του Νίκου Σαραντάκου*
Για έβδομη χρονιά φέτος, η στήλη θα ενδώσει στο έθιμο των ημερών, κι έτσι το σημερινό άρθρο θα έχει χαρακτήρα ανασκόπησης. Θα επιχειρήσουμε να καταγράψουμε τις λέξεις της χρονιάς, μ’ άλλα λόγια τις λέξεις που σημάδεψαν το 2017, που συζητήθηκαν και ακούστηκαν πολύ, ή και που γεννήθηκαν μέσα στη χρονιά που πέρασε.
Οι επισκέπτες του ιστολογίου «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία», που έχει τον ίδιο τίτλο με τη στήλη μας, και που τους κάλεσα να διαλέξουν τη Λέξη του 2017, ανέδειξαν στην πρώτη θέση, και μάλιστα με μεγάλη διαφορά, τη λέξη φέικ νιουζ, fake news αν προτιμάτε στα αγγλικά, μια διεθνή λέξη που επίσης επιλέχτηκε και από αρκετούς λεξικογραφικούς ιστοτόπους ως η λέξη της χρονιάς για την αγγλική γλώσσα. Όπως ίσως θα ταίριαζε σε μια λέξη που δηλώνει την εξαπάτηση, η αγγλική λέξη fake είναι άγνωστης ή τέλος πάντων αμφισβητούμενης ετυμολογίας.
Η λέξη μάς ήρθε από την Αμερική όπου ο Πρόεδρος Τραμπ συνέβαλε πολύ στη διάδοση της, και προς το παρόν τη χρησιμοποιούμε συνήθως ως ασυμμόρφωτο δάνειο, αφού δεν είναι ξεκαθαρισμένο αν θα την αποδώσουμε «ψευδείς ειδήσεις» (όπως ορίζει ο Ποινικός Κώδικας, ας πούμε στο αδίκημα της διασποράς ψευδών ειδήσεων, τώρα και διά του Διαδικτύου) ή «κατασκευασμένες ειδήσεις», αφού τα φέικ νιουζ δεν είναι απλώς ανακριβείς αλλά και χαλκευμένες πληροφορίες που παρουσιάζονται ως είδηση με σκοπό να παραπλανήσουν, σαν τα παραποιημένα γραφήματα που διακινούν οι πολιτευτές της Νέας Δημοκρατίας βάζοντας ψεύτικες στάμπες δήθεν ότι προέρχονται από την Κομισιόν.
Ένας νεολογισμός που ακούστηκε το καλοκαίρι, με αφορμή τις ακτιβιστικές (και όχι ιδιαίτερα εύστοχες, αν θέλετε τη γνώμη μου) ενέργειες εναντίον... κρεοπωλείων και άλλων άντρων της αντίδρασης, είναι οι αντισπισιστές. Σπισισισμός ή με τη σωτήρια απλολογία σπισισμός (δάνειο από το αγγλ. speciesism, καλύτερα ίσως θα ήταν σπεκισμός) είναι η αντίληψη ότι το ανθρώπινο είδος είναι ιεραρχικά ανώτερο από τα άλλα ζωικά είδη και άρα μπορεί να τα εκμεταλλεύεται. Οι αντίθετοι στην αντίληψη αυτή, είναι οι αντισπισιστές. Αν θέλαμε να μεταφράσουμε το δάνειο, θα λέγαμε για ειδιστές και αντιειδιστές –δεν είναι πολύ καλύτερο.
Πολύ ακούστηκε επίσης, και μπήκε στη ζωή μας, από πέρυσι κιόλας, το ακρώνυμο POS, που το γράφουμε στα ξένα αλλά το προφέρουμε συνήθως ελληνικά, δηλαδή πος αντί πι-όου-ες, και έχει δώσει αρκετά λογοπαίγνια με το επίρρημα «πώς», π.χ. «πώς να εγκαταστήσω POS». Στα αγγλικά, POS σημαίνει «point-of-sale», πρόκειται δηλαδή για «τερματικά σημείου πώλησης» αν και στις ανακοινώσεις των τραπεζών αποδίδονται επισήμως «τερματικά αποδοχής συναλλαγών με κάρτες».
Λέξεις από την πολιτική και νομοθετική δραστηριότητα της χρονιάς που πέρασε επίσης ακούστηκαν πολύ, όπως η ταυτότητα φύλου, που χωρίς να είναι φετινός νεολογισμός αναδείχτηκε αφού ήταν αντικείμενο πολυσυζητημένου νομοσχεδίου, καθώς και το κοινωνικό μέρισμα. Λέξη-καραμέλα που την κράδαιναν ολοχρονίς ορισμένοι ζηλωτές της αντιπολίτευσης, ήταν η αριστεία, ιδίως σε σχέση με την απόφαση του υπουργείου Παιδείας να αναδεικνύεται με κλήρωση ο σημαιοφόρος των παρελάσεων στις τάξεις του δημοτικού. Νεολογισμός φετινός και η φορολοταρία, όρος ανακριβής αν τον καλοεξετάσουμε, αφού δεν κληρώνει φόρους –το έχουν αυτό ορισμένοι νεολογισμοί, να μην ακριβολογούν απόλυτα, πράγμα που δεν εμποδίζει την καθιέρωσή τους.
Το ακανθώδες θέμα των πλειστηριασμών μάς έφερε όρους όπως ηλεκτρονικοί πλειστηριασμοί και στρατηγικός κακοπληρωτής, ενώ κάποιοι θα σημείωσαν την «τριάδα των υπέρ», με τους νεολογισμούς υπερπλεόνασμα (το πέρα από τις μνημονιακές υποχρεώσεις τμήμα του πρωτογενούς πλεονάσματος), υπερκατώτατος μισθός (το σωστό αλλά ζοφερό θα ήταν μάλλον υποκατώτατος) και υπερταμείο, το ταμείο που αξιοποιεί ή εκποιεί τη δημόσια περιουσία.
Ακούστηκαν και φέτος βέβαια οι πρόσφυγες και οι προσφυγικές ροές, ενώ τον Νοέμβριο με την προαναγγελθείσα από χρόνια τραγωδία της Μάνδρας είχαμε συζητήσεις για πλημμύρες και μπαζωμένα ρέματα. Μας ήρθε απέξω η συζήτηση για τη σεξουαλική παρενόχληση, ιδίως στον χώρο εργασίας, αλλά δεν ευδοκίμησε σε μας κάποιο κίνημα καταγγελιών ανάλογο με το #MeToo.
Όρους όμως παράγει και η τεχνολογία. Καταγράφω: ηλεκτρονικό εισιτήριο, δικτυακή ουδετερότητα, ανέπαφες συναλλαγές, κρυπτονόμισμα, ουμπεράδες και ουμπεροποίηση της εργασίας. Βέβαια, μερικά από τα πιο λαμπρά μυαλά κερδίζουν το παντεσπάνι τους επινοώντας όχι εφαρμογές ή καινοτόμες συσκευές αλλά καινούργιους τρόπους για να μη φορολογηθούν οι υπερπλούσιοι –κι έτσι ακούστηκαν και φέτος όροι όπως οφσόρ (εξωχώριες ή υπεράκτιες εταιρείες αν θέλετε αυτόχθονα όρο), φορολογικοί παράδεισοι αλλά και τα Παραντάιζ πέιπερς, τα έγγραφα που αρμόζουν σε τέτοιους παραδείσους.
Από τον χώρο του παραπολιτικού ευτράπελου σχολιασμού θα σημειώσουμε ιδίως τον εξωγήινο του Υμηττού, από ατάκα του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης κατά τη συζήτηση του νομοσχεδίου για την ταυτότητα φύλου, ατάκα που μάλλον αποδείχτηκε μπούμερανγκ.
Καθαρή έξοδος, έξοδος στις αγορές, προληπτική γραμμή, αυτοί είναι όροι που θα τους δούμε και του χρόνου, μια και μας περιμένει άλλη μια δύσκολη χρονιά, αν και κάπου αχνοφαίνεται μια λέξη που πολλοί φυλάγονται ακόμα να προφέρουν, ελπίδα, ενώ εξακολουθούμε να έχουμε ανάγκη μια λέξη που θα ’πρεπε ν’ ακούγεται συχνότερα, την αλληλεγγύη.
*Ο Νίκος Σαραντάκος είναι μεταφραστής και συγγραφέας και ιστολογεί στο sarantakos.wordpress.com
