Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
21.1°C24.7°C
2 BF 40%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
22 °C
18.6°C23.8°C
3 BF 41%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.2°C23.2°C
2 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.8°C21.6°C
2 BF 62%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
19.9°C22.4°C
2 BF 52%
Έναν καπιταλισμό που να λειτουργεί, παρακαλώ...
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Έναν καπιταλισμό που να λειτουργεί, παρακαλώ...

Του Γιάννη Κιμπουρόπουλου

Σ’ ένα σκίτσο του, που μου περιέγραψε φίλος, ο Αλτάν παρουσιάζει έναν από τους χαρακτηριστικά καταθλιπτικούς ήρωές του να απευθύνεται σε πρώην ριζοσπάστη πολιτικό θέτοντάς του το εξής αφοπλιστικό ερώτημα: «Αφού δεν καταφέρατε να ανατρέψετε τον καπιταλισμό, μπορείτε, παρακαλώ, τουλάχιστον να τον κάνετε να λειτουργήσει;». Έτσι, ή κάπως έτσι.

Μεταφέροντας τον σαρκασμό στα καθ’ ημάς, οφείλουμε να παραδεχθούμε ότι στο υπαρκτό πολιτικό σύστημα δεν υπάρχει πια πολιτική δύναμη που έχει πραγματική πρόθεση ανατροπής του καπιταλισμού, έστω και στο πολύ - πολύ απώτερο μέλλον -εξ ου και η έφοδος στον ουρανό αντικαθίσταται από μια έφοδο στη γη... Λίγο - πολύ όλοι επαγγέλλονται έναν πιο «λειτουργικό καπιταλισμό», με την έννοια ότι θα επιτρέπει την παραγωγή περισσότερου πλούτου, από την άνιση κατανομή του οποίου θα περισσεύει κάτι και για τα αναξιοπαθούντα θύματά του.

Καθόλου αμελητέο εγχείρημα, με δεδομένη την κατάσταση ακραίας εξαίρεσης στην οποία έχουν οδηγήσει την ελληνική οικονομία οι μνημονιακές πολιτικές. Αλλά το ερώτημα είναι αν ακόμη κι αυτό είναι ρεαλιστικό.

«Καπιταλισμός που λειτουργεί» υποθέτω ότι σημαίνει πάνω - κάτω επιστροφή στις παραμέτρους των μεταπολεμικών δεκαετιών, τουλάχιστον για την Ευρώπη, με τη διατήρηση της λεπτής ισορροπίας ανάμεσα στην αναπαραγωγή του κεφαλαίου και την κερδοφορία του από τη μια πλευρά και την «κοινωνική ειρήνη», με κάποιες σοβαρές εγγυήσεις αναπαραγωγής και επιβίωσης της εργατικής τάξης και των άλλων υποτελών κοινωνικών στρωμάτων από την άλλη.

Αντιστοιχεί περίπου σ’ αυτό που επαγγέλλεται και η κυβέρνηση ως επιστροφή στην «κανονικότητα» και συντίθεται κυρίως από μια εκθετική ανάπτυξη και αύξηση των επενδύσεων με παράλληλη μείωση της ανεργίας, που αποτελεί τον βασικό κοινωνικό απο-σταθεροποιητή.

Υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι κάτι τέτοιο ήδη συντελείται, με ένα μετρήσιμο κύμα άμεσων ξένων επενδύσεων κι ένα ανάλογο κύμα εξαγορών που καταγράφονται εδώ και μήνες. Αλλά σ’ αυτό ακριβώς έγκειται η ιδιομορφία της επαναλειτουργίας του εγχώριου καπιταλισμού: επαναλειτουργεί αλλάζοντας χέρια σε πρωτοφανή έκταση. Η περίφημη θεωρία του συμπιεσμένου ελατηρίου, κατά την οποία έπειτα από τη βίαιη, μακρόχρονη μείωση του ΑΕΠ και απαξίωση του ενεργητικού της οικονομίας δημιουργούνται προϋποθέσεις απότομης εκτίναξής τους, βρίσκει εδώ μια ιδιότυπη επιβεβαίωση.

Η συντριπτική μείωση του εργατικού κόστους, η ύπαρξη άφθονου, εξειδικευμένου και αναξιοποίητου ανθρώπινου δυναμικού, η εξευτελιστική απαξίωση της παραγωγικής βάσης φαίνεται ότι έπιασαν πια τις τιμές - στόχους των ξένων κεφαλαίων, έπιασαν τον περίφημο «πάτο» που προαναγγέλλεται αδιαλείπτως από το 2012.

