Της Αγγελικής Ζιάκα*
Το πρώτο ταξίδι στο Ιράν ήταν μια μοναδική εμπειρία. Η αίσθηση αυτή, εν πολλοίς σουρεαλιστική, παρέμεινε αμείωτη και κατά τις επόμενες επισκέψεις μου στη χώρα των «Αρίων» (Ιράν - Αryan). Ήδη, λίγο πριν από το τέλος της δεύτερης προεδρίας του Αχμαντινετζάντ, του σκληροπυρηνικού αυτού Προέδρου, διαφαινόταν, ακόμη και στην Κομ, την κατεξοχήν «ιερή» πόλη, η επερχόμενη αλλαγή, αφού οι ίδιοι οι θρησκευτικοί ταγοί προμήνυαν την έλευση των «προοδευτικών» μουλάδων στη θέση των «συντηρητικών». Όπερ και εγένετο με την εκλογή του Ρουχανί τον Ιούνιο του 2013.
Το Ιράν, πίσω από τη θεσμοθετημένη «θεοκρατία» του 1979, που κρατάει καλά εδώ και 39 χρόνια, έχει ποικίλα πρόσωπα, που υπερβαίνουν τις επιταγές της ισλαμικής ιρανικής επανάστασης ή βρίσκουν παράλληλους δρόμους δημιουργικής έκφρασης, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τον ιρανικό κινηματογράφο. Μόνον που ο κινηματογράφος δεν είναι παρά μια πρόγευση ποικίλων παράλληλων πραγματικοτήτων των οποίων απλόχερα δύνανται να γίνουν μέτοχοι οι λίγοι ταξιδιώτες στη χώρα.
Λίγοι, λόγω της προπαγάνδας και του φόβου που αυτή γεννά, αλλά ευπρόσδεκτοι ακόμη και στα σπίτια άγνωστων Ιρανών, με μια διάθεση φιλοξενίας τόσο μεγάλη που μπορεί να γεννήσει υποψίες, αβάσιμες σε μεγάλο βαθμό. Άλλωστε τα άγρυπνα μάτια των «φρουρών της επανάστασης» προσφέρουν σε όλους «διακριτική προστασία».
Η ιρανική κοινωνία, πλούσια φυλετικά, γλωσσικά και εν μέρει και θρησκευτικά, εξαπλώνεται και διαβιοί σε ένα μεγάλο γεωγραφικό μήκος και πλάτος, που θυμίζει σε μεγαλοπρέπεια την αρχαία Περσία και τα βασίλειά της. Σε αντίθεση με τις περισσότερες αραβικές χώρες, διατηρεί και καλλιεργεί τις αφηγηματικές αναφορές των προϊσλαμικών της χρόνων, προσφάτως δε και του ζωροαστρισμού, των ελληνοπερσικών πολέμων και του Μεγάλου Αλεξάνδρου - Iskandar που δεν σεβάστηκε την κατ’ εξοχήν πόλη, την Περσέπολη.
Στο Ιράν, φιλικό προς τις τέχνες, συναντά κανείς μεταξύ των απλών καθημερινών ανθρώπων μουσικούς, ποιητές και καλλιτέχνες, αλλά και πολλές ενεργές κοινωνικά και επαγγελματικά γυναίκες, παρά τις πανταχού παρούσες ηθικές κορανικές επιταγές με δημόσιες προτροπές, ακόμη και σε οθόνες αεροδρομίων, να χαμηλώνουν τα βλέμματά τους ενώπιον των ανδρών και να διαφυλάσσουν την αγνότητά τους, το μαργαριτάρι της κάθε γυναίκας.
Δίπλα, όμως, στις γυναίκες της ιρανικής ισλαμικής επανάστασης, ενδεδυμένες με τα μαύρα τσαντόρ τους, συνυπάρχουν κομψότατες Ιρανές στα βόρεια προάστια της Τεχεράνης που αφήνουν εσκεμμένα μέρος της κόμης τους ακάλυπτο, όπως και τις καμπύλες τους -κατακτημένες με πολλές ώρες μόχθου σε γυμναστήρια αλλά και πλαστικές επεμβάσεις.
Η ανάμνηση του ιρανο-ιρακινού πολέμου συντροφεύει ακόμη τις μνήμες των Ιρανών και ενθύμιά του είναι διάχυτα σε προσκυνήματα και ερανισμούς με ροδοπέταλα τάφων μαρτύρων, αλλά και σε γκράφιτι κτηρίων, με τους μάρτυρες αγωνιστές να μεταμορφώνονται σε περιστέρια και να ανυψώνονται στον ουρανό.
Η έννοια του μάρτυρα διαφέρει στο σιιτικό ισλάμ κατά πολύ από αυτήν του σουννιτικού και είναι διάχυτη σε όλη τη σύσταση της ιδιοπροσωπίας των σιιτιών, η οποία συνοδευόταν για πολλούς αιώνες από την τάση της «αποσιώπησης» της σιιτικής ταυτότητας μπρος στην ηγεμονική σουννιτική εξουσία για λόγους ασφάλειας. Έτσι, στις πολύβουες πόλεις της χώρας, υπάρχουν συγκεκριμένοι κώδικες συμπεριφοράς με χαμηλόφωνες συνομιλίες, τους οποίους διαδέχεται η αταξία και το χάος του ζωντανού πνεύματος της Ανατολής.
Πάνω από το 50% του πληθυσμού της χώρας είναι κάτω των 35 ετών. Πολλοί εξ αυτών έχουν πρόσβαση στη δωρεάν τριτοβάθμια εκπαίδευση. Οι δημόσιες, όμως, παροχές για τον λαό δεν είναι αρκετές για να θεραπεύσουν την ανεργία και τα οικονομικά αδιέξοδα, τα οποία οφείλονται στον τρομερό ιρανο-ιρακινό πόλεμο, στους αλλεπάλληλους διεθνείς αποκλεισμούς, αλλά και στις οικονομικές ανισότητες που ευνόησαν ένα μικρό μόνον μέρος των κομιστών της ισλαμικής επανάστασης να συσσωρεύσει τον πλούτο της χώρας, χωρίς να προτείνει λύσεις και μέσα για τους υπολοίπους.
Όλα αυτά δημιουργούν μια κατάσταση αυξανόμενης δυσφορίας και αδιεξόδων σε μια από τις πιο ισχυρές πετρελαιοπαραγωγικές χώρες του κόσμου. Αν προσθέσει κανείς και τη μη δυνατότητα μετανάστευσης των νέων, με πιο πρόσφατο τον ντροπιαστικό αποκλεισμό των ΗΠΑ απέναντί τους, αλλά και τις μη δυνατότητες εκτόνωσης των αναγκών τους εντός της χώρας, η κατάσταση γίνεται όλο και πιο ρευστή. Ρευστή και εκρηκτική για την πλειονότητα των Ιρανών, οι οποίοι διχάζονται μεταξύ αυτών που θέλουν να διαφυλάξουν και να προπαγανδίσουν το μήνυμα της ιρανικής ισλαμικής επανάστασης και αυτών που στην κυριολεξία προσμένουν στη βοήθεια των ΗΠΑ και στην έλευση της «επόμενης ημέρας».
* Η Αγγελική Ζιάκα είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Θρησκειολογίας στο ΑΠΘ
