Ο Λόρδος Μπέβεριτζ, φιλελεύθερος βουλευτής και πρύτανης του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης ήδη από το 1937, υπήρξε προσεκτικός μελετητής των κοινωνικών προβλημάτων του καιρού του και οικονομολόγος που ανήκε στο κεϋνσιανό ρεύμα. Το όνομά του παραμένει ακόμη και σήμερα σύμβολο του αποτελεσματικού κοινωνικού πειραματισμού και της θεμελίωσης των δημοκρατικών θεσμών του μεταπολεμικού κράτους - πρόνοιας.
Ο Μπέβεριτζ είχε επεξεργαστεί ήδη από το 1942, με εντολή της βρετανικής κυβέρνησης, ένα μοντέλο κοινωνικής προστασίας. Επρόκειτο για ένα φιλόδοξο σχέδιο κρατικής αρωγής, δημόσιας υγειονομικής περίθαλψης και κοινωνικών ασφαλίσεων, η εφαρμογή του οποίου μετέτρεψε σταδιακά τη μεταπολεμική Αγγλία σε μια δημοκρατία πιο προχωρημένη σε σχέση με άλλα καπιταλιστικά κράτη. Η έμπνευση εκείνου του πρώτου σχεδίου συνοψιζόταν με τα λόγια του ίδιου ως εξής: «Η εξάλειψη της φτώχειας δεν μπορεί να επιβληθεί, ούτε να χαριστεί σε μια δημοκρατία, η οποία πρέπει να ξέρει να την κερδίζει έχοντας πίστη, θάρρος και συναίσθημα εθνικής ενότητας». Δύο χρόνια μετά, το 1944, και μπροστά σε μια ανεργία που έφτανε το 10% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, ο Μπέβεριτζ ρίχτηκε πάλι στη δουλειά και προσπάθησε να δώσει συνέχεια στο σχέδιο κοινωνικής ασφάλισης του 1942.
Στο νέο σχέδιό του για την πλήρη απασχόληση έβαλε ως επιγραφή τη φράση: «Η φτώχεια γεννάει μίσος». Η φράση αυτή αναφερόταν στο μυθιστόρημα της Σαρλότ Μπροντέ «Shirley», που είχε δημοσιευτεί το 1819. Ήταν ίσως ένα από τα πρώτα λογοτεχνικά έργα που περιέγραφε το δράμα της ανεργίας, με αναφορά στην περίπτωση των υφαντουργών με χειροκίνητους αργαλειούς, οι οποίοι υπήρξαν θύματα του ανελέητου βιομηχανικού ανταγωνισμού μετά την εισαγωγή των μηχανικών αργαλειών.
Το αποκαλούμενο "κοινωνικό κρεμμύδι" υπήρξε για δεκαετίες το καθησυχαστικό οπτικό σύμβολο της ρύθμισης της μεταπολεμικής συνθήκης για τις δυτικοευρωπαϊκές κοινωνίες. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο κοινωνικής καταγραφής τής επισφαλούς μεταπολεμικά κοινωνικής ειρήνης, λίγοι προκλητικά πλούσιοι πολίτες καταλαμβάνουν το άνω άκρο του και αντίστοιχα λίγοι ακραία φτωχοί το κατώτερο. Οι υπόλοιποι συνωστίζονται, στην καλύτερη περίοδο της μεταπολεμικής ευμάρειας, αδιακρίτως στο παχυλό και διογκωμένο κέντρο του. Όλοι αυτοί σχηματίζουν για δεκαετίες το αμετάβλητο και λειτουργικό εκλογικό σώμα: αυτό αποτελεί έναν κώνο στο σχήμα της καμπάνας, αντίστοιχο με τη συνολική μάζα των ψηφοφόρων.
Μεταπολεμικά παρατηρήθηκε τόσο στον αριστερό όσο και στον δεξιό τομέα του «κέντρου» τού κώνου η μεγαλύτερη δυνατή πολιτική πύκνωση και συγκυριακά υπήρξε κάποτε μικρή αραίωση του εκλογικού σώματος προς την κατεύθυνση των αποκαλούμενων από τότε ακόμη «πολιτικών άκρων».
Το δυναμικό μαρξιστικό ομόλογο αυτού του «μοντέλου βολβού» και ταυτόχρονα το ενεργητικό κοινωνιολογικό του αντιπαράδειγμα είναι η εκρηκτική πυραμίδα συσσώρευσης πολλών φτωχοποιημένων της μεσαίας τάξης αποκλειστικά στη βάση της, ειδικά τον καιρό των κρίσεων. Μέχρι τώρα, οι πλούσιες δυτικές κοινωνίες έτειναν να προσεγγίζουν περισσότερο το μοντέλο του κρεμμυδιού, ενώ οι φτωχότερες χώρες του Τρίτου Κόσμου είναι καταδικασμένες δυνητικά μέσω ωμών οικονομικών παρεμβάσεων, ακόμη και πραξικοπημάτων, σε μόνιμη οικονομική και κοινωνική κρίση με αποτέλεσμα να σχηματίζουν απαρασάλευτα μαρξικού τύπου πυραμίδες.
Πού βρισκόμαστε σήμερα σε σχέση με όλα αυτά; Γράφει ο Χρήστος Χατζηιωσήφ, ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, στο βιβλίο του «Η Ευρωπαϊκή ενοποίηση, η Γερμανία και η επιστροφή των εθνικισμών»: «[...]ο λόγος των πολιτικών ηγεσιών και των διαμορφωτών της κοινής γνώμης για τους 'χαμένους της παγκοσμιοποίησης' που γι’ αυτούς αποτελούν πολίτες χαμηλότερων προσόντων και μειωμένων δικαιωμάτων, καταδικασμένων να εκλείψουν, εντείνει τους συνειδητούς φόβους πλατειών κοινωνικών στρωμάτων και οξύνει τις αντιδράσεις τους».
Η μελέτη του Χατζηιωσήφ έχει την αξία της ακτινογραφικής διάγνωσης των πολλαπλών ορατών και αοράτων ρωγμών που προκαλεί η εκ νέου πολιτική υποστροφή σχεδόν όλης της Ευρώπης στον εθνικισμό. Εκθέτει την υπαρκτή, αλλά όχι πλήρως ορατή σε όλους διάβρωση των δημοκρατικών αξιών, διάβρωση που απειλεί τα θεμέλια της Ευρώπης εδώ και χρόνια...
