Του Νίκου Χατζηνικολάου
Άφθονες είναι οι λέξεις στη διάθεσή μας για να χαρακτηρίσουμε μιαν ουσιαστική, συνήθως μη αναμενόμενη, μεταβολή στη στάση ενός πολιτικού αρχηγού απέναντι στα πράγματα: απέναντι στη φιλοσοφία που διέπει την πολιτική πρακτική του, στους στόχους που επιδιώκει να πετύχει στην κοινωνία, στις πολιτικές συμμαχίες του, στη στάση του απέναντι στους πολιτικούς αντιπάλους του.
Η αλλαγή στάσης του Αλέξη Τσίπρα και της κυβέρνησής του στις διαπραγματεύσεις με τους δανειστές κατά το πρώτο εξάμηνο του 2015 δεν υπάρχει αμφιβολία πως ήταν ριζική. Από τη θέση «θα σκίσουμε όλα τα Μνημόνια», που υποστήριζε πριν εκλεγεί, το πρωί της 13ης Ιουλίου 2015 κατέληξε στο να δεχθεί να υπογράψει ένα νέο Μνημόνιο. Η μεταστροφή ήταν τεράστια και αδιαμφισβήτητη. Αγνοούμε φυσικά τους μηχανισμούς σκέψης που λειτούργησαν εκείνο το διάστημα των έξι μηνών, τις επαφές με τους πολιτικούς εκπροσώπους των δανειστών, τις συνεδριάσεις του Eurogroup, τις θέσεις των μελών του οικονομικού επιτελείου, τις γνωματεύσεις των συμβούλων της κυβέρνησης, τις αντιδράσεις στο επίπεδο της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ κ.ο.κ., οι οποίοι οδήγησαν σ’ αυτήν.
Όσο εντυπωσιακή ήταν η μεταστροφή άλλο τόσο ήταν, και παραμένει, η αντίδραση στο γεγονός. Για δύο περίπου χρόνια, ουσιαστικά μέχρι σήμερα, τα επιτελεία της Ν.Δ. και του ΠΑΣΟΚ, αποφάσισαν να ενοχοποιήσουν την κυβέρνηση και προσωπικά τον πρωθυπουργό της χώρας για τη μεταστροφή της 13ης Ιουλίου και επικεντρώθηκαν στο σύνθημα «είσαστε ψεύτες», αντιπαραβάλλοντας την πολιτική που εφαρμόζει αφότου υπέγραψε το Μνημόνιο με τους πιστωτές στις υποσχέσεις του ΣΥΡΙΖΑ πριν από τις εκλογές του Ιανουαρίου 2015 (με επίκεντρο την ομιλία του ως αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης στη ΔΕΘ τον Σεπτέμβριο του 2014).
Κι εκείνο που αξίζει να σχολιαστεί είναι ότι προσπαθούν να περάσουν την άποψη πως η υπογραφή νέου Μνημονίου έμμεσα αποδεικνύει ότι υπήρχε πρόθεση εξαπάτησης του κόσμου. Εξού και το «είσαστε ψεύτες»!
Ταυτόχρονα, αποσιωπούν το γεγονός ότι «το νέο Μνημόνιο του κ. Τσίπρα» υπερψηφίστηκε στη Βουλή χάρη στη στήριξη ολόκληρης σχεδόν της αντιπολίτευσης (με εξαίρεση τη Χρυσή Αυγή και το ΚΚΕ) και μόνον ενός μέρους των δυνάμεων του ΣΥΡΙΖΑ, ενώ καταψηφίστηκε από 43 βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος (32 «όχι» και 11 «παρών»).
Από τον Ανδρέα στον Σημίτη
Για πόσον καιρό ακόμα θα μπορούσε να συνεχίζεται, έτσι, σαν να μην συμβαίνει τίποτα, η αποσιώπηση και η μερική παραχάραξη της πολιτικής πραγματικότητας της οποίας όλοι ήμασταν μάρτυρες; Απ’ ό,τι φαίνεται, ο πρωθυπουργός έκρινε πως όφειλε να συμμετάσχει προσωπικά στη συζήτηση, χρησιμοποιώντας την περίπτωση του Ανδρέα Παπανδρέου και του ΠΑΣΟΚ ως σημείο σύγκρισης και αναφοράς. Στο φύλλο της Κυριακής 3 Σεπτεμβρίου, επέτειο της ιδρυτικής Διακήρυξης του ΠΑΣΟΚ, δημοσίευσε στην εφημερίδα “Documento” άρθρο με τον τίτλο «Τελικά πόσο ψεύτης ήταν ο Ανδρέας;», όπου αναφέρθηκε αναλυτικά στο φαινόμενο «Ανδρέας». Πρώτα στην αρχική ριζοσπαστική πολιτική που ακολούθησε, η οποία «πρόσφερε τόσα και τόσα στην κοινωνία και την Ελλάδα», στη συνέχεια στην ουσιαστική εξασθένησή της και, τελικά, με την ανάληψη της εξουσίας από τον Κώστα Σημίτη, στη σταδιακή μεταλλαγή του ΠΑΣΟΚ από ριζοσπαστικό προοδευτικό κόμμα σε «δύναμη του καθεστώτος της συντήρησης και της διαπλοκής».
Φαίνεται πως οι σκηνοθέτες του θεάτρου του παραλόγου, που παίζεται αδιάλειπτα επί δύο χρόνια τώρα, θεωρούν δεδομένο ότι μπορούν να στηρίζονται στην αμνησία των πολιτών αλλά και σε μια παντελή έλλειψη πολιτικής συζήτησης στη χώρα. Μόνον προπαγάνδα και ανταλλαγή ύβρεων αποδέχονται ως μορφή επικοινωνίας.
Η διάσπαση του ΚΚΕ και η Ευρώπη
Πρώτα-πρώτα βέβαια εντυπωσιάζει η αδιαφορία και η σιωπή για τις ριζικές μεταστροφές και μετακινήσεις που παρατηρούνται στην πολιτική μας ζωή τα τελευταία εβδομήντα χρόνια σε όλους ανεξαιρέτως τους πολιτικούς χώρους.
Οι πολλαπλές ομαδικές αποσχίσεις αλλά και ατομικές αποχωρήσεις από το ΚΚΕ είναι μάλλον το κυρίαρχο στοιχείο. Το θέμα μάς αφορά εδώ κυρίως για έναν λόγο. Γιατί το νέο πολιτικό σχήμα που προέκυψε από τη διάσπαση του ΚΚΕ τον Φεβρουάριο του 1968 έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην πορεία της ελληνικής Αριστεράς. Η στάση απέναντι στις προσπάθειες ενοποίησης της Ευρώπης από την πλευρά της ηγεσίας του ΚΚΕ απ’ τη μια και των ανανεωτών απ’ την άλλη ήταν διαμετρικά αντίθετη. Το 1962, το ΚΚΕ, πρωτοστατούντων του Νίκου Κιτσίκη και του Ηλία Ηλιού, αλλά και ηγετικών στελεχών που ζούσαν στην ανατολική Ευρώπη (Παναγιώτης Μαυρομάτης, Γρηγόρης Φαράκος), πήρε μαχητικά θέση κατά της συμφωνίας σύνδεσης της Ελλάδας με την Κοινή Αγορά. Αυτή παρέμεινε ουσιαστικά η στάση του και στα 55 χρόνια που πέρασαν από τότε (ΕΟΚ, Ευρωζώνη, Ε.Ε., κ.λπ.). Αν και στις δηλώσεις τους για το νόμισμα οι σημερινοί ηγέτες του ΚΚΕ δεν τοποθετούνται με την απαραίτητη σαφήνεια ως προς το ευρώ και τη συμμετοχή της χώρας στην Ευρωζώνη.
Τα στελέχη του ΚΚΕ Εσωτερικού αλλά και των πολιτικών σχημάτων που το διαδέχτηκαν, μέχρι τον ΣΥΡΙΖΑ, πήραν θέση υπέρ της πολιτικής και οικονομικής ένταξης της Ελλάδας στον κορμό της Ευρώπης. Αν θέλαμε να συνοψίσουμε με δύο συνθήματα την πολιτική του καθενός, θα λέγαμε πως σύνθημα του ΚΚΕ ήταν «Όχι στην Ευρώπη των μονοπωλίων», ενώ σύνθημα των ανανεωτών του κομμουνιστικού κινήματος ήταν, και ουσιαστικά θα ’λεγα πως παραμένει, «Ναι στην Ευρώπη των εργαζομένων». Οι αρχικές θέσεις του ΚΚΕ για την Ευρώπη δεν μπορούν να γίνουν κατανοητές αν δεν ληφθούν υπόψη οι προσπάθειες της τότε κραταιάς Σοβιετικής Ένωσης να αποδυναμώσει στο μέτρο του δυνατού κάθε προσπάθεια ενοποίησης της δυτικής Ευρώπης. Για όλους αυτούς τους λόγους η ηγετική ομάδα του σημερινού ΣΥΡΙΖΑ, σε μεγάλο βαθμό απότοκο του ΚΚΕ Εσωτερικού και της ΕΑΡ, είχε και έχει σταθερό ευρωπαϊκό προσανατολισμό. Πράγμα που δεν ίσχυε ποτέ, όπως φάνηκε και στη συνέχεια, για την ομάδα που εκπροσωπούσε στο εσωτερικό του ενιαίου ΣΥΡΙΖΑ ο Παναγιώτης Λαφαζάνης.
Οι άνθρωποι αλλάζουν συχνά άποψη, ακόμη και πεποιθήσεις. Ανώτατα στελέχη του ΚΚΕ -αναμφισβήτητα ήδη από νωρίς ενήμερα για τις ευρωκομμουνιστικές θεωρίες Τολιάτι-Μπερλινγκουέρ-, μετά τη διάσπαση του ’68 και τη σοβιετική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία, ξεκίνησαν την προσπάθεια ανανέωσης του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος και των θέσεών του για την Ευρώπη, εγκαταλείποντας τις πάγιες σοβιετικές θέσεις που είχαν ενστερνιστεί μέχρι τότε. Ήταν μια πραγματική και αναμφισβήτητα θετική μεταλλαγή.
Η αποστασία και ο Μητσοτάκης
Τελείως διαφορετικά θα έκρινε κανείς τη μεταστροφή του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη το 1965, ο οποίος οργάνωσε την αποστασία από την Ένωση Κέντρου και συμμετείχε ενεργητικά στο πραξικόπημα του παλατιού κατά της εκλεγμένης κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου. Στη βάση ποιων πολιτικών αρχών έγινε το άλμα αυτό που, σύμφωνα με τους σοβαρότερους μελετητές κατέστησε ευκολότερη την επιβολή της δικτατορίας; Ένας βενιζελικός πολιτικός γίνεται «ο ισχυρός άνδρας και των τριών κυβερνήσεων που σχημάτισαν οι αποστάτες» (Τ. Κωστόπουλος / Δ. Ψαράς), κατακερματίζοντας τις δυνάμεις του χώρου στον οποίο υποτίθεται ότι ανήκει και συμβάλλοντας αποφασιστικά στη φθορά της έννοιας της πολιτικής. Αυτή τη μεταστροφή που πήρε τη μορφή πλεκτάνης με ποιες λέξεις να την χαρακτηρίσουμε;
Η συγκυβέρνηση
Και πώς να αποτιμήσουμε, πάντα απ’ την ίδια σκοπιά, τη συγκυβέρνηση Συνασπισμού -Ν.Δ., που στόχευε στο να διασυρθεί και να πέσει ο Ανδρέας; «Ήταν λάθος», είπε ο Λεωνίδας Κύρκος αργότερα και τα ίδια ψέλλισε και ο Περισσός. Μα είναι «λάθος» αυτό; Τί αποκαλύπτει ως προς το τι είσαι ο ίδιος όταν κάνεις αυτού του τύπου τις πολιτικές μανούβρες και συνεργάζεσαι με τον αρχιτέκτονα της αποστασίας και ηγέτη πλέον της Δεξιάς; Δεν καταλαβαίνεις ότι ανατρέπεις τη δική σου πολιτική υπόσταση και μετατρέπεσαι από κόμμα αρχών σε κόμμα της πιάτσας και της αγοραπωλησίας; Το ότι ανέχθηκες ο πρωθυπουργός της χώρας σου να γίνεται αντικείμενο των πιο χυδαίων επιθέσεων, μπορείς ποτέ να το δικαιολογήσεις; Νά μια «μετάλλαξη» το τίμημα της οποίας πληρώνει ακόμη σήμερα η Αριστερά.
Τέτοιες και πολλές άλλες μεταστροφές ζήσαμε κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Άλλες συλλογικές και άλλες ατομικές. Πόσοι βουλευτές του σημερινού Κοινοβουλίου δεν μεταπήδησαν από τη μια παράταξη στην άλλη; Και δεν εννοώ μόνον ομοειδείς παρατάξεις αλλά και μη ομοειδείς. Μερικοί εντάχθηκαν σε πολλές, διαδοχικά. Ο κ. Βορίδης αρκέστηκε στο να μετατραπεί από θιασώτης του καθεστώτος της δικτατορίας σε υποστηρικτή της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.
Δεν κάνουν όλοι τα ίδια
Μπορούμε να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα απ’ τα προηγούμενα; Ή πρέπει να πιστέψουμε πως δεν βγάζεις άκρη αφού «όλοι κάνουν τα ίδια»;
Πρωτ’ απ’ όλα, δεν κάνουν όλοι τα ίδια. Υπάρχουν πολιτικοί, και στη Δεξιά και στο Κέντρο που σέβονται τον εαυτό τους και τις πεποιθήσεις τους. Μετά, και κυρίως, δεν είναι όλα ίδια. Τα ανομοιογενή παραδείγματα που αναφέρθηκαν είναι παραδείγματα μεγάλων μεταστροφών. Οι μεταστροφές όμως, όπως και οι πεποιθήσεις όταν εκφράζονται δημόσια, κρίνονται. Και κρίνονται επί της ουσίας, η κάθε μία ξεχωριστά. Το γεγονός της μεταστροφής δεν αποτελεί ηθικό ή πολιτικό παράπτωμα. Ο Σαύλος τιμάται από τους Χριστιανούς για τη μεταστροφή του στον δρόμο προς τη Δαμασκό. Το ότι ο κ. Βορίδης έγινε οπαδός της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, αν η μεταστροφή του είναι ειλικρινής και δεν διείσδυσε απλώς στη Νέα Δημοκρατία περιμένοντας καλύτερες μέρες, δεν είναι κάτι το θετικό; Με εξαίρεση ίσως τους παλαιούς συντρόφους του, που μπορεί να οικτίρουν την μεταστροφή του, όλοι οι υπόλοιποι δεν χαιρόμαστε γι’ αυτή του τη μεταβολή; Ούτε έχει κανένα νόημα να προσάψεις ανειλικρίνεια γι’ αυτά που πρέσβευαν προηγουμένως όσοι έκαναν την κωλοτούμπα. Ακόμα και στην περίπτωση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη δεν ισχύει αυτό. Η εμπειρία του Διχασμού μπορεί να ήταν ακόμη ζωντανή. Αλλά η πίστη τού ίδιου στις αξίες του Βενιζελισμού και του Φιλελευθερισμού στη δεκαετία του ’60 δεν πρέπει να ήταν πλέον μεγάλη. Γι’ αυτό και έκανε το απίστευτο άλμα. Το βασικό κίνητρο για εκείνον φαίνεται πως ήταν η δίψα για εξουσία.
Η μεταστροφή Τσίπρα τον Ιούλιο του 2015
Η αναμφισβήτητη μεταστροφή του Αλέξη Τσίπρα ως προς την αρχική πρόθεσή του να «σκίσει όλα τα Μνημόνια» δεν μπορεί να μείνει ασχολίαστη. Λίγα πράγματα αναφέρθηκαν προηγουμένως. Τόσο ως προς την έλλειψη στοιχείων σχετικά με την πορεία των διαπραγματεύσεων της περιόδου Φεβρουάριος-Ιούλιος 2015 όσο και ως προς τις φιλο-ευρωπαϊκές πεποιθήσεις των κομματικών στελεχών κοντά στα οποία ωρίμασε πολιτικά ο σημερινός πρωθυπουργός, στα χρόνια 1995-2006. Εξάλλου, το Διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό με αφορμή το Δημοψήφισμα της 5 Ιουλίου (προσιτό σήμερα στο YouTube) δεν αφήνει κανένα απολύτως περιθώριο για αμφιβολίες ως προς τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό του.
Αναφέρθηκε προηγουμένως πως οι πολιτικές μεταστροφές δημοσίων προσώπων κρίνονται. Με ποια διαδικασία όμως; Σίγουρα η πιο καθαρή, η πιο αντικειμενική, θα ήταν να παραιτηθείς και να ζητήσεις από τον λαό να σε κρίνει. Μεγάλο όμως το τόλμημα. Γνωρίζει κανείς περιπτώσεις όπου κάτι τέτοιο έγινε πραγματικότητα; Ο κ. Σαμαράς, ο οποίος είχε ασκήσει οξύτατη κριτική στο πρώτο Μνημόνιο, έκανε στροφή 180 μοιρών για να υποστηρίξει το δεύτερο και στη συνέχεια προχώρησε σαν να μην είχε συμβεί τίποτα. Το επιχείρημα που προβλήθηκε αργότερα ήταν, αν κατάλαβα καλά, πως όταν έρθει η ώρα των εκλογών ο κόσμος θα σε κρίνει έτσι κι αλλιώς!
Στην περίπτωση Τσίπρα τα πράγματα έγιναν για πρώτη φορά διαφορετικά. Άλλα είχε υποσχεθεί στον κόσμο και άλλα αναγκάστηκε να κάνει. Στο εσωτερικό του κόμματος και στη Βουλή είχε να αντιμετωπίσει την εξέγερση των οπαδών της δραχμής.
Στις 15 Αυγούστου 2015 δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ το κείμενο του νέου, τρίτου, Μνημονίου που είχε ψηφιστεί στη Βουλή. Πέντε μέρες αργότερα η κυβέρνηση παραιτήθηκε ζητώντας τη διενέργεια πρόωρων εκλογών.
