Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
21.7°C26.3°C
2 BF 38%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.6°C24.9°C
3 BF 38%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
19 °C
19.4°C24.3°C
2 BF 55%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.4°C21.6°C
2 BF 64%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
21.9°C23.5°C
0 BF 37%
ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΦΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΚΤΩΒΡΙΑΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ / «Κάτω τα χέρια από τη σοβιετική Ρωσία»
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΦΙΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΚΤΩΒΡΙΑΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ / «Κάτω τα χέρια από τη σοβιετική Ρωσία»

ΤΟΥ ΘΟΔΩΡΗ ΨΑΛΙΔΟΠΟΥΛΟΥ*

Το κίνημα της φιλίας μεταξύ των λαών απέκτησε ιδιαίτερο κύρος και επιρροή στο πλαίσιο του συστήματος των διεθνών σχέσεων, το οποίο σχηματίστηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δηλαδή τη διαίρεση του κόσμου σε δύο αντίπαλα στρατιωτικά και κοινωνικοπολιτικά στρατόπεδα. Οι ρίζες του, ωστόσο, είναι βαθύτερες. Εντοπίζονται στις μεγάλες ανακατατάξεις τις οποίες επέφερε στην πολιτική σκέψη η Οκτωβριανή Επανάσταση. Αυτή δεν σήμαινε, άλλωστε, απλώς ακόμα μια συμπαθή εξέγερση των αδυνάτων. Ήταν η πρώτη στον κόσμο εφαρμογή της πολιτικής ουτοπίας του 19ου αιώνα, η έμπρακτη αμφισβήτηση ενός αυταρχικού κοινωνικού και πολιτικού καθεστώτος, η οποία είχε νικήσει. Στις κύριες πολιτικές της επιδιώξεις εκδηλώνονταν οι επιθυμίες εκατομμυρίων ανθρώπων, στους οποίους υποσχόταν να δημιουργήσει τη συνείδηση της κοινωνικής τάξης που θα μετατρεπόταν από καταπιεζόμενη σε κυρίαρχη. Κοινός εξάλλου πυρήνας των ποικίλων ιδεολογικών και πολιτικών ρευμάτων, τα οποία χαρακτήρισαν τις σοσιαλιστικές ιδέες των αρχών του 20ούαιώνα, ήταν η αντίδραση στη βίαιη εκμετάλλευση της εργατικής τάξης, όπως και ο εκδημοκρατισμός των διεθνών σχέσεων υπέρ της ειρήνης. Η υπεράσπιση της Επανάστασης από την ξένη επέμβαση και η στήριξη του νεαρού σοβιετικού κράτους αποκτούσαν ιδιαίτερη επικαιρότητα. Οι ρίζες του κινήματος φιλίας βρίσκονται ακριβώς σ’ αυτό το κίνημα αλληλεγγύης προς την επαναστατημένη Ρωσία. Συγκροτήθηκε με τη συμμετοχή κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων, οι οποίες ήταν συγγενείς ή συμμερίζονταν τους πολιτικούς στόχους της Επανάστασης. Επρόκειτο για δυνάμεις σοσιαλιστικής και δημοκρατικής κατεύθυνσης, συνδικαλιστικές κινήσεις εργαζομένων και διανοούμενους.

Η πρώτη Λίγκα Φίλων της Σοβιετικής Ρωσίας εμφανίστηκε τον Δεκέμβριο του 1917 στις Ηνωμένες Πολιτείες και έθεσε ως στόχο την υποστήριξη της απόφασης των Σοβιέτ για την αποχώρηση της Ρωσίας από τον πόλεμο. Ραγδαία υποστήριξη τέτοιων κινημάτων σημειώθηκε, επίσης, στις δυνάμεις της Entente, τη Βρετανία και τη Γαλλία, στη δεύτερη με πρωτοβουλία του κομμουνιστή μυθιστοριογράφου Ανρί Μπαρμπίς και του σοσιαλιστή νομπελίστα συγγραφέα Ανατόλ Φρανς. Βασικό σύνθημα του κινήματος έγινε η ιστορική έκκληση «Κάτω τα χέρια από τη σοβιετική Ρωσία». Μάλλον υπερβάλλοντας, ο Λένιν είχε χαρακτηρίσει τις δραστηριότητες αυτές ως «βασική αιτία» της νίκης των μπολσεβίκων, σημειώνοντας ότι ήταν παράγοντας που «έκρινε την έκβαση του πολέμου»1.

Στην Ελλάδα του 1917, οι κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις, διχασμένες ανάμεσα στο στρατόπεδο του Ελευθερίου Βενιζέλου και του βασιλιά Κωνσταντίνου, στράφηκαν ενιαία κατά του κοινωνικού περιεχομένου της Επανάστασης, ενισχύοντας το κλίμα του αντικομμουνισμού και τις θέσεις τους εναντίον της σοβιετικής Ρωσίας. Νεοπαγής και η ίδια, η Αριστερά δεν είχε ασφαλώς ικανή επιρροή ώστε να αντιταχθεί ουσιαστικά. Έτσι, οι σημαντικότερες κοινωνικές πρωτοβουλίες που δημιούργησαν κάπως ευνοϊκό κλίμα υπέρ της Επανάστασης εκδηλώθηκαν κυρίως σε κύκλους διανοούμενων, συνδικαλιστών ή εκπροσώπων των πλέον προοδευτικών τμημάτων της αστικής τάξης.

Αμέσως μετά από την Επανάσταση, 24 Έλληνες διανοούμενοι υπέγραψαν μια έκκληση για τη συγκέντρωση βοήθειας προς τον ρωσικό λαό, την οποία έχει συντάξει ο Μαξίμ Γκόρκι και στην Ελλάδα δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Πολιτεία». Ανάμεσά τους ήταν ο Κωστής Παλαμάς, ο Ιωάννης Γρυπάρης, ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, ο Σπύρος Μελάς, ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου, ο Άγγελος Σικελιανός, ο Δημοσθένης Βουτυράς, ο Κώστας Βάρναλης, ο Νίκος Καζαντζάκης, ο Αιμίλιος Βεάκης, ο Μάρκος Αυγέρης κ.ά. Το εύρος των υπογραφών μαρτυρεί πάντως και την απήχηση των ιδεών της Επανάστασης στον ελληνικό πνευματικό κόσμο.

Το 1921, όταν η Ρωσία ήρθε αντιμέτωπη με τα τεράστια οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα που δημιούργησαν η ξένη επέμβαση και ο εμφύλιος πόλεμος, αυτό το κίνημα έλαβε περισσότερο συγκεκριμένα μέτρα υλικής υποστήριξης και οργανώσεις αλληλεγγύης εμφανίστηκαν στον Καναδά, στη Γερμανία, τη Νορβηγία και σε άλλες χώρες. Το στοιχείο της ιδεολογικής και πολιτικής συνάφειας προς το κοινωνικό περιεχόμενο του συγκροτούμενου σοβιετικού κράτους υπήρξε κοινό χαρακτηριστικό των νεοπαγών, στη δεκαετία του 1920, συνδέσμων Φίλων της Νέας Ρωσίας.

Την ίδρυση αυτών των οργανώσεων στο εξωτερικό ακολούθησε, το 1923, η συγκρότηση στην ίδια τη Ρωσία της Επιτροπής Εξωτερικής Βοήθειας, η οποία λειτούργησε υπό τον έλεγχο της σοβιετικής κυβέρνησης και είχε ως αντικείμενο την αποκατάσταση επαφών στους τομείς του πολιτισμού με τις χώρες από τις οποίες η σοβιετική Ρωσία δεν είχε ακόμη αναγνωριστεί διπλωματικά. Στα τέλη του 1923, ιδρύθηκε και το Ενιαίο Γραφείο Πληροφοριών της Επιτροπής, με σκοπό την παροχή ενημέρωσης προς τους Συνδέσμους Φίλων της Νέας Ρωσίας και τη συνένωση όλης της ενημερωτικής δραστηριότητας των ακόμη νεοσύστατων σοβιετικών, κοινωνικών και κομματικών οργανώσεων. Επικεφαλής αυτών των Επιτροπών τέθηκε ο Ανατόλι Λουνατσάρκσι2.

Η ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων με τη Σοβιετική Ένωση διευκολύνθηκε μετά το 1924, όταν οι κυριότερες δυνάμεις της Δύσης άρχισαν να αποκαθιστούν διπλωματικές σχέσεις με τη σοβιετική κυβέρνηση. Αυτή η πολιτική απόφαση ελήφθη ύστερα από την οριστικοποίηση της νέας διεθνούς ισορροπίας ασφαλείας στο πλαίσιο της Κοινωνίας των Εθνών, αλλά και από το ενδιαφέρον του δυτικού κεφαλαίου να επανεξετάσει τις σχέσεις του με τη σοβιετική Ρωσία. Στο πλαίσιο αυτό, σύνδεσμοι φιλίας, συνεργασίας και πολιτιστικών σχέσεων ιδρύθηκαν τότε σε πολλές χώρες, όπως στη Βρετανία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Δανία, τη Σουηδία, την Ελβετία, την Τσεχοσλοβακία και τη μακρινή Ιαπωνία. Ακολούθησε η ίδρυση ενός νέου οργάνου στη Σοβιετική Ένωση, του Πανενωσιακού Συνδέσμου Πολιτιστικών Σχέσεων με το Εξωτερικό, ο οποίος έδρασε επί μακρό χρονικό διάστημα, μέχρι το 1958, και έμεινε στην Ιστορία με τα αρχικά της ονομασίας του στη ρωσική, ΒΟΚΣ.

Ο ΒΟΚΣ ιδρύθηκε με πρωτοβουλία της σοβιετικής κυβέρνησης και με τη συμμετοχή σειράς κρατικών οργάνων, μεγάλων επιστημονικών ιδρυμάτων, όπως και Ενωσιακών Δημοκρατιών. Μεταξύ των προσωπικοτήτων που δραστηριοποιήθηκαν έντονα σ’ αυτόν αναφέρονται η σύζυγος του Λένιν Ναντιέζντα Κρούπσκαγια, ο Γκεόργκι Τσιτσέριν, η Αλεξάνδρα Κολοντάι κ.ά.

Η ίδρυση του ισχυρού αυτού οργάνου διευκόλυνε την ανάπτυξη ενός συστήματος Συνδέσμων Φίλων της ΕΣΣΔ σε πολλές χώρες, από την Ινδία και την Κίνα μέχρι την Αργεντινή και τον Ισημερινό, στόχος του οποίου ήταν «να ειπωθεί η αλήθεια για την ΕΣΣΔ». Ο συγγραφέας του «Θεάτρου του Λαού» Ρομέν Ρολάν, επικριτής και συνομιλητής του Στάλιν, από τον οποίο είχε ζητήσει «έλεος» για τον Νικολάι Μπουχάριν, όπως και ο νομπελίστας Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ, συντάκτης των «Γραμμάτων από τη Ρωσία», ήταν ορισμένοι από τους διανοούμενους που έλαβαν μέρος σ’ αυτό το νέο κίνημα. Το 1927, τις εκδηλώσεις για τη δέκατη επέτειο της Επανάστασης στη Μόσχα είχαν παρακολουθήσει 1.300 αντιπρόσωποι από 43 χώρες του κόσμου.

Δέκα χρόνια μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, το κίνημα της φιλίας εισερχόταν σταδιακά σε μια διαφορετική εποχή, στην οποία άρχιζαν να κυριαρχούν η άνοδος του φασισμού και η ανάγκη συγκρότησης του αντιφασιστικού μετώπου. Η δραστηριότητα αυτή καθοδηγήθηκε από τη Γ΄ Διεθνή και συντονίστηκε ενιαία από τη Διεθνή Ένωση Φίλων της ΕΣΣΔ, η οποία ιδρύθηκε το 1932. Οι προπολεμικοί «φίλοι της ΕΣΣΔ», πιστοί στη μεγάλη πλειονότητά τους στην πολιτική της σοβιετικής ηγεσίας, έθεσαν κατ’ αρχάς το πρόβλημα των σχέσεων με τη χώρα αυτή. Το κίνημα της φιλίας θα γνώριζε την κύρια ιστορική του επιτυχία, στηριγμένο αργότερα στην αντιφασιστική νίκη, στα χρόνια που, όπως έγραφε ο Ιλιά Έρεμπουργκ, «η φιλία των λαών δεν ήταν θέμα συζητήσεως στις συνδιασκέψεις … Οι δεσμοί αίματος αποδείχθηκαν ισχυροί…»3.

*Προέδρος του Ελληνορωσικού Συνδέσμου

1 Βλ. Β.Ι. Λένιν, «Λόγος στο 1ο Πανρωσικό Ιδρυτικό Συνέδριο των εργατών ορυχείων», Μόσχα, 1920, Άπαντα, τ. 40, σ. 293.

2 Βλ. Ρ.Ρ. Σαάκωφ, “Το Διεθνές Κίνημα της Κοινής Γνώμης για τη Φιλία και τις πολιτιστικές σχέσεις με την ΕΣΣΔ”, Μόσχα, 1975. Στη ρωσική γλώσσα.

3 Βλ. Ιλιά Έρεμπουργκ “Άνθρωποι, Χρόνια, Ζωή”, τ. Ε΄, μετάφραση Άρης Αλεξάνδρου, Αθήνα, 1980, εκδόσεις Νεφέλη, σ. 82.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL