ΤΟΥ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ ΚΑΛΑΒΑΣΗ*
Ίσως το πιο διακριτό χαρακτηριστικό της άνοιξης είναι η αίσθηση της ελευθερίας που αναβλύζει. Μαζί με τη φύση που διεγείρεται κι ανθίζει την ποικιλία της. Ελευθερία ατομική, στις προσωπικές σχέσεις. Ελευθερία συλλογική, στο πεδίο της κοινωνίας. Συγκρουσιακή, ριψοκίνδυνη.
Το ’68 στην Πράγα, τον Μάη στο Παρίσι. Αριστερά και δεξιά. Οι ήττες που νίκησαν. Στα βόρειο-αμερικάνικα αντιπολεμικά κινήματα. Ελευθερία στην κριτική σκέψη, στην αμφισβήτηση. Φράουλες και αίμα. Στη διάσπαση του ΚΚΕ στα καθ’ ημάς, πάλι το ’68, με τη χειραφέτηση της ανανεωτικής Αριστεράς, μέσα στο σκοτάδι της δικτατορίας.
Ελευθερία να συν-διαμορφώνεσαι μαζί το περιβάλλον σου. Αξεχώριστα. Να ελευθερώνεσαι από τα δικά σου δεσμά για να το ελευθερώσεις. Από τους φόβους. Από τις ψευδαισθήσεις. Να μην του επιβάλλεσαι, ούτε να σου επιβάλλεται. Να μεταφέρεις την εξέλιξη ως ποικιλία στο παρόν. Να εμβαθύνεις στη δημοκρατία. Όχι απλώς να ανέχεσαι τη διαφορετικότητα, μα να την επιδιώκεις. Αδιαχώριστα, ο εαυτός και ο άλλος. Υπαρξιακή, ενυπόγραφη ελευθερία.
Κάθε άνοιξη η ελευθερία πληγώνεται. Κοντά στις επετείους της. Λίγο πριν τη γιορτή. Τέλος Φεβρουαρίου 2018 δολοφόνησαν στη Σλοβακία τον δημοσιογράφο Jan Kuciak και τη σύντροφό του Martina Kusnirova. Πριν γίνουν τριάντα χρονών. Μέσα στο σπίτι τους. Ερευνούσε την πολιτική διαφθορά. Είχε πλησιάσει το πρόσωπο του πρωθυπουργού. Πενήντα χρόνια από την άνοιξη του ’68. Τότε η Σλοβακία ήταν στην Τσεχοσλοβακία. Αιματοβαμμένη άνοιξη. Και τότε και τώρα.
Ελευθερία παροδική, σαν την άνοιξη. Και περιοδικά επανερχόμενη. Με το πείσμα της άνοιξης. Ελευθερία της έκφρασης. Ελευθερία του Τύπου. Ελευθερία να αποκαλύπτεις τη διαφθορά. Να υπερασπίζεσαι την ελευθερία. Όπως τον Μάιο του ’67. Στη Ρόδο. Από τις πρώτες δολοφονίες της χούντας. Νικηφόρος Μανδηλαράς. Υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ. Επαναφορά της δολοφονίας. Κοντά στη Ρόδο, στη Μάλτα. Οκτώβριος 2017. Daphne Caruana Galizia, δημοσιογράφος. Ερευνούσε τη διαφθορά. Τη σχέση πολιτικών με τη μαφία. Πλησίασε το πρωθυπουργικό περιβάλλον. Τα έγγραφα του Παναμά. Πού; Στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η ελευθερία είναι η πιο επείγουσα ανάγκη της εποχής μας. Ελευθερία στη σκέψη, στη μετακίνηση, στην εκπαίδευση. Ελευθερία που κινδυνεύει. Στα σχολεία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Από τις δολοφονίες. Από τα όπλα του Τραμπ. Και από την ανελευθερία. Στη Βόρειο Κορέα. Από την τρομοκρατία του τζιχαντισμού. Στη Συρία, στη Λιβύη, στη Σομαλία, στην Υεμένη. Στο Παρίσι, στο Βερολίνο, στο Λονδίνο.
Ελευθερία χιλιοτραγουδισμένη. Συνυφασμένη με την άνοιξη. Επαναστατική. Ελευθερία να γίνεις η ιστορία σου. Να είσαι η ιστορία σου. Η γλώσσα σου. Η πατρίδα σου. Το ελληνικό '21. Μάρτιος. Αίμα και πείσμα. Ηρωική ελευθερία... Τώρα που ανθίζουν τα κλαδιά και βγάζει η γης χορτάρι. Αθανάσιος Διάκος. Απρίλιος 1821.
Έχει και η ελευθερία τις τελετουργίες της. Τις εικόνες μιας συλλογικής αναπαράστασης. Μάρτιος του ’48. Επίσημη τελετή ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα. Εβδομήντα χρόνια μετά. Με τη συγκίνηση της Ιστορίας. Με τη φθορά της τυποποίησης. Τα χαρούμενα πρόσωπα των παιδιών. Ελεύθερα από κάθε συμβατικότητα. Όταν η ίδια η επέτειος διεκδικεί να ελευθερωθεί από τους τιμητές της. Από τους επισήμους. Από τις αριστείες και τις κληρώσεις. Ελευθερωμένα από τις υποκρισίες των ενηλίκων.
Ελευθερία να διακρίνεις και μετά να συνδέεις. Πρώτα να συνδέεις και μετά να διακρίνεις. Ερωτική ελευθερία. Της επιθυμίας. Του φύλου. Του ίχνους που αφήνει η αλληλεπίδραση με τους άλλους. Αναζητώντας το φευγαλέο στις πολλαπλές εκδοχές, στις αντιστροφές της πραγματικότητας, στις αναποδιές.
Ελευθερία να λαμβάνεσαι υπόψη ή να αγνοείσαι. Να μετέχεις ή να απέχεις. Ελευθερία της παραδοξότητας που αναδύει την ποίηση, την τέχνη και την επιστήμη. Της απελευθέρωσης από τα συμβατικά δεσμά της γλώσσας, της αισθητικής και της λογικής, με όπλο τη γλώσσα, την αισθητική και τη λογική.
Ελευθερία να φαντάζεται την ελευθερία σου. Να την διεκδικείς για τον άλλο. Για την άλλη. Για τους ανθρώπους που την στερούνται. Η κάθε επέτειος μάς περιέχει μαζί με την ελευθερία μας. Με τους κινδύνους. Με τις μυρωδιές και τα χρώματα της άνοιξης.
* Ο Φραγκίσκος Καλαβάσης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου
