Του Δημήτρη Σεβαστάκη
Μπορεί, λοιπόν, εύκολα να σκηνοθετηθεί η πραγματικότητα. Να δίδεται, π.χ., το κοινωνικό επίδομα και η κάμερα (ο δημόσιος λόγος, η δημόσια εικόνα κ.λπ.) να δείχνει αυτόν που δεν το δικαιούνταν γιατί είχε λίγο μεγαλύτερο εισόδημα. Να εφαρμόζεται το ηλεκτρονικό εισιτήριο, να εντοπίζονται πολυετείς κλοπές μεγάλων ποσών από τις δημόσιες συγκοινωνίες και η κάμερα να δείχνει τις ουρές στα εκδοτήρια. Αλλά και αντίστροφα. Να δείχνει η κάμερα μόνο τη λαοθάλασσα στην Ερμού και στο κέντρο της πόλης τις μέρες των γιορτών ή την πληρότητα στο 100% των χιονοδρομικών κέντρων και να παραλείπει αυτόν που μέτρησε δέκα φορές τα χρήματα για το «συκώτι όχι παραπάνω από 3 ευρώ», αυτόν που είχε έναν σκληρότατο και μικρότατο εορταστικό προϋπολογισμό.
Η κάμερα, δείχνοντας, μπορεί να κρύψει. Και τα χρόνια της μεγάλης κρίσης, η κάμερα έχει γίνει ένα ισχυρό πολιτικό εργαλείο. Έχει χρησιμοποιηθεί για να προβληθεί ή να κρυφτεί κάτι, έχει χρησιμοποιηθεί για να διασκευαστεί η πραγματικότητα. Φυσικά, στη χαμηλή οικονομική κλίμακα, στο ταξικό επίπεδο του στοιχειώδους, η πραγματικότητα είναι αμείλικτη. Μπαίνουν 500 ευρώ στον λογαριασμό σου και τα έξοδα είναι είτε παραπάνω ή τα ρυθμίζεις για να είναι τόσα ακριβώς. Αυτή η καθημερινή σχοινοβασία σε καταρρακώνει. Από τις αρχές μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 2000 μπορούσαμε να ξοδεύουμε οικογενειακά 15 ευρώ την ημέρα. Αν μια μέρα καταναλώναμε 20 ευρώ, την άλλη έπρεπε να καταναλώσουμε 10 ευρώ.
Τέρμα. Από ιδεολογική εμμονή, από κληρονομημένα κατοχικά σύνδρομα, από καρούμπαλο ή ό,τι άλλο, η αυστηρή επιλογή ήταν να αποφύγουμε πάση θυσία μεγάλο δάνειο και αυτό προϋπέθετε σκληρή οικονομία. Ένα είδος μνημονιακής πειθαρχίας πολύ πριν από το Μνημόνιο. Καμιά έξοδος, καμιά διασκέδαση, μόνο διάβασμα και τηλεόραση. Το σκληρότερο ήταν η δοκιμασία του σούπερ μάρκετ. Τα ταμπελάκια με τις τιμές ήταν η πιο έντονη πνευματική δραστηριότητα. Σάρωση, ακαριαία πρόσθεση, γρήγορη αφαίρεση. Πριν το ταμείο υπήρχε η αγωνία μη βγει κάτι εκτός των χρημάτων της τσέπης. Ήταν μια περίοδος μεγάλων υποχρεώσεων. Από πολυετώς μπεκιάρης, στον οικογενειακό βίο. Εκείνο λοιπόν που ένιωθα ήταν μια αγανακτισμένη ασφυξία. «Πότε θα μπορέσω να πάω διακοπές σαν κανονικός άνθρωπος;».
Ένα βράδυ διασταυρώθηκα με έναν παλιό συμμαθητή. Φουντωτό, άλουστο μαλλί, τυλιγμένος με έναν υπνόσακο, έσερνε «το νοικοκυριό» του με ένα παλιό καροτσάκι σούπερ μάρκετ. Δεν μιλήσαμε. Ντράπηκα, δίστασα, το ίδιο κι αυτός. Ήταν από τα παιδιά που «έπαιζαν» ιαπωνικές πολεμικές τέχνες. Είχα ακούσει ότι δούλευε σ' ένα μαγαζί με αξεσουάρ καράτε. Φτώχυνε, κοιμόνταν για χρόνια στο αυτοκίνητο. Αυτή η σκοτεινή συνάντηση μου ξαναόρισε τη δική μου ένδεια. Υπάρχει μια λογική τεχνικής ανακούφισης. Πάντα να συγκρίνεσαι με κάποιον σε χειρότερη θέση από σένα. Και να ηρεμείς. Είναι ανεστραμμένη από το να συγκρίνεσαι με κάποιον που είναι σε καλύτερη θέση από σένα. Και να εξοργίζεσαι. Η πρώτη είναι παθητική - ποτέ δεν διεκδικείς, κάθεσαι ευχαριστημένος στα «κυβικά» σου, φτιάχνεις διαρκώς τα άλλοθί σου: Κοίτα τι μπορούσα να πάθω. Η δεύτερη ήταν το κεντρικό ιδεολογικό όχημα της μικροαστικής ανόδου, έγινε το κραταιό περιεχόμενο του πολιτικού και συνδικαλιστικού λόγου. Είτε υπερέχεις, οπότε πλεονάζεις, είτε υπολείπεσαι, οπότε πλεονεκτείς. Σήμερα όλοι στέκονται αμήχανα και στις δύο εκδοχές. Χρειάζονται ως εργαλείο κοινωνικής σταθεροποίησης τη μετριοπάθεια του πρώτου, πατούν όμως καιροσκοπικά (και κολακεύουν) στις καταπιεσμένες ορμές του δεύτερου. Εύκολα καταλήγει κάποιος σε μια ουδέτερη μέση. Ναι μεν πιέζονται οι πολίτες, αλλά υπάρχει μια συναισθηματική εξωστρέφεια - μεγαλύτερη από τα προηγούμενα χρόνια. Υπάρχει και μια τρίτη κατηγορία. Η σιωπή. Οι σιωπηλοί. Οι ανέκφραστοι. Και μια τρίτη πολιτική στάση που τους αντιστοιχεί: Να τους καταλάβεις.
