Αννέτα Καββαδία*
Οι εξελίξεις του τελευταίου διαστήματος, με την τουρκική προκλητικότητα στο Αιγαίο, στα Ίμια, και τις τουρκικές Navtex να διαδέχονται η μια την άλλη -παρά το αυστηρό μήνυμα της Ε.Ε. προς την Άγκυρα, με το οποίο την καλούσε να σταματήσει τη δραστηριότητά της στο Αιγαίο και την κυπριακή ΑΟΖ- επιβεβαιώνουν πολλαπλώς τον κοινό τόπο ότι η Τουρκία βρίσκεται σε μια βαθιά πολιτική κρίση, με εμφανές το δημοκρατικό έλλειμμα της διακυβέρνησης Ερντογάν.
Ωστόσο αυτή η κατάσταση ανελευθερίας δεν διαμορφώθηκε εν μια νυκτί στη γειτονική χώρα, αλλά προέκυψε ως αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης διαδικασίας με εμφανή -άλλα λιγότερο, άλλα περισσότερο- κομβικά σημεία (όπως το αποτυχημένο πραξικόπημα του καλοκαιριού του 2016, το δημοψήφισμα του Απρίλη του 2017 και την επέμβαση στο Αφρίν της Συρίας).
Η κλιμάκωση αυτής της κατάστασης συγκέντρωσε τα βέλη της διεθνούς κριτικής, προκάλεσε κάποιες κυρώσεις και οδήγησε, ουσιαστικά, τη χώρα σε μια κατάσταση ιδιότυπης διεθνούς απομόνωσης, χωρίς τις «κλασικές» συμμαχίες παλαιότερων εποχών. Παράλληλα, ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα που ασχολούνται κατ’ εξοχήν με τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως είναι η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης -στις εργασίες της οποίας συμμετέχω ως επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας-, στην οποία η Τουρκία μετέχει ως πλήρες μέλος, έχουν θέσει τη γείτονα σε καθεστώς επιτήρησης από το 2017 λόγω της συστηματικής παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Παρ’ όλα αυτά, θα μπορούσε εύλογα να ισχυριστεί κάποιος ότι τόσο οι διεθνείς όσο και οι ευρωπαϊκές αντιδράσεις είναι μάλλον ήπιες σε σχέση με την οξύτητα των προβλημάτων, διότι οι συσχετισμοί δυνάμεων, ισορροπιών και κυρίως συμφερόντων παίζουν εδώ τον ρόλο τους. Κάτι που δεν εμπόδισε, βεβαίως, τον πρόεδρο Ερντογάν να μιλήσει για «παγκόσμια προπαγάνδα εναντίον της Τουρκίας, η οποία βασίζεται σε ψέματα» (24.2.2018).
Και αν η «εξωτερική» αντιπολίτευση του Τούρκου Προέδρου είναι μάλλον ήπια, η «εσωτερική» του αντιπολίτευση συνίσταται κατά βάση κυρίως στο HDP. Τα υπόλοιπα κόμματα της αντιπολίτευσης -πέρα από το εθνικιστικό MHP, που στηρίζει και επισήμως την κυβέρνηση-, και το νεόκοπο «Kαλό Kόμμα» [IyiParti] της Ακσενέρ, αλλά και το Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα CHP, δομικά δεν επικεντρώνονται σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μειονοτήτων, κοινωνικών ανισοτήτων και διεκδικήσεων.
Το CHP έρχεται ως ιστορική συνέχεια των πολλαπλών «κεμαλισμών» της Τουρκίας, ενώ το «Καλό Κόμμα» αποτελεί ουσιαστικά έναν συγκερασμό τουρκικού εθνικισμού, κεμαλισμού, κρατισμού αλλά και οικονομικού φιλελευθερισμού, που θα αγωνιστεί για την είσοδο στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση, έναντι του MHP.
Ουσιαστικά η παρουσία των κομμάτων αυτών σε ένα αντιδημοκρατικό και ανελεύθερο περιβάλλον καθιστά οποιαδήποτε δημοκρατική διεκδίκηση εκ μέρους τους ευκαιριακή και όχι συστηματική -και ως εκ τούτου προβληματική- καθώς τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα και οι δημοκρατικές ελευθερίες δεν συνιστούν το βασικό τους κομματικό και ιδεολογικό πρόταγμα. Για παράδειγμα το CHP κατήγγειλε τις συνθήκες υπό τις οποίες πραγματοποιήθηκε το δημοψήφισμα του 2017 -για την ενίσχυση των προεδρικών εξουσιών- κάνοντας λόγο για νοθεία, όμως συμφώνησε στην τουρκική επέμβαση στο Αφρίν προκειμένου «να καταπολεμηθούν οι τρομοκρατικές οργανώσεις PKK και PYD» (κατά δήλωση του Ντεβλέτ Μπαχτσελί).
Δίπλα -ή, μάλλον, απέναντι- σε αυτή την αντιπολίτευση βρίσκουμε το HDP. Οι ιδρυτικές του αρχές αφορούν τα δημοκρατικά δικαιώματα, όχι μόνο για τους Κούρδους, αλλά για όλους τους πολίτες στην Τουρκία. Μέσα στο δεδομένο συντηρητικό τουρκικό πολιτικό πλαίσιο, το HDP αγωνίστηκε με γυναίκες υποψήφιες και με μειονοτικούς υποψηφίους, συμπεριλαμβανομένων Αλεβιτών, Αρμενίων κ.λπ. Επικεντρώθηκε στα δικαιώματα γυναικών και μειονοτήτων, τάχθηκε υπέρ της ανεξιθρησκίας και της αθεΐας ως δυνατότητας επιλογής, συμπεριέλαβε ΛΟΑΤΚΙ πολιτική ατζέντα...
