Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
17.1°C20.7°C
2 BF 52%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
18 °C
16.5°C18.5°C
2 BF 68%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
14.8°C16.6°C
3 BF 70%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
18 °C
15.4°C18.0°C
4 BF 52%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
19.9°C19.9°C
3 BF 40%
ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ / Ο ρόλος των νησίδων αυτονομίας στην παραδοσιακή φιλελεύθερη δημοκρατία
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ / Ο ρόλος των νησίδων αυτονομίας στην παραδοσιακή φιλελεύθερη δημοκρατία

Tου Νίκου Δόϊκου*

Στην παραδοσιακή φιλελεύθερη δημοκρατία, του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, διασώζονται ανεξάρτητες νησίδες ελεύθερης έκφρασης και κριτικής.

Τα πανεπιστήμια, λόγου χάριν, λειτουργούσαν ως παροικίες ελεύθερης διακίνησης ιδεών, προβληματισμού, ζωντανού διαλόγου ανάμεσα σε όλα τα ρεύματα και τις κοσμοαντιλήψεις. Γι’ αυτό, άλλωστε, σε πάρα πολλές περιπτώσεις, οι σχολές έγιναν πεδία εξεγέρσεων και συγκρούσεων.

Ο αυταρχικός χαρακτήρας της παραδοσιακής παραγωγής, του στρατού και της οικογένειας ισορροπούσε με τον φιλελεύθερο χαρακτήρα του Πανεπιστημίου. Με τη σειρά του το Πανεπιστήμιο διεκδικούσε τον ρόλο του καθοδηγητή στο πέρασμα του παιδιού από τον αυταρχισμό της οικογενειακής ανατροφής στο status ενός ανεξάρτητου και υπεύθυνου προσώπου, με κριτική ικανότητα επαρκή για τη λήψη σημαντικών αποφάσεων και την άσκηση εξουσίας. Όλα τούτα βέβαια προϋπέθεταν ένα εσωτερικό σύστημα αξιοκρατικής επιλογής και ανάδειξης του διδακτικού προσωπικού και αυστηρών γνωσιολογικών προγραμμάτων.

Την ίδια περίοδο, εάν κανείς αναζητούσε αντικειμενική ενημέρωση και ουσιαστικό έλεγχο της πολιτικής εξουσίας, προσέτρεχε σε μιαν άλλην ανεξάρτητη νησίδα, τη δημοσιογραφία. Εμβληματικό τρόπαιο της αμερικανικής, παραδείγματος χάριν, δημοσιογραφίας η υπόθεση Watergate, όπου τα στελέχη μιας έγκριτης εφημερίδας, ανυποχώρητα στις αρχές τους, συγκρούονται με την ανώτατη πολιτειακή αρχή και επικρατούν. Ραδιοφωνικοί σταθμοί και τηλεοπτικά κανάλια, και στις δυο ακτές του Ατλαντικού, δεν διστάζουν να στηλιτεύσουν τα κακώς κείμενα. Η δημοσιογραφία δεν τιμά απλώς την ανεξαρτησία του Τύπου, αλλά ενισχύει και την αίσθηση ασφάλειας και προστασίας των πολιτών.

Παρά το γεγονός ότι η «δημοκρατική» εξουσία αποτελεί προνόμιο των επιφανών, μιας μικρής δηλαδή κυρίαρχης τάξης, το ίδιο το σύστημα επιτρέπει, υποστηρίζει και κινητροδοτεί αυτές τις ανεξάρτητες νησίδες, στις οποίες θα μπορούσε κανείς να προσθέσει τη Δικαιοσύνη και τον στρατό, παρότι αποτελούσαν οργανικές συνιστώσες της κυρίαρχης τάξης.

Κατά τη γνώμη μου αυτή η ανοχή της παραδοσιακής ηγεμονεύουσας τάξης δεν είναι απλώς ένα άλλοθι δημοκρατικότητας. Πρόκειται για λειτουργική ανάγκη τού ίδιου του συστήματος, ώστε να μπορεί να απορροφά τους εσωτερικούς κραδασμούς και να συντηρεί τις κοινωνικές ισορροπίες.

Εργασιακή και κοινωνική γαλήνη, ανθούσα εσωτερική αγορά και ζωηρή εσωτερική ζήτηση είναι τα μεγάλα προτάγματα του «καλού» καπιταλισμού, της ελεγχόμενης ελεύθερης αγοράς, της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Ιδιαίτερα δε την εποχή του διπολισμού ο δυτικός πόλος πασχίζει να αποδείξει την υπεροχή του σε όλα αυτά τα επίπεδα. Να επικρατήσει κυρίως στο πεδίο της κοινωνικής συνοχής, εκεί όπου κατ’ ουσίαν κρίνονται τα πολιτικά συστήματα.

