Ακούγεται απίστευτο, αλλά είναι αληθινό. Περίπου πέντε δισεκατομμύρια δολάρια την ημέρα, κατά μέσο όρο, θυσιάζουν οι κοινωνίες στον βωμό των στρατιωτικών δαπανών, που το 2016 ξεπέρασαν τα 1.680 δισεκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως.
Σήμερα οι στρατιωτικοί προϋπολογισμοί των χωρών απορροφώνται, κατά κύριο λόγο, για πολυδάπανους εξοπλισμούς των ενόπλων δυνάμεων. Ταυτόχρονα, τα όπλα τελειοποιούνται διαρκώς και είναι υψηλής τεχνολογίας, δηλαδή πανάκριβα.
Στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ο καλπασμός των στρατιωτικών δαπανών αποδιδόταν αποκλειστικά στον ανταγωνισμό των τότε δύο υπερδυνάμεων. Αν αυτός ο ανταγωνισμός τερματιζόταν -έλεγαν οι υποστηρικτές της άποψης αυτής-, θα τερματιζόταν και το κυνηγητό των εξοπλισμών. Ωστόσο, διαψεύστηκαν από τις μεταψυχροπολεμικές εξελίξεις.
Η αναζήτηση της στρατιωτικής ισχύος συντηρεί εντός των μεγάλων δυνάμεων ισχυρά στρατιωτικοβιομηχανικά συμπλέγματα, τα οποία αναπαράγονται στον βαθμό που εκτελούν παραγγελίες των αντίστοιχων κυβερνήσεων και εξασφαλίζουν μερίδιο στο διεθνές εμπόριο όπλων, το οποίο έχει ως παραλήπτες τις μικρότερες και φτωχότερες χώρες.
Για να ανθεί το εμπόριο αυτό, χρειάζονται στους εξαγωγείς οι διεθνείς εντάσεις και οι πόλεμοι. Ακόμα και για στρατιωτικές ασκήσεις με σύγχρονα πολεμικά μέσα οι δαπάνες είναι τεράστιες.
Η εκτόξευση, μετά το 2004, των παγκόσμιων στρατιωτικών δαπανών σε επίπεδα πολύ πάνω από εκείνα του Ψυχρού Πολέμου μαρτυρεί ότι οι χώρες και σε μεγάλο βαθμό οι κοινωνίες παραμένουν δέσμιες παρωχημένων αντιλήψεων για τη διεθνή ασφάλεια. Ιστορικά έχει αποδειχθεί ότι δεν υπάρχουν στρατιωτικές λύσεις για διεθνή προβλήματα και ότι περισσότεροι εξοπλισμοί και μεγαλύτερες στρατιωτικές δαπάνες δεν σημαίνουν μεγαλύτερη ασφάλεια, συχνά σημαίνουν μικρότερη. Γι’ αυτό ανέκαθεν τα κινήματα ειρήνης συνέδεαν την προώθηση της ειρήνης με τον αφοπλισμό, συμβατικό και πυρηνικό.
Μέρισμα ειρήνης
Πολύ πριν από τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, ο ΟΗΕ είχε οργανώσει διασκέψεις με θέμα «Ειρήνη και Ανάπτυξη». Παράλληλα, μεγάλα συνδικάτα της Ευρώπης, με πρωτοβουλία των συνδικάτων της Φινλανδίας, είχαν αναπτύξει δράσεις, διεκδικώντας τη μετατροπή των πολεμικών βιομηχανιών σε παραγωγούς προϊόντων και υπηρεσιών για ειρηνική χρήση.
Το κίνημα αυτό εντάθηκε μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, με την προβολή της ιδέας του μερίσματος ειρήνης, στα αγγλικά peace dividend, από το UNDP, ιδέα που εντάχθηκε και σε κυβερνητικά προγράμματα χωρών.
Ειδικότερα το 1993, όταν ανέλαβε Πρόεδρος των ΗΠΑ ο Μπιλ Κλίντον, υποσχέθηκε τη μεταφορά πόρων από ψυχροπολεμικά προγράμματα σε μη πολεμικά αγαθά και υπηρεσίες, κάτι που όμως στην πράξη δεν συνέβη, αφού υπήρξαν αντιδράσεις από το λεγόμενο στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα, που συγκροτείται από μεγάλες εταιρείες, το Πεντάγωνο και «πολιτικά γεράκια».
Δυστυχώς, η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ τροφοδότησε αντιλήψεις υπέρ της διεθνούς στρατιωτικοποίησης. Ιδού τι έγραφε στην “International Herald Tribune” κορυφαίος Αμερικανός πολιτικός αναλυτής, ο Thomas Friedman: «Για να λειτουργήσει η παγκοσμιοποίηση, η Αμερική δεν πρέπει να διστάσει να δράσει ως η πανίσχυρη υπερδύναμη που είναι, ‘το αόρατο χέρι’ της αγοράς χρειάζεται την αόρατη γροθιά.. Τα Mc Donald’s για να επιτύχουν χρειάζονται τις Mc Donell Douglas».
Στις συνθήκες αυτές, η τάση μείωσης των παγκόσμιων στρατιωτικών δαπανών, τα πρώτα μεταψυχροπολεμικά χρόνια, ανεστράφη, ιδιαίτερα με Πρόεδρο τον Τζορτζ Μπους τον νεότερο.
Η είσοδος του κόσμου σε πολυδιάστατη κρίση, με αφετηρία τις ΗΠΑ το 2008, κατέστησε αναγκαία την αλλαγή πολιτικής των ΗΠΑ και έτσι εξελέγη ο Μπάρακ Ομπάμα, ο πρώτος Αφροαμερικανός Πρόεδρος στην ιστορία της χώρας, ο οποίος και υποσχέθηκε την αποχώρηση τόσο από το Ιράκ όσο και από το Αφγανιστάν. Ωστόσο, σημαντικές μειώσεις στις στρατιωτικές δαπάνες των ΗΠΑ δεν επιβλήθηκαν από τον Πρόεδρο Ομπάμα, ο οποίος, τουλάχιστον, επανέλαβε τις διαπραγματεύσεις με τη Ρωσία για τον πυρηνικό αφοπλισμό, με αποτέλεσμα το 2010 να υπογραφεί η νέα START για δραστικές μειώσεις εκατέρωθεν των διηπειρωτικών πυραύλων, συμφωνία που είναι ευρύτερα γνωστή ως Συμφωνία Ομπάμα-Μεντβέντιεφ.
Επισημαίνω ότι κάποιοι μηχανισμοί υφίστανται για τον έλεγχο και τη διαφάνεια στις στρατιωτικές δαπάνες, στο επίπεδο του ΟΗΕ, που προσκαλεί ετησίως τις χώρες-μέλη να ενημερώνουν για τις στρατιωτικές δαπάνες τους. Τις αναφορές συλλέγει το Γραφείο Θεμάτων Αφοπλισμού (Office for Disarmament Affairs), που συμπληρώνει τα στοιχεία, τα οποία συχνά δεν παρέχονται από τις κυβερνήσεις.
Η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των χωρών για τις στρατιωτικές δαπάνες θεωρείται αναγκαία από τον ΟΗΕ για την οικοδόμηση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Αντίστοιχη διαδικασία ακολουθείται και σε επίπεδο περιφερειακών οργανισμών, σαν τον ΟΑΣΕ.
Όμως, το έργο του ΟΗΕ και άλλων διεθνών οργανισμών χρειάζεται τη βοήθεια και της «διπλωματίας των πολιτών». Γι’ αυτό οργανώνουμε την Παγκόσμια Εκστρατεία για τις Στρατιωτικές Δαπάνες, η οποία φέτος θα διαρκέσει από τις 14 Απριλίου έως τις 3 Μαΐου και την οποία συντονίζει το Διεθνές Γραφείο Ειρήνης συνδέοντας τον αφοπλισμό με μεγάλα κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα, στη βάση της αντίληψης ότι ειρήνη δεν είναι μόνο η απουσία του πολέμου.
* Ο Πάνος Τριγάζης είναι πρόεδρος του Παρατηρητηρίου Διεθνών Οργανισμών και Παγκοσμιοποίησης (ΠΑΔΟΠ)