Πρόκειται, επί της ουσίας, για ένα κόμμα των δικαιωμάτων, ένα πρωτίστως αριστερό και κατόπιν φιλοκουρδικό κόμμα. Γι’ αυτό ο ένας εκ των πρώτων συμπροέδρων του, ο Σελαχατίν Ντεμιρτάς, επέμεινε ότι οι νεκροί στις μάχες μεταξύ Κούρδων ανταρτών του PKK και Τούρκων στρατιωτών «ήταν όλοι τους παιδιά μας».
Το, σχετικά, νεόκοπο κόμμα με αυτή την ατζέντα υπερέβη τα συντηρητικά τουρκικά στερεότυπα και, προφανώς, απάντησε σε μια έντονη κοινωνική ανάγκη, καθώς μέσα σε ένα χρόνο έφτασε από το 1% το 2014 στο 13% περίπου το 2015, οπότε μπήκε -με επικεφαλής τον χαρισματικό Ντεμιρτάς- στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση. Ύστερα από μια μικρή «περίοδο χάριτος», κατά την οποία φάνηκε η τουρκική κυβέρνηση να διερευνά τα περιθώρια προσέγγισης με το HDP -το οποίο, μάλιστα, μεσολάβησε στις διαπραγματεύσεις της με το PKK-, η εισβολή στο Κομπάνι και το εμπάργκο της τουρκικής κυβέρνησης στη συρο-κουρδική πόλη ανέτρεψε μια ήδη ευαίσθητη ισορροπία και μια σπάνια ευκαιρία οικοδόμησης εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο πλευρών.
Η κλιμάκωση των αντιδράσεων των Κούρδων εντός Τουρκίας και, κυρίως, οι εξελίξεις εντός του συριακού εδάφους φαίνεται να δημιούργησαν σταδιακά έναν -κατά την άποψη του Ερντογάν- συγκρουσιακό μονόδρομο για τον ίδιο και την κυβέρνησή του έναντι του HDP, των Κούρδων και γενικά έναντι κάθε αντιφρονούντα με τόσο διαφοροποιητική ατζέντα, όπως αυτή του HDP.
Έκτοτε το κόμμα και τα στελέχη του διώχθηκαν συστηματικά και απηνώς, σε μια κυβερνητική προσπάθεια αυτό να αποδιοργανωθεί. Το πρόσφατο ταξίδι μου στην Άγκυρα στις 11 Φλεβάρη, προκειμένου να παρακολουθήσω το 3ο συνέδριό του και την εκλογή νέου προεδρείου, επιβεβαίωσε ότι, προς το παρόν, το HDP είναι ανθεκτικότερο της πολεμικής που υφίσταται. Ο Ντεμιρτάς, αντιλαμβανόμενος τη ζημιά που θα υφίστατο το κόμμα και την περαιτέρω πόλωση που θα δημιουργούσε στον κόσμο του αν ο ίδιος εξακολουθούσε να ηγείται από τη φυλακή, αποχώρησε από την προεδρία αφήνοντας τους συνέδρους να αναδείξουν νέους επικεφαλής.
Ουσιαστικά το HDP εξελίχθηκε -«σπρωγμένο» εν μέρει και από τις ιδιαιτέρως δύσκολες συνθήκες μέσα στις οποίες βρίσκεται- χωρίς να χάνει όμως τον δυναμισμό του και, κυρίως, την προοδευτική πολιτική του ατζέντα. Παρά, δηλαδή, το μειονοτικό κουρδικό στοιχείο, την ασφυκτική τουρκική πίεση και απομόνωση και το πολιτικό προηγούμενο του PKK, το HDP δεν έχει απεμπολήσει τον ευρωπαϊκό του προσανατολισμό, την επιδίωξή του για επικοινωνία και εξωστρέφεια, για συντεταγμένο πολιτικό διάλογο και αντίσταση στην κυβερνητική καταπίεση μέσα σε θεσμικό, δημοκρατικό πλαίσιο.
Η πραγματοποίηση, τελικά, του 3ου συνεδρίου του, με τη συμμετοχή πολλών Ευρωπαίων παρατηρητών, ο σεβασμός στους θεσμικούς κανόνες -παρά την ασφυκτική πίεση-, η συλλογική αντιπροσώπευση και οι δημοκρατικές διαδικασίες κατέδειξαν ακριβώς όσα παραπάνω ανέφερα. Εν μέσω μιας τρικυμίας αυταρχισμού, ιστορικού αναθεωρητισμού, προσωποπαγών δογμάτων, εθνικιστικής μισαλλοδοξίας και φόβου, που χαρακτηρίζει το τελευταίο διάστημα την τουρκική κυβέρνηση, το HDP αποτελεί μια νησίδα συλλογικότητας, θεσμικών αναφορών και συντεταγμένης δημοκρατικής παρουσίας στην τουρκική αντιπολίτευση. Η υποστήριξη της προσπάθειάς τους είναι προς το συμφέρον όλων μας.
* Δημοσιογράφος - βουλευτής Β’ Αθήνας ΣΥΡΙΖΑ
