του Οδυσσέα Βουδούρη*
Ακούγεται παράδοξη μια τέτοια δήλωση αν σκεφτούμε ότι επί έναν αιώνα ο κομμουνισμός υπήρξε ο απειλητικός ανταγωνιστής της σοσιαλδημοκρατίας. Η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και η ακύρωση της κομμουνιστικής προοπτικής άφηναν θεωρητικά ελεύθερο ένα πεδίο, το οποίο φυσιολογικά η σοσιαλδημοκρατία θα κάλυπτε. Και όμως, συνέβη το αντίθετο.
Παραδόξως επίσης, την εξέλιξη αυτή είχε λίγο - πολύ προβλέψει, ήδη από το 1991, ένας κεντρώος Γάλλος πολιτικός, ουδόλως ύποπτος για φίλο-κομμουνιστικές τάσεις. Ο Jean-Denis Bredin, γνωστός δικηγόρος και αντιπρόεδρος κεντρώου κόμματος, έγραφε τότε στην έγκυρη και φιλο-καθεστωτική εφημερίδα «Le Monde», που γιόρταζε πανηγυρικά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, ένα άρθρο που απέπνεε... κάποια μελαγχολία (Jean-Denis Bredin, «Est-il permis?», Le Monde, 31 août 1991). Αναρωτιόταν αν θα είχε υπάρξει και τι θα ήταν η σοσιαλδημοκρατία «αν δεν είχε υπάρξει ο κομμουνισμός, που την παρακολουθούσε, την ανταγωνιζόταν, πάντα έτοιμος να πάρει τη θέση της, ο κομμουνισμός που την εμπόδιζε να διολισθήσει πολύ γρήγορα και πολύ μακριά».
Και προσέθετε: «Όλοι αυτοί οι ξεροκέφαλοι, οι σεχταριστές, οι ακούραστοι απεργοί, αυτοί οι καταληψίες των εργοστασίων μας και των δρόμων, που σπέρνανε την αταξία, αυτοί οι πεισματάρηδες που δεν σταμάταγαν να ζητούν μεταρρυθμίσεις, ονειρευόμενοι την επανάσταση, αυτοί οι μαρξιστές, στο αντίθετο ρεύμα της ιστορίας, που εμπόδιζαν να κοιμάται ήσυχος ο καπιταλισμός, σε όλους αυτούς χρωστάμε πολλά!».
Η συνέχεια δικαίωσε πλήρως τις ανησυχίες του. Σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες η σοσιαλδημοκρατία κατέρρευσε. Και όπου απέμεινε, λειτούργησε ως ουρά των δεξιών κομμάτων (βλ. γερμανικό SPD) ή ως φερετζές της πιο άκρατης νεοφιλελεύθερης πολιτικής (βλ. Ολάντ και Μακρόν στη Γαλλία).
Όσο παράδοξο και να φαίνεται, η εξήγηση είναι απλή. Η σοσιαλδημοκρατία του 20ού αιώνα βασίστηκε σε μια τακτική υποχώρηση του καπιταλιστικού συστήματος, μπροστά στη σοβιετική απειλή εξωτερικά και την πίεση των κομμουνιστικών κινημάτων εσωτερικά. Με την πτώση της πρώτης και την εξασθένηση των δεύτερων το καπιταλιστικό σύστημα δεν χρειάζεται πλέον τη σοσιαλδημοκρατία.
Μάλιστα, απελευθερωμένο πλέον από τους αντιπάλους του, το σύστημα αυτό έκανε ένα ποιοτικό άλμα και μετεξελίσσεται σε νεοφιλελεύθερο σύστημα. Καταργεί ό,τι το περιορίζει προνοιακό κράτος, εργασιακά δικαιώματα, κατώτερο μισθό, προστασία πρώτης κατοικίας από τις τράπεζες, περιορισμό απολύσεων κ.ο.κ. Η εξέλιξη αυτή αλλάζει ριζικά το κοινωνικό τοπίο, καθώς οδηγεί στην προλεταριοποίηση της μεσαίας τάξης και τη δημιουργία μιας νέας πολιτικο-οικονομικής ελίτ. Όσο μεγαλώνει ο πλούτος αυτής της εξαιρετικά μικρής μειονότητας, τόσο διευρύνεται ο αριθμός των νεόπτωχων, που σύντομα θα αποτελούν την μεγάλη πλειονότητα της κοινωνίας.
Πώς μπορεί να αντιδράσει η σοσιαλδημοκρατία απέναντι σε αυτή την ιστορική εξέλιξη; Δύο τρόπους έχει.
Ο πρώτος είναι αυτός με τον οποίο πράττει μέχρι σήμερα. Να συνεχίσει να προβάλλει έναν λόγο κοινωνικής ευαισθησίας και να εφαρμόζει αταλάντευτα τα αντικοινωνικά μέτρα που επιβάλλει το νεοφιλελεύθερο κατεστημένο. Με τη βοήθεια των μίντια, υπό τον πλήρη πλέον έλεγχο της νεοφιλελεύθερης εξουσίας, αυτό το κόλπο μπορεί να κρατήσει ακόμα κάμποσο καιρό. Είναι μια επιλογή, όσο κρατήσει...
Ο δεύτερος δρόμος είναι να ασπαστεί πραγματικά τα συμφέροντα της μεσαίας τάξης, που ιστορικά υπήρξε η βάση της. Και να σηκώσει τη σύγκρουση με τον νεοφιλελεύθερο ολοκληρωτισμό που σήμερα την απειλεί. Αυτό προϋποθέτει να συνειδητοποιήσει ότι ο «κεντρώος χώρος» δεν είναι πολιτικός χώρος, αλλά ένας βάλτος όπου χάνονται όσοι δεν έχουν πολιτική πυξίδα.
Οι καιροί άλλαξαν και οι συνθήκες της πολιτικής αντιπαράθεσης σκλήρυναν. Όσοι μέχρι τώρα αναζητούσαν, με μικρά αλλά σταθερά βήματα, περισσότερη δημοκρατία και πιο δίκαιη ανακατανομή του πλούτου ας συνειδητοποιήσουν ότι απέναντί τους έχουν τώρα ένα σκληρό ευρωπαϊκό και εγχώριο νεοφιλελεύθερο κατεστημένο, που νιώθει παντοδύναμο και πλέον δεν θα τους παραχωρεί τίποτα χωρίς σύγκρουση.
* Ο Οδυσσέας Βουδούρης είναι χειρουργός, πρώην βουλευτής και μέλος του Συντονιστικού της «Κοινωνίας Πρώτα»
