Του Νίκου Δόικου*
Συμφωνούμε θαρρώ ότι η μικρή πλανητική μας κοινωνία εισέρχεται σε ένα πρωτόγνωρο πεδίο ρήξεων αποφασιστικής σημασίας. Αμερικανοί και Ευρωπαίοι γευτήκαμε τους καρπούς της δάνειας ευμάρειας. Στροβιλιστήκαμε στην ψευδαίσθηση ενός στιγμιαίου, υποθηκευμένου πλούτου, όπου, εκόντες άκοντες, παίξαμε το παιχνίδι της νεοφιλελεύθερης ελίτ. Εγγράψαμε ως υποθήκη την κοινωνική μας συνοχή μαζί και την περιβαλλοντική και προσωπική μας υγεία.
Και τώρα, εμβρόντητοι, σακατεμένοι και ίσως σοφότεροι, αναζητούμε σωτηρία από τη νεοφιλελεύθερη δεσποτεία. Σωτηρία όχι μόνο ως κοινωνική απελευθέρωση από την πολιτισμική και οικονομική καταδυνάστευση, αλλά και από τον συλλογικό εθισμό μας στη σκληρή ουσία της καταναλωτικής αμετροέπειας.
Θα είναι, άραγε, εύκολη η μετάβαση; Όχι βέβαια. Ισχυρές πολιτικές και οικονομικές συμμαχίες χειραγωγούνται, ακόμα, από το κυρίαρχο αγοροκεντρικό σύστημα. Θα απαιτηθούν ευφυείς και σοφά οργανωμένες κινήσεις απεγκλωβισμού.
Με μια οικονομία που να υπερβαίνει την τοξική κερδοσκοπία και να επαναφέρει στο προσκήνιο τη δημιουργική επιχειρηματικότητα, σε ένα περιβάλλον λελογισμένης ρυθμιστικής παρουσίας της κοινωνίας. Με μια εγχώρια οικονομία που να υπερβαίνει τις γνωστές κεντροαριστεροδέξιες πελατειακές προνομίες. Με έναν χρηματοπιστωτικό τομέα συνεπίκουρο της δημιουργικής επιχειρηματικότητας.
Μια μετανεωτερική κοινωνική συμφωνία, ως ένα σύνολο στοιχειωδών προταγμάτων στην υπηρεσία της ίδιας της κοινωνίας:
1. Προσωπικές και κοινωνικές ελευθερίες αναιρετικές κάθε πολιτισμικού και οικονομικού ολοκληρωτισμού.
2. Διαφύλαξη της ποιότητας του περιβάλλοντος ως κορυφαία προτεραιότητα.
3. Αξιοπρεπής απασχόληση.
4. Ποιοτική Παιδεία, Υγεία και ευγηρία.
5. Κοινωνικά μέσα επικοινωνίας.
6. Θεμελιώδεις αρχές ανταποδοτικότητας της νέας κοινωνικότητας.
Κοντολογίς, το πεδίο σύγκλισης των κοινωνικών κινημάτων, των δημοκρατικών ριζοσπαστικών πολιτικών δυνάμεων, των αντισυστημικών δυνάμεων. Το αριστερό πεδίο σύγκλισης.
Συνειδητά απέφυγα τον όρο νέο Κοινωνικό Συμβόλαιο, αφενός γιατί συνειρμικώς παραπέμπει στους μεγάλους διανοητές του Διαφωτισμού, από τον Τζον Λοκ έως τον Ζαν-Ζακ Ρουσσώ, και συγχρόνως στη σημερινή άχαρη εικόνα της «φυλής των χρεωστών» και των νεόπτωχων έτσι όπως καταδύονται στους κάδους απορριμμάτων των δυτικών κέντρων του Διαφωτισμού, αφετέρου γιατί στην Ελλάδα ο όρος έχει υποστεί τη μεγαλύτερη δυνατή σημειολογική απομείωση και εννοιολογική απαξίωση κατά τη διάρκεια της λαϊκιστικής εκδοχής της Μεταπολίτευσης.
Κυρίως, όμως, γιατί το αριστερό πεδίο σύγκλισης δεν περιορίζεται σε ένα σύνολο επιβαλλόμενων κανόνων που εμπεδώνουν τη νομιμότητα της εξουσίας του κράτους πάνω στα άτομα, όπως στην περίπτωση του Κοινωνικού Συμβολαίου, αλλά προϋποθέτει τον διαρκή κοινωνικό έλεγχο, την κοινωνική επαλήθευση, βιωσιμότητα και συμβατότητα των υιοθετούμενων μέτρων, στοιχεία εν πολλοίς απρόβλεπτα και χαοτικά.
Θα είναι, άραγε, μακροχρόνια η μετάβαση; Δυναμικά κινήματα, ριζοσπαστικές ομάδες σκέψης, οργανισμοί, πολιτικές τάσεις και πρωτοβουλίες πολιτών της Ε.Ε. και των ΗΠΑ εργάζονται συστηματικά στην κατεύθυνση που προσπαθώ να σκιαγραφήσω και σταδιακά συγκλίνουν προσλαμβάνοντας τα ποιοτικά χαρακτηριστικά κοινωνικού ρεύματος.
Νομίζω πως η ρήξη βρίσκεται ήδη προ των πυλών. Πολιτικές μεταρρυθμίσεις ως ψήγματα της ευρύτερης στόχευσης ήδη μεταρσιώνονται σε θεσμικές, έστω σημειακές, ανατροπές, μερικές από τις οποίες απασχόλησαν τον διαδικτυακό προβληματισμό μας και πέρασαν στα κέντρα αποφάσεων.
Σας θυμίζω:
1. Ποσοτική χαλάρωση (δημιουργία χρήματος μέσω της αγοράς χρεογράφων), ρευστότητα έκτακτης ανάγκης ELA (Emergency Liquidity Assistance): Μέτρα που διαφοροποιούν ριζικά και αποκεντρώνουν τα οικονομικά δεδομένα της Ένωσης.
2. Έγκριση από το Ευρωκοινοβούλιο πρότασης για συγκρότηση δημόσιων οίκων αξιολόγησης, η οποία βέβαια περιορίστηκε στα όρια του Ευρωκοινοβουλίου, σηματοδοτώντας έτσι ένα νέο πεδίο αγώνων.
3. Πρόταση περιορισμού των εμπορικών (αποταμιευτικών) τραπεζών στον ιδρυτικό τους ρόλο, μακριά από «επενδυτικές» και «τοξικές» περιπέτειες. Τάση που (συχνά, επαναλαμβάνω) κερδίζει διαρκώς έδαφος στις ΗΠΑ, ακόμα και με σκέψεις επαναφοράς σε ισχύ του νόμου Glass-Steagall του 1933, ο οποίος ακριβώς ενισχύει τον ρυθμιστικό ρόλο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας και απαγορεύει την ταύτιση των αποταμιευτικών με τις επενδυτικές τράπεζες.
4. Κοστολογημένη πρόταση για την ίδρυση πράσινου Bretton Woods με σκοπό τον αναπροσανατολισμό της πλανητικής οικονομίας σε δράσεις φιλικές προς τον άνθρωπο και το περιβάλλον.
5. Πρωτοβουλίες εξορθολογισμού των χρηματιστηριακών και χρηματοπιστωτικών συναλλαγών μέσω του αποκλεισμού των τοξικών προϊόντων.
Θεωρώ πως όλα τούτα και όσα άλλα απασχολούν τους σοβαρούς θύλακες σκέψης και δράσης δεν συνιστούν απλώς ενδοσυστημικές ανακατατάξεις, αλλά καταλύτες ικανούς να διανοίξουν τις συστημικές ρωγμές και να διευκολύνουν το ποιοτικό άλμα και την παγίωση μιας υγιούς επιχειρηματικότητας, συνυφασμένης με τον διαρκή εμπλουτισμό της κοινωνικής και περιβαλλοντικής συνοχής.
Και βέβαια, η αγωνιστικότητα των πολιτών θα καθορίσει το εύρος και το βάθος της ανατροπής. Σε αυτήν επενδύει (πάντοτε) η Ιστορία.
* Ο Νίκος Δόικος είναι αρχιτέκτονας - συγγραφέας (rudoikos@gmail. com)
