Του Πάνου Τριγάζη*
Αναμφισβήτητα ο Ανδρέας Παπανδρέου υπήρξε κορυφαία πολιτική προσωπικότητα στην Ελλάδα και διεθνώς. Ίδρυσε το πρώτο μαζικό σοσιαλιστικό ή, αν θέλετε, σοσιαλδημοκρατικό κόμμα στη χώρα μας, η οποία μετά τη μεταπολίτευση όφειλε να εξελιχθεί σε κανονική κοινοβουλευτική δημοκρατία, με πολιτικό σύστημα παρόμοιο με εκείνα των άλλων χωρών της ΕΟΚ.
Κυριάρχησε τότε στον τόπο μας το αίτημα μιας ριζοσπαστικής αλλαγής. Η παράταξη της Δεξιάς ήταν κατηγορούμενη, αφού από τα σπλάχνα της είχε βγει η αμερικανοκίνητη δικτατορία, ενώ ο λαός, με μπροστάρη τη νεολαία, είχε ριζοσπαστικοποιηθεί και διεκδικούσε πραγματική δημοκρατία και εθνική ανεξαρτησία. Τα παλαιά κόμματα δεν μπορούσαν να σταθούν, έμοιαζαν παρωχημένα σε προγράμματα και στελέχη. Το μήνυμα είχε πάρει ακόμα και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, που δεν ανασύστησε την ΕΡΕ αλλά ίδρυσε νέο κόμμα και νομιμοποίησε το ΚΚΕ υποσχόμενος μια κανονική, ευρωπαϊκού τύπου κοινοβουλευτική δημοκρατία.
Ιστορικά η Αριστερά στην Ελλάδα έχει ταυτιστεί με το ΚΚΕ, το οποίο αναδείχτηκε και σε εθνική δύναμη οργανώνοντας την Εθνική Αντίσταση. Αντιθέτως μέχρι το 1974 δεν ευδοκίμησε η Σοσιαλδημοκρατία για ιστορικούς και οικονομικούς λόγους. Άλλη πορεία ακολούθησαν οι ανεπτυγμένες χώρες, όπου τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα γεννήθηκαν μέσα από την εργατική τάξη και πάντοτε είχαν ισχυρά ερείσματα στα συνδικάτα. Ακόμα και σήμερα τα βρετανικά συνδικάτα είναι συλλογικά μέλη του Εργατικού Κόμματος συμβάλλοντας καθοριστικά στην ανάδειξη του Κόρμπιν ως ηγέτη του κόμματος.
Μεταπολιτευτικά, για να περάσει η χώρα μας σε νέο επίπεδο ανάπτυξης, χρειαζόταν κοινωνικό κράτος ευρωπαϊκού τύπου και αντίστοιχες δημοκρατικές αλλαγές. Η αναγκαιότητα αυτή ήταν κτήμα του Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος στην Αμερική είχε αναπτύξει στενούς δεσμούς με κορυφαίους Αμερικανούς σοσιαλιστές διανοητές. Επιπλέον, στην διάρκεια της δικτατορίας, ο ηγέτης του ΠΑΚ είχε αναπτύξει στενές σχέσεις με σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στη Β. Ευρώπη. Ωστόσο ο ίδιος δεν δήλωνε σοσιαλδημοκράτης, αλλά σοσιαλιστής, και δεν ζήτησε εξαρχής την ένταξη του ΠΑΣΟΚ στη Σοσιαλιστική Διεθνή. Πρέσβευε ένα είδος “τριτοκοσμικού” σοσιαλισμού, μιλώντας για τη διεθνή αντίθεση Κέντρου - Περιφέρειας και επικρινόμενος γι' αυτό από τα αριστερά κόμματα. Προφανώς ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν ήταν ούτε ήθελε να είναι κλασικός Μαρξιστής. Είχε εξαρχής ανταγωνιστικές σχέσεις με την Αριστερά εμφανίζοντας το ΠΑΣΟΚ ως “τον μοναδικό φορέα της Αλλαγής”, ενώ «λεηλάτησε» την Αριστερά αποσπώντας ΕΑΜογενή στελέχη και ενσωματώνοντας στο πρόγραμμά του δικά της αιτήματα.
Ο Ανδρέας δεν στηρίχθηκε στην «παλαιά φρουρά» της Ένωσης Κέντρου, αλλά σε νέα στελέχη, τα οποία η τότε Ν.Δ. θεωρούσε ανίκανα να κυβερνήσουν. Συνέβη, όμως, το ακριβώς αντίθετο μετά τη μεγάλη νίκη του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του Οκτωβρίου του 1981.
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ως κυβέρνηση το ΠΑΣΟΚ συνέχισε τον δρόμο εκσυγχρονισμού της -αβασίλευτης- πλέον Ελληνικής Δημοκρατίας. Εκ των πραγμάτων δεν μπορούσε να αναιρέσει το δόγμα Καραμανλή «Ανήκομεν εις την Δύσιν», διεκδίκησε όμως καλύτερους όρους συμμετοχής στην τότε ΕΟΚ, εισηγούμενος και τα ευρωπαϊκά Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα, ενώ στο εσωτερικό αναγνώρισε την Εθνική Αντίσταση, κατάργησε τους φακέλους, καθιέρωσε την ΑΤΑ, ψήφισε νέο δημοκρατικό συνδικαλιστικό νόμο, καθιέρωσε το ΕΣΥ.
Στην εξωτερική πολιτική οι κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου επεδίωξαν την κατάργηση των ξένων βάσεων και την απομάκρυνση των πυρηνικών από την Ελλάδα, στόχος που επιτεύχθηκε στο τέλος της δεκαετίας του 1980, όταν επήλθε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Προσθέτω ότι στα τότε συμβούλια του ΝΑΤΟ ο πρωθυπουργός Α. Παπανδρέου διαφοροποιούνταν από την πολιτική κλιμάκωσης του ανταγωνισμού των πυρηνικών εξοπλισμών τασσόμενος κατά των «ευρωπυραύλων». Στις ελληνοτουρκικές σχέσεις ο ηγέτης του ΠΑΣΟΚ ξεκίνησε με το «Βυθίσατε το Χόρα», αλλά ως πρωθυπουργός πήγε στο Νταβός. Στην Ιστορία έχουν μείνει οι φιλειρηνικές πρωτοβουλίες του, με κορυφαία την παγκόσμιας εμβέλειας “Πρωτοβουλία των έξι ηγετών’’, στην οποία συμμετείχε από κοινού με τους ηγέτες της Ινδίας, της Αργεντινής, του Μεξικού, της Σουηδίας και της Τανζανίας. Σημειώνω ότι εκείνη την πρωτοβουλία είχε υποστηρίξει με θέρμη και η Σοβιετική Ένωση, ενώ στην Ελλάδα είχαν στηρίξει μέσω εκδηλώσεων τόσο το ΚΚΕ όσο και το ΚΚΕ Εσωτερικού.
Αυτή είναι μια σύντομη αποτίμηση της πορείας του ΠΑΣΟΚ και του Ανδρέα Παπανδρέου. Προφανώς ο ΣΥΡΙΖΑ δεν μπορεί να είναι ούτε παλαιό ούτε νέο ΠΑΣΟΚ, αφού αυτοπροσδιορίζεται ως φορέας της Αριστεράς του 21ου αιώνα και το έμβλημά του συνθέτουν τρεις σημαίες, η κόκκινη της εργασίας, η πράσινη της οικολογίας και η μωβ του φεμινισμού. Ιδεολογικά και πολιτισμικά μας χωρίζει χάσμα από το ΠΑΣΟΚ, όχι όμως και προγραμματικά.
* Ο Πάνος Τριγάζης είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ
