Του Αδάμ Γιαννίκου
Το 1941 ένας νεαρός ποδοσφαιριστής στα Σκόπια ερωτεύεται τη Ρεμπέκα Κοέν, κόρη ενός εβραίου τραπεζίτη της πόλης. Η ομάδα του νεαρού Κοσταντίν έχει ανέλπιστα νικήσει τους σέρβους πρωταθλητές στο Βελιγράδι, προκαλώντας ρίγη ενθουσιασμού στους ντόπιους. Οι τελευταίοι υποδέχονται τους νικητές στον σιδηροδρομικό σταθμό, τραγουδώντας σε δύο γλώσσες: οι επίσημοι τον ύμνο του βασιλείου της Γιουγκοσλαβίας στα σερβικά και το ανώνυμο πλήθος ένα τοπικό τραγούδι στη δική τους γλώσσα.
Η Γιουγκοσλαβία υποτάσσεται στις δυνάμεις του Άξονα και το μεγαλύτερο τμήμα της επαρχίας Βαρντάρ καταλαμβάνεται από το φασιστικό καθεστώς της Βουλγαρίας. Η ομάδα του Κοσταντίν, τον οποίο οι φίλοι του φωνάζουν Κόστα, είναι η «Μακεντόνια» κι έχει για προπονητή έναν διάσημο γερμανό προπονητή, τον Ρούντολφ Σπιτς. Η «Μακεντόνια» εντάσσεται υποχρεωτικά στην εθνική κατηγορία της Βουλγαρίας. Ο βούλγαρος στρατιωτικός διοικητής ταπεινώνει τον Σπιτς ενώπιον των παικτών του και του περνά στο πέτο του σακακιού το κίτρινο αστέρι. Όταν ξεκινά το πογκρόμ κατά των Εβραίων, η Ρεμπέκα κρύβεται στα αποδυτήρια της ομάδας. Ο πρόεδρος της «Μακεντόνια» είναι ένας αντισέρβος σλαβομακεδόνας εθνικιστής, που διοικεί με σιδηρά πυγμή και διατηρεί το ηθικό του. Στον μεγάλο τελικό απέναντι στην πρωταθλήτρια Βουλγαρίας η ομάδα των Σκοπίων επικρατεί, με τη σοφία του Σπιτς και πρωταγωνιστή το μεγάλο της αστέρι, τον Κόστα. Όμως, το βουλγαρικό ραδιόφωνο μεταδίδει διαφορετικό αποτέλεσμα. Όταν ο βούλγαρος διοικητής ζητά απ’ τη «Μακεντόνια» να παίξει έναν αγώνα εναντίον επίλεκτων γερμανών στρατιωτών που έχουν πολεμήσει στο Στάλινγκραντ, ο Κόστα και οι συμπαίκτες του αποφασίζουν να εγκαταλείψουν τη χώρα. Η έγκυος Ρεμπέκα μαζί με τον άντρα της κάνουν το μεγάλο ταξίδι προς την Παλαιστίνη, κι από εκεί προς την Αμερική.
Η ταινία «Τρίτο Ημίχρονο», εβδομήντα χρόνια μετά τα γεγονότα που περιγράφει, ήταν η επίσημη πρόταση της ΠΓΔΜ για την κατηγορία καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας των 85ων βραβείων Όσκαρ. Παραγωγή ΠΓΔΜ-Σερβίας-Τσεχίας, βασίζεται στην αληθινή ιστορία της Νέτα Κοέν –ή Μαρία Μλαντένοφσκα όπως πολιτογραφήθηκε στις ΗΠΑ. Όλοι οι συγγενείς της πέθαναν στα ναζιστικά στρατόπεδα, μαζί με τους 7.000 και πλέον Εβραίους που εκτοπίστηκαν εκείνα τα χρόνια από την επαρχία Βαρντάρ. Ο χαρακτήρας του προπονητή βασίζεται στον ουγγροεβραίο Ιλές Σπίτς. Ο Σπιτς θα φτάσει την άσημη «Μακεντόνια Σκόπιε» στον τελικό του βουλγαρικού πρωταθλήματος το 1942, όπου τελικά οι παίκτες του θα ηττηθούν από τη «Λέφσκι Σόφιας». Έναν χρόνο μετά, ο Σπιτς θα συλληφθεί για να εκτοπιστεί στο στρατόπεδο της Τρεμπλίνκα στην Πολωνία. Σώζεται, όταν μετά από παρέμβαση του προέδρου της «Μακεντόνια Σκόπιε», οι δεσμώτες του τον κατεβάζουν απ’ το τρένο κάπου στη νότια Σερβία.
Η ταινία προκάλεσε περισσότερο πολιτικές παρά καλλιτεχνικές εντάσεις. Τον Οκτώβριο του 2011 τρεις βούλγαροι ευρωβουλευτές απέστειλαν επιστολή στον τότε Επίτροπο Διεύρυνσης, τον τσέχο Στέφαν Φούλε, κάνοντας λόγο για «προσπάθεια χειραγώγησης της ιστορίας των Βαλκανίων» και «εξάπλωσης μίσους», από την πολιτική της «FYROM», που «αντίκειται στις κοινές ευρωπαϊκές μας αξίες». Έναν μήνα πριν, Σκόπια και Σόφια είχαν υπογράψει ευρωατλαντικό μνημόνιο συνεργασίας. Η βουλγαρική πλευρά επέλεγε μια άλλη αληθινή ιστορία: το 1943 η βουλγαρική κυβέρνηση είχε αρνηθεί τον εκτοπισμό 48.000 Εβραίων που ζούσαν στα διοικητικά όρια της Βουλγαρίας. Δεν έκανε το ίδιο για εκείνους στις περιοχές της κατεχόμενης Μακεδονίας και Θράκης.
Στο ενδιάμεσο των δύο συλλαλητηρίων για το «Μακεδονικό» θεμελιώθηκε το Μουσείο Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη, σε σημείο απ’ όπου περνούσαν οι γραμμές των τρένων που μετέφεραν τους μελλοθάνατους προς τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η επικαιρότητα έθεσε εξαρχής το ερώτημα: «πόσοι ήταν;» Η ιστορία της Μακεδονίας μας απαντά: «ήταν πολλοί». Ο αγώνας με τη μνήμη δεν έχει λήξει.