Σ’ αυτή τη διεργασία η εγχώρια επιχειρηματική ελίτ είναι εντυπωσιακά απούσα ή περιθωριοποιημένη. Αν υποθέσουμε ότι πράγματι μεταβαίνουμε σε έναν «καπιταλισμό που λειτουργεί», όπου την κρατική γενναιοδωρία απέναντι στον εγχώριο κλεπτοκρατικό, πελατειακό καπιταλισμό την υποκαθιστά η φτήνια του ανθρώπινου δυναμικού και της διαθέσιμης παραγωγικής βάσης, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι σ’ αυτή τη μετάβαση πρωταγωνιστεί μια πολυεθνική, συχνά απρόσωπη και αφανής επιχειρηματική ελίτ που αντιμετωπίζει τις ελληνικές επενδύσεις της ως ψηφίδα σε έναν στρατηγικό σχεδιασμό που μας είναι άγνωστος.

Η γερμανική, η γαλλική, η ιαπωνική ή η κινεζική πολυεθνική, που προς στιγμήν είδαν φως και μπήκαν, είναι παγερά αδιάφορες για το αν θα υπάρχει ή όχι «εθνικό παραγωγικό μοντέλο». Ενδιαφέρονται για την ταχεία απόδοση της επένδυσής τους, για την κερδοφορία τους. Όσο εύκολα αποφασίζουν να επενδύσουν, άλλο τόσο εύκολα αποφασίζουν να απο-επενδύσουν. Ακόμη κι αν στα «εθνικά κέντρα» τους έχουν μια πιο μακροπρόθεσμη στρατηγική που συνεπάγεται κάποιες θυσίες, εκτός έδρας ακολουθούν τη συγκυρία. Αυτό άλλωστε συνέβη και στην Ελλάδα μετά το 2009.

Αυτό είναι το ένα μεγάλο πρόβλημα με την αποκατάσταση του «καπιταλισμού που λειτουργεί». Το άλλο πρόβλημα, πολύ μεγαλύτερο και μακροχρόνιο, είναι ότι στην πραγματικότητα δεν μπορεί να υπάρξει πια καπιταλισμός που λειτουργεί, δηλαδή παράγει σταθερά πλούτο, χωρίς κρίσεις, υφέσεις, φούσκες, κραχ, διεύρυνση της ανισότητας και της φτώχειας.

Στην Ευρώπη της κανονικότητας, στην οποία επιθυμούμε διακαώς να επιστρέψουμε, εκκολάπτεται ήδη η επόμενη κρίση. Μια πλημμυρίδα ρευστότητας προκάλεσε μια αξιοσημείωτη ανάκαμψη και ένα μετρήσιμο ρεύμα επενδύσεων. Ωστόσο είχαν αμελητέα επίδραση στην ανεργία και καθαρά αρνητική επίδραση στη μακροχρόνια ανεργία, σταθεροποιημένη σε επίπεδα άνω του 50% της συνολικής.

Επενδύσεις γίνονται, ανάπτυξη καταγράφεται, αλλά, καθώς οι καινοτομίες που ενσωματώνουν κατατείνουν κυρίως σε εξοικονόμηση εργασίας, καταργούν μαζικά θέσεις πλήρους απασχόλησης. Ακόμη και η ΕΚΤ πρόσφατα παραδέχθηκε ανήσυχη ότι σχεδόν το 20% του εργατικού δυναμικού της Ευρωζώνης παραμένει εκτός ή στο περιθώριο της αγοράς εργασίας, σε θέσεις επισφαλούς, μερικής, ελαστικής και χαμηλά αμειβόμενης απασχόλησης.

Αυτό είναι το άλλο συμπιεσμένο ελατήριο, που μπορεί να εκτονωθεί με τους πιο απρόβλεπτους τρόπους, στις πιο απρόβλεπτες κατευθύνσεις. Στην περίπτωση της Ελλάδας η συμπίεση που έχει υποστεί είναι τρομακτική. Δεν πολυασχολούμαστε, ίσως γιατί δεν θέλουμε να ξέρουμε τι θα συμβεί σε περίπτωση αποσυμπίεσης.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL