και τη δεκαετία για την οποία γράφτηκε «η πόλη μας». Το 2050 προβλέπεται να υπάρχουν 41 πόλεις παγκοσμίως άνω των 10 εκατομμυρίων κατοίκων. Κι ενώ έχει από σήμερα ξεκινήσει η συζήτηση για τον «θαυμαστό καινούργιο κόσμο» της Τεχνητής Νοημοσύνης και των «έξυπνων» σπιτιών και πόλεων, οι προβλέψεις κάνουν λόγο για 3 δισεκατομμύρια ανθρώπους που θα ζουν σε αστικά κέντρα, χωρίς αποχέτευση, ηλεκτρισμό και παροχές υγείας.
Δέκα χρόνια έχουν περάσει από το ξέσπασμα της κρίσης και το τέλος άλλης μιας εποχής. Σ’ αυτά ο κόσμος είδε πως οι αρχιτέκτονες μπορούν να αψηφούν τους νόμους της βαρύτητας, αλλά κι έμαθε ότι αναπτυγμένες πόλεις σαν το Χαλέπι μπορεί να ισοπεδωθούν. Είδε να γεμίζουν τα αεροπορικά δρομολόγια, αλλά κι έμαθε ότι κραταιά βιομηχανικά κέντρα σαν το Ντιτρόιτ αδειάζουν. Είδε τις καινοτομίες των ΙΚΕΑ να προβάλλουν ως πρότυπο ευημερίας, αλλά κι έμαθε ότι δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι στο Χονγκ Κονγκ αναγκάζονται να ζουν σε σπίτια-φέρετρα των 2 τ.μ.
«Ο βαθμός της βραδύτητας είναι ευθέως ανάλογος με την ένταση της μνήμης. Ο βαθμός της ταχύτητας είναι ευθέως ανάλογος με την ένταση της λήθης», γράφει ο Κούντερα στη «Βραδύτητα». Η συντηρητική αναδίπλωση των μαζών εξελίσσεται σαν σεξπιρική τρικυμία σε παγκόσμια κλίμακα. Όμως, ο κόσμος, παρά τις αντιφάσεις του, για άλλη μια φορά θα επιλέξει να φτάσει κάπου, να χτίσει μια πόλη και να ζήσει. Γιατί, οι άνθρωποι νοσταλγούν, αλλά δεν ξεχνούν και να ελπίζουν.
