Του Γιάννη Κιμπουρόπουλου
Το τι είναι ιστορικά σημαντικό και θα έχει την τύχη καταγραφής στη συλλογική μνήμη δεν αποφασίζεται σε επιστημονικά συνέδρια. Πολλά πράγματα που σήμερα θεωρούμε συνταρακτικά μπορεί να μη διασωθούν ούτε ως υποσημείωση στα ιστορικά τεκμήρια. Το χρονικό τής «ελληνικής κρίσης», που προκάλεσε βίαιο μετασχηματισμό της χώρας, μπορεί να καταλήξει μια λεπτομέρεια εντός παρενθέσεως για τα παιδιά και τα εγγόνια μας. Ωστόσο, όσοι θεωρούν εαυτούς πρωταγωνιστές της «ζωντανής Ιστορίας» έχουν συνήθως τη ματαιοδοξία να αφήσουν όσο το δυνατό περισσότερα προσωπικά τεκμήρια στους ιστορικούς του μέλλοντος.
Τι συνέβη το καλοκαίρι του 2015; Τι έγινε μεταξύ Ιανουαρίου και Αυγούστου, από το «πάγωμα» του δεύτερου Μνημονίου στην υπογραφή του Τρίτου; Πώς φτάσαμε από τον οικονομικό στραγγαλισμό στα capital controls; Και πώς, με κλειστές τράπεζες και τον πρωτοφανή εκβιασμό των δανειστών, προέκυψε το «ΟΧΙ» στο δημοψήφισμα; Και -πολύ πριν όλα αυτά- πώς μπήκαμε στα Μνημόνια, τι ρόλο έπαιξαν ΕΛΣΤΑΤ και Eurostat, γιατί το ΔΝΤ μπήκε στην Ευρωζώνη; Γι’ αυτά και άλλα «ιστορικά» ερωτήματα πολλοί διεκδικούν την αυθεντικότητα της καταγραφής: ο Γιούνκερ αυτοανακηρύσσεται σωτήρας της Ελλάδας και της Ευρωζώνης, ο Βαρουφάκης «αποκαλύπτει» γαργαλιστικές λεπτομέρειες για τις περί plan B συζητήσεις στην πρώτη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝ.ΕΛΛ., η Ν.Δ. τον «υιοθετεί», η κυβέρνηση τον διαψεύδει σαρκαστικά, αλλά με ανάλογο σαρκασμό τον αποδοκιμάζει και η ΛΑΕ. Πέρσι τέτοιον καιρό μια παρόμοια διαταραχή «ιστορικότητας» είχε προκαλέσει το βιβλίο του Τζέιμς Γκάλμπρεϊθ, το ίδιο συνέβη προ μηνός με τις αναφορές Σαρκοζί στην Ελλάδα, ενώ ακόμη και τώρα εξελίσσεται ο παράδοξος πόλεμος μεταξύ Κομισιόν και ελληνικής Δικαιοσύνης για την καταγραφή της «ιστορίας» του ελλείμματος του 2009 στην υπόθεση Γεωργίου.
Αυτή, όμως, είναι η «Ιστορία» με τα μάτια των πάνω, γραμμένη πίσω από τις κλειστές πόρτες ευρωπαϊκών ή κυβερνητικών συμβουλίων. Οι πρωταγωνιστές της έχουν την πολυτέλεια προβολής επιλεκτικών τεκμηρίων, αποσιωπήσεων, αλληλοδιαψεύσεων και διορθώσεων, φιλτραρισμένων από τους μεγεθυντικούς φακούς των ΜΜΕ, που κι αυτά υιοθετούν ή απαξιώνουν κατά βούληση τις «μαρτυρίες» των πρωταγωνιστών. Για τους συντελεστές αυτής της καταγραφής αυτή η «Ιστορία» αντιμετωπίζεται απλώς ως θέαμα. Ο ανταγωνισμός τους αφορά το ποιος θα κόψει περισσότερα εισιτήρια, εξαργυρώσιμα σε μελλοντικό πολιτικό κέρδος.
Για τους κάτω η ίδια «Ιστορία» δεν είναι θέαμα, είναι βίωμα. Κατά κανόνα οδυνηρό. Η Ιστορία με τα μάτια των κάτω είναι κάτι εντελώς διαφορετικό - λέω «με τα μάτια» και όχι γραμμένη από τους κάτω, γιατί προφανώς «οι κάτω» δεν κατάφεραν να γράψουν οι ίδιοι την Ιστορία, προτίμησαν ν’ αναθέσουν στους πάνω τη συγγραφή της. Η Ιστορία με τα μάτια των κάτω αφηγείται εκατομμύρια προσωπικές ιστορίες που συντίθενται στη συλλογική πτώση τής κοινωνίας από ένα ανεκτό επίπεδο ευημερίας σε μια κατάσταση σχετικής ή απόλυτης φτώχειας· στα μεγάλα άλματα από τη μία πλευρά του πολιτικού φάσματος στην άλλη· στη διακύμανση της μαζικής ψυχολογίας από το σοκ στον θυμό και από κει στην οργή, την προσδοκία, την ελπίδα, τη διάψευση, την παραίτηση και την εξοικείωση με το δόγμα «Δεν Υπάρχει Εναλλακτική Λύση». Η Ιστορία με τα μάτια των κάτω αφηγείται πώς το έλλειμμα του 2009 έγινε απόλυση για τον Γιώργο και για άλλο 1 εκατ. Γιώργους. Αφηγείται ότι η «διάσωση» της Ελλάδας μεταφράστηκε σε 11 κύματα περικοπών στη σύνταξη της κυρίας Ελένης και εκατομμυρίων ομοιοπαθών, σε μετανάστευση για τον 30χρονο Μιχάλη και άλλους 300.000 της γενιάς του. Κι αφηγείται ακόμη ότι ο Γιώργος, η Ελένη -αλλά όχι ο Μιχάλης, αυτός ήταν έξω-, αν και στήθηκαν για ώρες στις ουρές των ATM των κλειστών τραπεζών για να πάρουν ό,τι προλάβουν από την πενιχρή τους αποταμίευση, αν και έχασαν τον ύπνο τους από τις μιντιακές σειρήνες που προανήγγελλαν Αρμαγεδδώνα, αν και ταράχτηκαν από τις τρομοκρατικές προειδοποιήσεις της ευρωκρατίας ότι από την ψήφο τους εξαρτάται η υπόσταση της χώρας, στις 5 Ιουλίου πήγαν στην κάλπη και έδωσαν μια καθαρή απάντηση σε ένα θολό ερώτημα που, ανεξάρτητα από την τυπική του διατύπωση, περιείχε την υπόρρητη διαβεβαίωση των ερωτώντων: «Ξέρουμε τι θέλουμε, ξέρουμε πού πάμε, ξέρουμε τι ρισκάρουμε».
Η Ιστορία με τα μάτια των κάτω είναι τελικά υπόθεση εμπιστοσύνης -«το κυριότερο νόμισμα είναι η εμπιστοσύνη», έλεγε παραμονές του δημοψηφίσματος του 2015 η Μέρκελ, απροσδόκητα εύστοχη. Η Ιστορία των κάτω δεν έχει τον επικό, αλαζονικό, ναρκισσιστικό τόνο των πάνω, ούτε τα μέσα προβολής και επιβολής τους. Αλλά είναι αυτή που δικαιούται την αυθεντική προτεραιότητα στη συλλογική μνήμη πριν ευτελιστεί σε συλλογική σύγχυση - και επομένως, η καταγραφή της όσο πιο κοντά στα νωπά γεγονότα είναι μια άλλη προτεραιότητα.
