του Νίκου Δόικου*
Η παγκόσμια κρίση βιώνεται με περιφερειακές εκφάνσεις: τις χωρικές κρίσεις (χρηματοπιστωτικές, δημοσιονομικές) και τις «κρίσεις». Έχουμε ξανασυζητήσει στην Αυγή για τις εντός εισαγωγικών κρίσεις, με πρωτεύουσα την ελλαδική, δηλαδή κρίσεις που δεν συνιστούσαν την αναγκαία εκδοχή μη διαχειρίσιμων προβλημάτων αλλά το αποτέλεσμα μιας καλοστημένης απάτης. Συνήθως αυτές οι «κρίσεις» αξιοποιούνται για την (μέσω των προγραμμάτων λιτότητας) μεταφορά κεφαλαίων προς τις τράπεζες των πραγματικών κρίσεων.
Κοντολογίς, το νεοφιλελεύθερο αφήγημα για αφθονία και λαϊκό καπιταλισμό τρώει τις σάρκες του. Μόνο που οι τρύπες που προσπαθεί να βουλώσει είναι δραματικά λιγότερες από εκείνες που ανοίγει. Η τάχα ελεύθερη και αυτορρυθμιζόμενη αγορά αποδείχτηκε ανίκανη τόσο στην αυτορρύθμιση όσο και στη διαχείριση των κοινωνικών προβλημάτων. Μόνη και σίγουρη συμβολή της, οι ανθρωπιστικές και γεωστρατηγικές κρίσεις. Αντιπαροχές της βουλιμικής και αγοραίας ασυδοσίας.
Αρχίζει να ακούγεται και να φαίνεται ο πόνος, η κόπωση, η απογοήτευση, σε μικρές δόσεις κατάθλιψης, σε μικρότερες (προς το παρόν) δόσεις οργής. Με την ανατροπή της κλιματικής ισορροπίας και τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Με την κλιμακούμενη κλιματική αποδόμηση. Με την υπερ-ανάλωση των γήινων πόρων, την επαπειλούμενη συρρίκνωση της βιοποικιλότητας, τη σταδιακή μείωση της αγροτικής παραγωγής λόγω της διάβρωσης των καλλιεργήσιμων εκτάσεων.
Με τους πολέμους και τον χαμό, με το απεμπλουτισμένο ουράνιο (που «πλούτισε» τους υδροφόρους ορίζοντες της γειτονιάς μας στον πόλεμο του Κοσόβου) να καταδικάζει δεκάδες χιλιάδες σε θάνατο και αθώα παιδάκια σε μακροχρόνιες δόσεις λευχαιμικής ταλαιπωρίας στα νοσοκομεία του πόνου. Με τα πυρηνικά ατυχήματα, τα διατροφικά εγκλήματα και τις επιδημίες νέου τύπου. Η παρακμή βιώνεται ως περιθωριοποίηση και διαρθρωτική ανεργία, ως κατάρρευση των αξιακών πυλώνων και διάλυση της κοινωνικής συνοχής.
Οι οικονομικές κρίσεις και «κρίσεις» διαδέχονται η μια την άλλη. Πολλές φορές, όπως ήδη σημειώθηκε, υπηρετούν σχεδιασμούς ασύδοτης κερδοσκοπίας εις βάρος ολόκληρων κοινωνιών. Και δεν πρόκειται ούτε για εγχώρια κραχ ούτε για αδυναμίες αυτορρυθμίσεως της Αγοράς. Δείχνουν να είναι βαθιά συστημικές.
Μετά την κατάρρευση του τοξικού θαύματος στις ΗΠΑ και μερικώς στην Ε.Ε. το 2007-8 και την αναστάτωση της Ευρωζώνης το 2010 και καθώς το αμερικανικό χρέος καλπάζει πέραν της συνταγματικώς προκαθορισμένης οροφής των 14,3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων (υπερέβη τα 20 τρισ.), η παγκόσμια οικονομία ακροβατεί στην αβεβαιότητα.
