ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ
Pasokification (αγγλικά), pasokisation (γαλλικά), πασοκοποίηση: λέξεις που κάνουν τον γύρο της Ευρώπης τα τελευταία πέντε χρόνια στον Τύπο και σε ακαδημαϊκές έρευνες, μετά τον εκλογικό σεισμό στην Ελλάδα του 2012. Το ένα μετά το άλλο, κραταιά κόμματα της ευρωπαϊκής Σοσιαλδημοκρατίας συντρίβονται στις εκλογές, βουλιάζουν σε εσωτερικές έριδες, αποκόβονται από την κοινωνική τους βάση, χάνουν τη θέση τους σαν κόμματα εξουσίας για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες. Στην Ολλανδία, το Εργατικό Κόμμα στις φετινές εκλογές βρέθηκε στο 5,7%. Οι Γάλλοι σοσιαλιστές στο 6,3% και 7,4% στις προεδρικές και βουλευτικές εκλογές αντίστοιχα. Στην Ισπανία, το άλλοτε κυρίαρχο σοσιαλιστικό PSOE έφτασε να λαμβάνει τις μισές ψήφους από όσες λάμβανε μόλις πριν από δέκα χρόνια και να ανταγωνίζεται πλέον για τη δεύτερη θέση ένα κόμμα ριζοσπαστών αριστερών και σοσιαλιστών που ιδρύθηκε μόλις πριν από τρία χρόνια, το Podemos. Το ιστορικότερο σοσιαλδημοκρατικό κόμμα της Ευρώπης, το SPD, είναι πλέον ένα μεσαίο κόμμα του 20%. Οι Αυστριακοί σοσιαλδημοκράτες απέφυγαν για μερικές χιλιάδες ψήφους την τρίτη θέση πίσω από το κόμμα της Aκροδεξιάς.
Για να μην ξεχάσουμε και την καταθλιπτική περίπτωση της Ανατολικής Ευρώπης του πρώην «υπαρκτού», όπου οι όψιμοι σοσιαλδημοκράτες-πρώην κομμουνιστές απαράτσικ είτε εξαφανίστηκαν, είτε επιβίωσαν πλειοδοτώντας και σε νεοφιλελευθερισμό και σε ξενοφοβία.
Βεβαίως, η πασοκοποίηση εξελίσσεται ανά περίπτωση με διαφορετικό τρόπο και σε διαφορετικές συγκυρίες. Στην Ελλάδα, το ΠΑΣΟΚ τιμωρήθηκε για την εφαρμογή ενός μοναδικά σκληρού προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής, αλλά και για την οικοδόμηση (μαζί με τον έτερο πόλο του δικομματισμού) του συστήματος διαφθοράς, πελατειακού κράτους , διαπλοκής και παραγωγικής απίσχνασης που οδήγησε στη χρεοκοπία της χώρας και τη συντριβή της κοινωνίας. Αντίθετα, η κατάρρευση του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Γαλλίας, ενός πολιτικού υποκειμένου με ιστορικό βάθος εκατονταετίας, οφείλεται αφενός στη σχεδόν ανεξήγητη παράδοση της δεύτερης ισχυρότερης χώρας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (χώρας που ούτε σε κρίση βρισκόταν, ούτε σε απειλή χρεοκοπίας) στις επιταγές της γερμανικής οικονομικής και ευρωπαϊκής πολιτικής και αφετέρου στην αποστασία της δεξιάς πτέρυγας όταν ο εκλεκτός της έχασε το προεδρικό χρίσμα στις εσωκομματικές εκλογές. Οι Γάλλοι σοσιαλφιλελεύθεροι απαλλάχτηκαν με την πρώτη ευκαιρία από την ενοχλητική κληρονομιά του κόμματος του Ζαν Ζορές και του Λεόν Μπλουμ για να εναγκαλιστούν το φιλελεύθερο Κέντρο. Στην Ολλανδία ή τη Γερμανία, τα καταστροφικά εκλογικά αποτελέσματα πρέπει να αποδοθούν στην ηγεμόνευση των σοσιαλδημοκρατών από τα κόμματα-εταίρους της νεοφιλελεύθερης Κεντροδεξιάς.
Σε κάθε περίπτωση, θα ήταν βιαστικό να προεξοφλήσουμε ένα δυσοίωνο μέλλον για το σύνολο αυτής της κομματικής οικογένειας. Οι Σκανδιναβοί σοσιαλδημοκράτες κινούνται πλέον σε σχετικά χαμηλότερα ποσοστά, συχνά προς όφελος της ριζοσπαστικής Αριστεράς ή των Πρασίνων, για την ώρα όμως φαίνεται πως παραμένουν απρόσβλητοι από τον ιό της πασοκοποίησης, καθώς εξακολουθούν να υπερασπίζονται την πολιτική του γενναιόδωρου κοινωνικού κράτους και να διατηρούν στενούς δεσμούς με τα εκεί πανίσχυρα συνδικάτα. Η απειλή προέρχεται μάλλον από την προσπάθεια της ανερχόμενης ξενοφοβικής Aκροδεξιάς να εισηγηθεί ένα εθνικό κοινωνικό κράτος που θα εξοικονομεί πόρους αποκλείοντας πρόσφυγες και μετανάστες.
Η πιο πειστική απάντηση στην πασοκοποίηση, ωστόσο, εντοπίζεται σε εκείνους που ρίχτηκαν στο νερό για να κολυμπήσουν ανάποδα στο ρεύμα. Οι Βρετανοί Εργατικοί, υπό την ηγεσία του Τζέρεμι Κόρμπιν, εκπροσωπούν το λαμπρότερο παράδειγμα θαρραλέας επανάκαμψης στις σοσιαλιστικές καταβολές της «παλιάς» Σοσιαλδημοκρατίας – που επιβραβεύεται με εντυπωσιακή εκλογική άνοδο. Οι Πορτογάλοι σοσιαλιστές του Αντόνιο Κόστα συνιστούν το μοναδικό κυβερνητικό παράδειγμα συνεργασίας σοσιαλδημοκρατών με τη ριζοσπαστική Aριστερά και τους κομμουνιστές για την αναχαίτιση, και συχνά το ξήλωμα, νεοφιλελεύθερων πολιτικών.
Συνεπώς, η πασοκοποίηση δεν είναι αναπόφευκτη, δεν είναι το αναπόδραστο αποτέλεσμα της πολιτικής εξέλιξης των κοινωνιών μας, δεν προκύπτει από τη δήθεν προδιαγεγραμμένη παρακμή ή απαξίωση των σοσιαλιστικών ιδεών, δεν είναι παρακολούθημα της «φάσης» που περνούν οι καπιταλιστικές κοινωνίες μας, δεν είναι αποτέλεσμα κάποιας ιστορικής αναγκαιότητας που θα επέβαλε ακόμα και οι ονομασίες των κομμάτων να αλλάξουν για να πάψουν να θυμίζουν τις καταβολές τους από το ένδοξο εργατικό κίνημα του 20ού αιώνα. Αντίθετα, η πασοκοποίηση είναι το πιθανό (ή μήπως το πιθανότερο;) αποτέλεσμα συγκεκριμένων πολιτικών επιλογών και αντίδρασης της εκλογικού σώματος σε αυτές τις επιλογές.
Επιλογές που απομείωσαν μέχρι εξαφάνισης τις διαφορές των φιλελεύθερων και των συντηρητικών από τους σοσιαλιστές, ιδίως στην οικονομική πολιτική, επιλογές που δεν εμφανίστηκαν πρόσφατα, αλλά έχουν ήδη ιστορία είκοσι ετών. Αρκεί να σκεφτούμε την πολιτική κληρονομιά του Μπλερ, του Σρέντερ ή να θυμίσουμε την ατυχή έμπνευση του Λιονέλ Ζοσπέν να δηλώσει στις καταστροφικές προεδρικές εκλογές του 2002: «Δεν είμαι σοσιαλιστής».
Στη μεγάλη κρίση της Ευρωζώνης, οι σοσιαλδημοκράτες, περιλαμβανομένων εκείνων των χωρών που είχαν εναλλακτικές επιλογές και δυνατότητες, προσχώρησαν αμαχητί στη σύγχρονη ευρωπαϊκή-γερμανική ορθοδοξία: στην υιοθέτηση πολιτικών αποπληθωρισμού, λιτότητας και ισοσκελισμένων προϋπολογισμών εν μέσω ύφεσης. Η αμείλικτη ειρωνεία της Iστορίας έρχεται να μας θυμίσει ότι οι σοσιαλδημοκράτες αναδείχτηκαν και παγιώθηκαν σαν εναλλακτικός πόλος εξουσίας των δυτικοευρωπαϊκών κοινωνιών, όταν σε μια άλλη μεγάλη κρίση, στην κρίση της δεκαετίας του ’30, αποκήρυξαν ακριβώς αυτές τις πολιτικές για να επινοήσουν μια άλλη πολιτική διαχείρισης των καπιταλιστικών κοινωνιών και των κρίσεών τους.
Εάν όμως υπάρχουν σύγχρονα αντιπαραδείγματα στην πασοκοποίηση και είναι πετυχημένα, γιατί δεν τα υιοθετούν οι σοσιαλδημοκράτες για να αποφύγουν την εκλογική καταβαράθρωση; Γιατί δεν μιμούνται τον Κόρμπιν και τον Κόστα; Η αλήθεια είναι ότι μερίδες της ευρωπαϊκής Σοσιαλδημοκρατίας προσπαθούν να κάνουν ακριβώς αυτό, τόσο σε εθνικό επίπεδο, όσο και στο Ευρωκοινοβούλιο. Αλλά οι αντιστάσεις είναι ισχυρές. Το εγχείρημα του Μπενουά Αμόν απέτυχε παταγωδώς επειδή η σοσιαλφιλελεύθερη πτέρυγα των Γάλλων σοσιαλιστών προτίμησε να ανατινάξει το κόμμα, παρά να αλλάξει την πολιτική του. Ο Πέδρο Σάντσεθ, που επιθυμεί να στρέψει τους Ισπανούς σοσιαλιστές του PSOE σε μια συνεργασία με την Αριστερά, έχει ήδη υποστεί μια εσωκομματική ανατροπή, ενώ η επικεφαλής της δεξιάς πτέρυγας Σουσάνα Ντίαθ τον υπονομεύει ανοιχτά συνομιλώντας με τον Ραχόι. Αλλά και ο ίδιος ο Κόρμπιν χρειάστηκε να περάσει διά πυρός και σιδήρου επί είκοσι μήνες μέχρι να μπορέσει να επιβληθεί στην μπλερική πτέρυγα του κόμματος και αυτό μόνο έπειτα από ένα σπουδαίο εκλογικό αποτέλεσμα.
Τελικά, η πασοκοποίηση ίσως να είναι ακριβώς αυτό: Οι αρτηριοσκληρωτικές ηγεσίες της Σοσιαλδημοκρατίας είναι πλέον τόσο αποκομμένες από την κοινωνική τους βάση και τόσο βαθιά ενσωματωμένες στις τοπικές ολιγαρχίες των χωρών τους και στην ευρωπαϊκή νεοφιλελεύθερη ελίτ, ώστε να προτιμούν να βουλιάξουν το καράβι μόνες τους, παρά να του αλλάξουν κατεύθυνση.
