ΤΟΥ ΠΑΝΟΥ ΤΡΙΓΑΖΗ*
Πολλοί επικαλούνται την πολιτική ανυπακοή ως μορφή δράσης, λίγοι όμως γνωρίζουν το πραγματικό περιεχόμενό της και τις ιστορικές ρίζες της.
Η μυθολογία δίνει το πρώτο παράδειγμα πολιτικής ανυπακοής, αυτό του Προμηθέα. Άλλη περίπτωση είναι της Αντιγόνης. Ο Κρέοντας χαρακτήρισε τον νεκρό Πολυνίκη, αδερφό της Αντιγόνης, εχθρό της πατρίδας και απαγόρευσε την ταφή του. Το δίλημμα που τέθηκε ήταν: οφείλουμε να υπακούμε στον νόμο, όσο σκληρός κι αν είναι, αφήνοντας άθαφτους τους νεκρούς; Παγκόσμια γνωστή η απάντηση της Αντιγόνης, η οποία αψήφησε τον άδικο νόμο, γιατί πάνω από αυτόν στέκει το δίκαιο.
Ο νόμος δεν είναι ούτε «εκ Θεού» ούτε αντικειμενικός. Εκφράζει τη βούληση της εκάστοτε εξουσίας, που αντανακλά τον συσχετισμό των πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών δυνάμεων. Γι' αυτό και πολλές φορές παραβιάζει τα δικαιώματα της κοινωνικής πλειοψηφίας προς όφελος των συμφερόντων των κυρίαρχων ελίτ, όπως συμβαίνει σήμερα παγκοσμίως.
Σύμφωνα με τον μεγάλο θεωρητικό Τζον Ρόουλς, ο οποίος υπεραμύνθηκε των δράσεων πολιτικής ανυπακοής, «η πολιτική ανυπακοή είναι μια δημόσια, μη βίαιη και συνειδητή παράβαση του νόμου, που αναλαμβάνεται με σκοπό την αλλαγή των νόμων ή των κυβερνητικών πολιτικών».
Η πρώτη εργασία για την πολιτική ανυπακοή διατυπώθηκε από τον Αμερικανό Ντέιβιντ Θορό, το 1848. Όσο για τις μορφές δράσης, κατά κανόνα είναι μη βίαιες, ειρηνικές, όπως οι απεργίες, οι καταλήψεις, τα μποϊκοτάζ, οι καθιστικές διαμαρτυρίες και πολλές άλλες. Μία από τις πιο σημαντικές είναι η άρνηση στράτευσης για λόγους συνείδησης και συμμετοχής σε πολέμους. Παράδειγμα, ο γνωστός φιλόσοφος Μπέρτραντ Ράσελ, εκ των πρωτεργατών του παγκόσμιου και του ευρωπαϊκού αντιπυρηνικού κινήματος, είχε αρνηθεί να πάρει μέρος στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και συμμετείχε στην καμπάνια «No Conscription» -η οποία είχε τότε αναπτυχθεί-, κάτι που του είχε στοιχίσει εξάμηνη φυλάκιση στο Μπρίξτον.
Αλλά και η αντίθεση στον Πόλεμο του Βιετνάμ πήρε τη μορφή και της άρνησης στράτευσης από χιλιάδες νέους των ΗΠΑ, ενώ και σήμερα υπάρχει στο Ισραήλ σημαντικό κίνημα των νέων που αρνούνται να καταταγούν στον στρατό και να υπηρετήσουν στα παλαιστινιακά κατεχόμενα.
Η μη βία και η πολιτική ανυπακοή ήταν κυρίαρχο στοιχείο στη δράση του Ινδού ηγέτη Μαχάτμα Γκάντι. Αντίστοιχο είναι το παράδειγμα του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, του ανθρώπου που, επικεφαλής του κινήματος των πολιτικών δικαιωμάτων στις ΗΠΑ, επιδίωξε και πέτυχε την κατάργηση των ρατσιστικών νόμων εις βάρος των Αφροαμερικανών πολιτών της χώρας.
Οι περιπτώσεις των δύο αυτών μεγάλων ηγετών επιβεβαιώνουν τους στίχους ενός ποιήματος του Ρίτσου: «Εμείς δεν τραγουδάμε για να ξεχωρίσουμε απ' τον κόσμο / εμείς τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο». Με άλλα λόγια, τόσο ο Γκάντι όσο και ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ηγήθηκαν μεγάλων μαζικών κινημάτων, ενώνοντας ανθρώπους διαφόρων πολιτικών και ιδεολογικών απόψεων. Δεν επέλεξαν το πολιτικό περιθώριο, πρόβαλαν ώριμα αιτήματα, γι' αυτό και οι αγώνες τους υπήρξαν νικηφόροι. Τι σχέση μπορεί να έχουν, λοιπόν, με τέτοια μεγάλα κινήματα κάποιοι που σήμερα στην Ελλάδα εμφανίζονται ως θιασώτες της πολιτικής ανυπακοής;
Η Αριστερά της Ελλάδας, με τις εκάστοτε εκφράσεις της, έχει δώσει και κερδίσει μεγάλες μάχες πολιτικής ανυπακοής. Κορυφαίο παράδειγμα, η ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης των ναζί, το 1943, που επιτεύχθηκε με μεγάλες απεργίες εργαζομένων και διαδήλωση 200.000 λαού στην Αθήνα.
Επίσης, η πραγματοποίηση από τον Λαμπράκη και την τότε ενωμένη Αριστερά της πρώτης Μαραθώνιας Πορείας Ειρήνης, που είχε απαγορευθεί από την τότε κυβέρνηση Καραμανλή, ήταν μια μεγάλη πράξη πολιτικής ανυπακοής.
Τέλος, οι κινηματικές δράσεις πολιτικής ανυπακοής διεθνώς έχουν εδώ και πολλές δεκαετίες εμπλουτιστεί με τη δράση του πράσινου κινήματος, που γνωρίζουμε πολύ καλά από τις περικυκλώσεις των πυρηνικών βάσεων και των πυρηνικών εργοστασίων και από τον απόπλου πλοίων της Greenpeace για την παρεμπόδιση των γαλλικών πυρηνικών δοκιμών στον Νότιο Ειρηνικό.
* Ο Πάνος Τριγάζης είναι σύμβουλος του Διεθνούς Γραφείου Ειρήνης (Νόμπελ Ειρήνης 1910)