Από την οικονομία του συγκεκριμένου, που ξεκαθάριζε και τα κοινωνικά μέτωπα στροβιλιζόμαστε πλέον στην οικονομία του μυστηρίου, στην οικονομία των bitcoins. «Πρόοδος» και όλεθρος βαδίζουν χέρι - χέρι. Διαδοχικές καταρρεύσεις. Πρελούδια βαρβαρότητας. Σήμερα τα βιώνει κανείς. Δεν πρόκειται απλώς για θεωρίες καλές για νεανικές συσπειρώσεις. Τεκμηριώνονται με στοιχεία, μετρήσεις και, προπαντός, γεγονότα.
Κι εμείς, άγγελοι χωρίς φτερά τού άλλοτε καταναλωτικού παράδεισου, στεκόμαστε ακόμη αμήχανοι δυσπιστώντας για την κρισιμότητα των εξελίξεων, αποχαυνωμένοι μπροστά στην εικονική πραγματικότητα που σερβίρουν αφειδώς οι ψηφιακές οθόνες.
Ευτυχώς για την Ιστορία, τουλάχιστον σε τούτη την πλανητική κοινότητα, ισχύει το ανέφικτο της κοινωνικής αλλοτρίωσης. Κάτι πάντοτε βρίσκεται να απομυθοποιήσει τα ποσοτικά και να πυροδοτήσει τα επόμενα ποιοτικά άλματα. Έτσι και τώρα, κάτι φαίνεται να κινείται στον χώρο της σοβαρής θεωρητικής ανάλυσης και, παράλληλα, στο πεδίο της πολιτικής πράξης. Στον πολιτικό σχεδιασμό και στα κινήματα. Σκιαγραφούνται και δοκιμάζονται, θα έλεγα, τα πρώτα σκαριφήματα μιας πολυκεντρικής πλανητικής οικονομίας και μιας αντίστοιχης διακοινωνικής συμμαχίας.
Νομίζω πως ήρθε ο καιρός να επεκταθεί ο διάλογος και κυρίως η δράση στα προτάγματα της πολιτικής κοινωνίας του 21ου αιώνα. Στην σχέση ανθρωποδράσεων και φυσικού και ιστορικού περιβάλλοντος. Στην ορθολογική διαχείριση των πόρων. Και σε κάτι άλλο. Προκλητικά δύσκολο. Στην κοινωνική συναπόφαση να διαχωρισθούν οι πραγματικές από τις τεχνητές ανάγκες διαβίωσης και να αποτολμηθεί μια συλλογικά αποδεκτή λιτότητα στις ανθρώπινες καταναλωτικές συνήθειες.
Πόσο μπορεί να αισιοδοξεί κανείς, πως οι ευάριθμες αυτόνομες πολιτικές δυνάμεις, τα νέα κοινωνικά κινήματα, εκείνα που ξεπροβάλλουν, με κάποια αμηχανία είναι αλήθεια,θα αποφασίσουν να αναλάβουν πρωτοβουλίες, θα ασχοληθούν συστηματικά με τις θεσμικές και κυρίως πολιτισμικές προϋποθέσεις μιας στρατηγικής αλλαγής πορείας, προς την κατεύθυνση του μέτρου;
Πόσο ρεαλιστική μπορεί να θεωρείται η σταδιακή επικράτηση του μέτρου σε όλες τις εκφάνσεις του κοινωνικού βίου; Ένας εξορθολογισμός των ανθρωποδράσεων, που δεν επιβάλλεται αλλά βιώνεται και (μέσα από την κοινωνική του επαλήθευση) εδραιώνεται ως αξιακό πρόταγμα. Ως συναπόφαση των κοινωνιών του κόσμου να ξεπεράσουν το βαρυτικό πεδίο της βαρβαρότητας και να απολαύσουν, επιτέλους, τη μοναδική ωραιότητα του πλανήτη και τη θαλπωρή μιας ανθρωποκεντρικής κοινωνίας.
* Ο Νίκος Δόικος είναι αρχιτέκτονας - συγγραφέας (rudoikos@gmail. com)
