Των Βασιλικής Γεωργιάδου, Ζηνοβίας Λιαλιούτη, Αναστασίας Καφέ και Γιάννη Γαλαριώτη
Τέσσερα χρόνια πριν η είδηση της δολοφονίας του Παύλου Φύσσα συγκλόνιζε την ελληνική κοινή γνώμη και έφερνε στο επίκεντρο της δημόσιας ατζέντας την εγκληματική δράση της Χρυσής Αυγής (Χ.Α.). Παρ' ότι η δολοφονία Φύσσα υπήρξε ένα σημείο τομής σε ό,τι αφορά το πώς αντιλαμβάνεται η κοινή γνώμη το νεοναζιστικό αυτό μόρφωμα, η βίαιη δράση του δεν αποτελούσε, σε καμία περίπτωση, καινοφανές γεγονός στο ρεπερτόριο της Χρυσής Αυγής. Είχαν προηγηθεί πογκρόμ εναντίον μεταναστών, η δολοφονία του Σαχζάτ Λουκμάν από οπαδούς της, οι επιθέσεις μελών και στελεχών της σε βάρος συνδικαλιστών του ΠΑΜΕ, όπως και παλιότερα εναντίον φοιτητών και εκπαιδευτικών από υψηλά ιστάμενα στελέχη της. Η δολοφονία Φύσσα αποτελούσε εμφανώς συνέχεια αλλά και κορύφωση των βίαιων πρακτικών που η Χ.Α. είχε υιοθετήσει ως αναπόσπαστο τμήμα της επιθετικής δράσης της.
Η παραδοχή αυτή συνδέεται με ένα από βασικά ερωτήματα του ερευνητικού έργου «Εξετάζοντας την ξενοφοβία στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης: Μια υπολογιστική προσέγγιση», το οποίο υλοποιήθηκε από ομάδα ερευνητών του Παντείου Πανεπιστημίου την περίοδο 2016-2017 σε συνεργασία με το Ερευνητικό Κέντρο Αθηνά και χρηματοδοτήθηκε στο πλαίσιο της δράσης Ακαδημαϊκή Έρευνα στους τομείς προτεραιότητας Διαφορετικότητα, ανισότητες και κοινωνική ενσωμάτωση από τον Χρηματοδοτικό Μηχανισμό ΕΟΧ 2009-2014. Αφετηρία της συγκεκριμένης έρευνας ήταν το ερώτημα αν το φαινόμενο της ξενοφοβίας στην Ελλάδα θα πρέπει να θεωρηθεί προϊόν της οικονομικής κρίσης ή αν, αντίθετα, πρόκειται για ένα βαθιά ριζωμένο φαινόμενο στην ελληνική κοινωνία και θα πρέπει, κατά συνέπεια, να δοθεί έμφαση στις ιστορικές του καταβολές και συνέχειες, στην εξέλιξη και στους μετασχηματισμούς του στον χρόνο, καθώς και τις αποτυπώσεις του στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης.
Για την προσέγγιση αυτού του ερωτήματος, υιοθετήθηκε από τους ερευνητές ένας λειτουργικός ορισμός της ξενοφοβίας, θεωρούμενης πλέον όχι μόνο ως ένα σύνολο στάσεων, πεποιθήσεων, στερεοτύπων και προκαταλήψεων, αλλά ως δραστηριότητα, ως μια μορφή βίαιης πρακτικής. Η επιλογή αυτή έφερε στο ερευνητικό προσκήνιο τα περιστατικά βίας, με ξενοφοβικό περιεχόμενο ή συνδηλώσεις, στη διάρκεια μιας εικοσαετίας, από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 μέχρι και τις μέρες μας. Αξιοποιώντας τις υπολογιστικές τεχνικές ανάλυσης μεγάλου όγκου δεδομένων (big data), αλλά και ποιοτικές μεθόδους, η ερευνητική ομάδα επεξεργάστηκε ένα σύνολο ψηφιοποιημένων συλλογών του έντυπου και ηλεκτρονικού Τύπου, που υπερέβαινε αθροιστικά τα 500.000 άρθρα για την περίοδο 1996-2016. Η επεξεργασία αυτή επέτρεψε την αποτύπωση της εξέλιξης της ξενοφοβικής βίας στον χρόνο και ανέδειξε τους κύριους δρώντες, καθώς και τα θύματα αυτών των επιθέσεων.
Μέσα από αυτή τη διαδικασία, οι εξτρεμιστικές ακροδεξιές οργανώσεις και κυρίως το νεοναζιστικό μόρφωμα της Χ.Α. προέβαλαν ως ένας από τους αρνητικούς πρωταγωνιστές των περιστατικών βίας. Αξίζει, μάλιστα, να υπογραμμιστεί ότι η εξέλιξη της βίαιης δράσης της Χ.Α. φαίνεται να μοιάζει με την εξέλιξη της δημοσκοπικής της πορείας. Όπως μπορεί κανείς να παρατηρήσει και στο γράφημα που παρατίθεται εδώ, η δολοφονία Φύσσα αποτέλεσε ένα ορόσημο· αποτέλεσε την κορύφωση σε μια πορεία κλιμάκωσης της βίας από τον νεοναζιστικό αυτό σχηματισμό, αλλά και ένα σημείο καμπής, καθώς πυροδότησε τη θεσμική και νομική αντιμετώπιση της εγκληματικής δράσης της Χ.Α. Όπως προκύπτει και από τα στοιχεία της παρούσας έρευνας, η βίαιη δράση, η εγκληματική συμπεριφορά είναι άρρηκτα συνδεδεμένηε με την παρουσία της Χ.Α. στη δημόσια ζωή. Η έναρξη της δικαστικής διερεύνησης όσον αφορά τη λειτουργία ενός εγκληματικού πυρήνα στο εσωτερικό της Χ.Α. που ξεκινά (δυστυχώς καθυστερημένα) μόνο έπειτα από (ακόμη) ένα δολοφονικό συμβάν εκ μέρους της Χ.Α. σηματοδοτεί την κάμψη της εκλογικής δυναμικής της, αλλά και τον περιορισμό των βίαιων πρακτικών τής συγκεκριμένης οργάνωσης, όπως τουλάχιστον αποκαλύπτουν τα στοιχεία μας, τα οποία στηρίζονται στις καταγραφές στον Τύπο των περιστατικών αυτών.
