Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
22.0°C25.2°C
3 BF 51%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.8°C25.4°C
2 BF 41%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
19.9°C21.6°C
4 BF 55%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
21 °C
20.4°C20.8°C
2 BF 68%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.9°C24.0°C
0 BF 33%
ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ / Ο Γενάρης του 1942 και το Κουρτουλούς
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ / Ο Γενάρης του 1942 και το Κουρτουλούς

ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ Κ. ΚΟΚΟΛΙΑ*

Προσφάτως παρακολούθησα την παρουσίαση ενός εξαίρετου όσο και πρωτότυπου βιβλίου του Σωτήρη Βαλντέν1, που αναφέρεται στην ανεκτίμητη επισιτιστική βοήθεια του Σουηδικού Ερυθρού Σταυρού προς τον χειμαζόμενο από την πείνα ελληνικό λαό στα χρόνια της ναζιστικής κατοχής. Με αφορμή αυτό το βιβλίο μού γεννήθηκε η επιθυμία να αναφέρω και ένα σχετικό, αλλά όχι και ευρύτερα γνωστό, ευτράπελο περιστατικό.

Στα χρόνια του πολέμου και της Κατοχής μια ξεχωριστή νότα πραγματικής ψυχαγωγίας ήταν η λεγόμενη "επιθεώρηση" (σπονδυλωτή παράσταση λόγου και τέχνης με συχνά εναλλασσόμενα "νούμερα", τα οποία έπαιρναν αφορμή από την επικαιρότητα). Ιδιαίτερα στην Αθήνα, η επιθεώρηση κράτησε ψηλά το φρόνημα του δοκιμαζόμενου λαού. Παρά τη Μεταξική και αργότερα την Κατοχική λογοκρισία, οι θεατρικοί συγγραφείς έβρισκαν τον τρόπο να περνούν τα μηνύματά τους. Στο είδος αυτό διακρίθηκε ιδιαίτερα ο Πόντιος θεατρικός συγγραφέας και κορυφαίος χρονογράφος και ευθυμογράφος Δημήτρης Ψαθάς.

Τον φοβερό χειμώνα του ’42, όταν η πείνα στην Αθήνα θέριζε τον πληθυσμό, ο Ψαθάς έγραψε ένα απολαυστικό "νούμερο" με τίτλο "Το Κουρτουλούς". Όπως γράφει στο βιβλίο του Χειμώνας του '412, η παρωδία “Ιφιγένεια εν... μαύροις” (όπου και το “νούμερο” το “Κουρτουλούς”) παίχτηκε την 1η Φεβρουαρίου 1942 στην παράσταση του “Φανού των Συντακτών”. Ανέβηκε σαν αρχαία τραγωδία με χορό και μουσική υπόκρουση που είχε γράψει ο μαέστρος Βιτάλης. Την Ιφιγένεια είχε παίξει ο Μαυρέας, τον Ορέστη ο Μάνος Φιλιππίδης, τον Πυλάδη ο Χριστοφορίδης, την κορυφαία του χορού η Μαρίκα Νέζερ, τον Εξάγγγελο ο Ανακτορίδης. Η γερμανική λογοκρισία απαγόρευσε να ξαναπαιχτεί η παράσταση επειδή κάτω από το πρόσχημα της σάτιρας δινόταν μια ζωηρή και αληθινή εικόνα της τρομακτικής πείνας. Μάλιστα, ένας Γερμανός ελληνιστής, με ιερή αγανάκτηση, διαμαρτυρήθηκε στην Ένωση Συντακτών διότι διασυρόταν ο Ευριπίδης!

Το “Κουρτουλούς”, λοιπόν, ήταν ένα μεγάλο τουρκικό βαπόρι, που είχε ναυλώσει ο Σουηδικός Ερυθρός Σταυρός για να μεταφέρει τρόφιμα στον Πειραιά, σε μια προσπάθεια να σταματήσει τους καθημερινούς θανάτους εκατοντάδων Αθηναίων από την πείνα. Κουρτουλούς στα τουρκικά σημαίνει απελευθέρωση. Συμβολικό το όνομα του πλοίου και ανυπολόγιστη η προσφορά του για τον λαό, που το περίμενε με αγωνία.

Την Πρωτοχρονιά του ’42, το "Κουρτουλούς" κατέπλευσε στον Πειραιά κατάφορτο με εκατοντάδες τόνους φασόλια και ρεβύθια απ’ την Τουρκία, που μοιράστηκαν αμέσως στον πληθυσμό. Καταναλώθηκαν βέβαια σε λίγες μέρες, πράγμα που σημαίνει ότι όλοι οι κλειστοί χώροι συγκέντρωσης ανθρώπων, όπως ήταν τα θέατρα, αντηχούσαν και μοσχοβολούσαν κάθε βράδυ από τις γνωστές εξατμίσεις και αναθυμιάσεις...

Αμέσως, τότε, ο Ψαθάς δεν έχασε την ευκαιρία. Πρόσθεσε το μνημειώδες χρονογραφικό νούμερο στην "Ιφιγένεια εν... μαύροις". Ξεκινούσε με ευχαριστίες προς το “Κουρτουλούς”, που μας έσωσε από την πείνα, με ύμνους προς τη φασολάδα, που ήταν το εθνικό μας φαγητό, και συνέχιζε με στιχάκια του τύπου:

Το “Κουρτουλούς”, το “Κουρτουλούς”/ ήταν σωσμός για τους πολλούς!

Πρόσθετε όμως ότι το Κουρτουλούς μάς έφερε μαζί με τα φασόλια και τα φουσκώματα, με όλες τις δυσάρεστες συνέπειες. Και, επομένως, έπρεπε να βρεθεί κάποιος τρόπος για να λυθεί και αυτό το πρόβλημα, διότι “Η φασολάς! Η φασολάς!/ ήταν σωσμός μα και μπελάς.” Έτσι, κατέληγε πανηγυρικά στο φινάλε με το συμπέρασμα - αίτημα:

Το “Κουρτουλούς”! Το “Κουρτουλούς”! πρέπει να φέρει και φελούς!

Έτσι διακωμωδούσαν οι σκλαβωμένοι Έλληνες τη δυστυχία τους!...

1 Άξελ Σωτήρης Βαλντέν, επιμέλεια, Η ανθρωπιστική βοήθεια στην κατοχική Ελλάδα - Η σουηδική αποστολή του Ερυθρού Σταυρού 1942-1945, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 2017

2 Δ. Ψαθάς, Χειμώνας του 41. Σκίτσα της κατοχής, τυπογραφεία Κ. Σπανούδη, Απρίλης 1945

* Ο Απόστολος Κοκόλιας είναι δικηγόρος - συγγραφέας, μέλος του ΣΥΡΙΖΑ Βύρωνα

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL