του Νίκου Δόικου*
Για μια παραγωγική προσέγγιση του θέματος προέχει ο διαχωρισμός των εννοιών «Εκκλησία» και «Θρησκεία». Κάποιοι δεν αποφεύγουν το λάθος να τις ταυτίζουν.
Σε αδρές γραμμές και με τον κίνδυνο υπεραπλούστευσης να ελλοχεύει, αλλά χάριν οικονομίας χώρου της φιλόξενης “Αυγής”, θα έλεγα πως, σε κοινωνιολογική βάση, η Εκκλησία συνιστά «σώμα» κοινής πίστης και βιωματικής αλληλεγγύης. Δια-κοινοτική οντότητα συγκροτούμενη από περιφερειακές αυτοδιοικούμενες μονάδες, συνεκτικές και δημοκρατικά οργανωμένες.
Σε όλες τις σταθμικές καμπές της ελληνικής Ιστορίας υπήρξαν λαμπρά παραδείγματα αγωνιστών κληρικών. Έως τις μέρες μας, στους εξωνάρθηκες των ορεινών οικισμών περισώζονται έθη αξιοζήλευτου κοινοτισμού και αλληλεγγύης, μεταξύ των άλλων και με την οργάνωση εθελοντικών συνεργείων για την ανέγερση, με δαπάνη των ενοριτών, της πρώτης κατοικίας νεονύμφων.
Θα χρειαζόταν το σύνολο των σελίδων της “Αυγής” για να διερευνηθεί εάν αυτός ο κοινοτισμός, η βιωματική σχέση με το «θαύμα» του εξανθρωπισμού, η αγαπητική σχέση (αλληλοπεριχώρηση) μεταξύ «προσώπου» και κοινότητας χαρακτηρίζουν το σύνολο της ελλαδικής Εκκλησίας ή κάποιες καταλάμπουσες νησίδες κι αν αυτές οι νησίδες συνιστούν πλειοψηφικό ρεύμα προοπτικής, μα δεν νομίζω πως χρειάζεται. Σημασία έχει η δυναμική της Εκκλησίας προς την κατεύθυνση της κοινωνικής ολοκλήρωσης και συνοχής. Και αυτή υφίσταται.
Αντιθέτως, η Θρησκεία, ως ένα κλειστό σύστημα ηθών, αντιλήψεων και συμπεριφορών, συνιστά ιδεολόγημα μαζί και άρνηση της ελευθερίας στην προσωπική αυτοδιάθεση, δηλαδή άρνηση της υπαρκτικής ουσίας της Εκκλησίας. Με την ιδρυματοποίηση και την ιδεολογικοποίηση διαστρεβλώνεται το πνευματικό και κοινωνικό της νόημα και σταδιακά οδηγείται στην αποκρουστικότερη εκδοχή, την κομματικοποίηση της Εκκλησίας.
Για τη Θρησκεία, ο κεντρόφυγος και δημοκρατικός από τη φύση του κοινοτισμός συνιστά οργανωτική αδυναμία. Το «πλήρωμα» της Θρησκείας οφείλει να υπακούει και να υποτάσσεται σε μια αυστηρή κεντρική ιεραρχία, σε ένα σύνολο απαρέγκλιτων κανόνων που καθορίζουν τα του βίου.
«Σώμα» της Θρησκείας συνιστούν οι οργανωμένες ομάδες καταδρομέων της «πίστης» που αναγνωρίζουν ως «ιερό» καθήκον την επιβολή αυτών των απαρέγκλιτων κανόνων στους θρησκευόμενους οπαδούς. Ακόμα κι αν αυτό προαπαιτεί συμμαχίες με κομματικούς σχηματισμούς, ακόμα κι αν αυτό συνεπάγεται την ανοχή και την «ευλογία» δικτατορικών καθεστώτων.
Τούτη η δυτικότροπη ιδρυματική, ιδεολογικοποιημένη «Εκκλησία», δηλαδή η Θρησκεία, χαρακτηρίστηκε κάποτε «όπιο του λαού». Όμως με αυτό τον δυτικό πιετισμό δεν έχει καμιά απολύτως σχέση η κοινοτική παράδοση της Ανατολικής Εκκλησίας.
Σημαντική μερίδα του ελλαδικού κλήρου, ιδίως νέοι και συγκροτημένοι ιερείς και ιεράρχες και κορυφαίοι θεολόγοι, αποκρούουν σθεναρά τη θρησκειοποίηση της Εκκλησίας. Όπως ακριβώς κάποτε (τηρουμένων των αναλογιών) η σύγχρονη ευρωπαϊκή Αριστερά απέκρουσε τη σταλινική διαστρέβλωση. Από την άλλη μεριά, βέβαια, από τον ελλαδικό κλήρο δεν λείπουν και οι κεκράκτες ιδεολογικών αγκυλώσεων, οι οποίοι ενίοτε διολισθαίνουν και σε φραστικές αμετροέπειες κατά θεσμικών παραγόντων.
Η Αριστερά αποκρούει τη θρησκειοποίηση και επικουρεί το ζωντάνεμα της κοινοτικής και μαχόμενης Εκκλησίας ως παράγοντα κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης. Με την ίδια αποφασιστικότητα αντιπαρατίθεται σε τάσεις απαξίωσης της εκκλησιαστικής παράδοσης εκατομμυρίων Ελλήνων όσο και σε αντιλήψεις που υποβαθμίζουν το νόημα της ανεξιθρησκίας και του συνταγματικά κατοχυρωμένου απαραβίαστου της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης.
Για τη σύγχρονη ευρωπαϊκή Αριστερά, για τις κοινωνιοκεντρικές πολιτικές δυνάμεις, η λογική των συμμαχιών δεν αφορά μονάχα πολιτικές συναινέσεις, αλλά κυρίως κοινωνικές συνενώσεις ρευμάτων που, αν και επιδερμικά φαίνονται άσχετα μεταξύ τους, μπορούν να συμπέσουν στο πεδίο της κοινωνικής συνοχής.
Ναι, βεβαίως, η Αριστερά είναι με τις μικρές ομάδες των ετεροτήτων και των αδυνάτων λόγω γονιδιακής σύστασης και προδιάθεσης. Είναι συγχρόνως και με κείνες τις συλλογικότητες που, εκκινώντας από μια κοινή Πίστη, βιωματικώς ενισχύουν την κοινωνική συνοχή.
Όσο παράλογη και ασύμφωνη με το αφήγημα της σύγχρονης Αριστεράς και με τις πολιτισμικές παραδοχές του 21ου αιώνα είναι η περίπτωση ενός θεοκρατικού κράτους, άλλο τόσο αποκρουστικός και επικίνδυνος είναι και ο κρατικός αθεϊσμός.
Η Αριστερά, η κοινωνιοκεντρική συμμαχία έχει ανοιχτό μέτωπο και με τα δύο.
* Ο Νίκος Δόικος είναι αρχιτέκτονας - συγγραφέας (rudoikos@gmail. com)