Έτσι λοιπόν κατορθώνει να ουδετεροποιήσει τις κοινωνικές αντιθέσεις με τη συνδρομή τριών παραγόντων:

Πρώτον, με την καταναλωτική ευχέρεια. Οι απολαβές των εργαζομένων ακολουθούν την λογική της συνολικής απορρόφησης της προσφοράς. Για παράδειγμα οι γερμανικές και αμερικανικές αυτοκινητοβιομηχανίες κυριαρχούν απολύτως στις αντίστοιχες αγορές. Κατά τη μεταπολεμική περίοδο, έως τα τέλη της δεκαετίας του 1970, στους δρόμους των γερμανικών και αμερικανικών μεγαλουπόλεων δεν κυκλοφορούν παρά ελάχιστα αυτοκίνητα εισαγωγής. Είναι σχεδόν απόλυτη η εσωτερική ισορροπία προσφοράς - ζήτησης, γεγονός που προαπαιτεί ανάλογες απολαβές.

Δεύτερον, με το πολυταξικό μοντέλο κοινωνικής διαστρωμάτωσης, αν θέλετε, με ένα σύστημα διαδοχικών βαλβίδων ασφαλείας, όπου οι κοινωνικές εντάσεις, αλλά και η κοινωνική κινητικότητα περιορίζονται (και έτσι απορροφούνται) στα σύνορα μεταξύ διαδοχικών, όμορων τάξεων.

Το πολυταξικό φάσμα ακολουθεί μιαν ήπια καμπύλη ανάπτυξης, από τον αγρότη και τον χειρώνακτα, τον ανειδίκευτο εργάτη, στον ειδικευμένο βιομηχανικό εργάτη, τον τεχνικό, τον μεσοκαλλιεργητή, τον μικρέμπορο και μικροβιοτέχνη, τον μεσαίο, τον μεσαίας κλίμακας βιομήχανο και μεγαλοβιομήχανο. Με αναλογική βέβαια διακύμανση και των αποδοχών, γεγονός που κινητροδοτεί την κοινωνική κινητικότητα.

Τρίτον, με την αίσθηση προστασίας και δημοκρατικής ασφάλειας την οποία παρέχουν και φαίνεται να εγγυώνται αφενός το κοινωνικό κράτος και αφετέρου οι ανεξάρτητες νησίδες για τις οποίες μιλήσαμε στην αρχή της ενότητας.

Αυτό το ευρωατλαντικό Κάμελοτ άντεξε μέχρι το πανηγυρικό ντεμπούτο του νεοφιλελευθερισμού των μονεταριστών. Σταδιακά η ελίτ, ανενόχλητη, εντάσσει στο επιχειρηματικό δυναμικό της τις παραδοσιακές ανεξάρτητες νησίδες (Πανεπιστήμιο, δημοσιογραφία, Δικαιοσύνη, στρατό) και τις αξιοποιεί μέσα στο ανελέητο παιχνίδι κυριαρχίας της πλανητικής αγοράς.

Τα έγκριτα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ τού 1970 και τους αμείλικτους και αμερόληπτους ακαδημαϊκούς διαδέχονται φαιδροί τελάληδες - διαφημιστές της νέας μυθολογίας. Συγκροτήματα αφοσιωμένα στην προβολή και αιτιολόγηση της επιθετικής πολιτικής και των πολεμικών εμπλοκών των εργοδοτών τους. Συγκροτήματα τα οποία εντέχνως επιχειρούν να διασφαλίσουν τη μαζική αποδοχή αυτού του νέου και ιδιότυπου μονοκρατορικού Δικαίου.

Όπου Δίκαιο, βέβαια, είναι η προάσπιση των συμφερόντων της ελίτ και η επικράτηση της νεοφιλελεύθερης επαγγελίας για μια κοινωνία προσωρινής προόδου του ενός τρίτου, η εντατική και ασύδοτη ανάπτυξη του οποίου δήθεν θα συμπαρασύρει, εν καιρώ, ολόκληρη την κοινωνία στην ανάπτυξη.

Είναι χαρακτηριστική η συμπεριφορά γερμανικών κυρίως δημοσιογραφικών εντύπων, κατά τη διάρκεια της πρόσφατης κρίσης της Ευρωζώνης, με αλλεπάλληλες καταστροφολογικές καταχωρίσεις, οι οποίες, περιέργως, ευθυγραμμίζονταν με την κατευθυνόμενη παραφιλολογία των επιθετικών hedge funds, όσων δηλαδή επένδυσαν στο ενδεχόμενο χρεοκοπίας των οικονομιών της Ευρωζώνης.

Στο επόμενο: «Ο σύντομος ‘θρίαμβος’ και η κατάρρευση του νεοφιλελευθερισμού»

Νίκος Δόικος είναι αρχιτέκτονας - συγγραφέας (rudoikos@gmail)

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL